|
9.1-rasm. “Tarmoqlar onasi”33
Internet evolyutsiyasi
Internet 1969-yilda AQSH mudofaa departamenti tomonidan
ishga tushirilgan, keyinchalik u mudofaga ko'maklashuvchi ilmiy
33 J.B.Dixsit. “Fundamentals o f computer programming and I T ’ 2011. 126 p.
215
markaz (DARPA)ga berildi. DARPA birinchi internet programmani
ishlab chiqdi. DARPA 4 ta kompyuter o‘rtasidagi taqmoqqa asos
soldi va uni ARPANet deb atadi. Undagi dastuming vazifasi
DARPA tomonida tuzilgan ma’lumot hujjatlami bir biriga
uzatishdan iborat edi. Kompyuterlar o‘rtasidagi tarmoq yaratsih
g‘oyasi tezda ommalashdi. Bir qancha universitet va tadqiqot
markazlari o‘zlarining kompyuter tarmoqlarini yaratishdi. Ular
o‘zlarining tarmoqlarini ARPANetga ulashdi. ARPAnet tarmoqlar
orasida asosiysiga aylandi. Bu kompyuterlar tarmog‘i inetemet deb
ataldi. 1986-yil National Science Foundation (NSF) va boshqa
AQShning federal agentlikllari o‘zlarining taqmoqlarini yaratishdi
va uni NSFNet deb atashdi. Bu tarmoq ilmiy maqsadlar uchun
yaratildi va unga barchaning kirish imkoniyati mavjud edi.
Keyinchalik bu tarmoq mamlakat bo‘ylab tarqaldi, ko‘p sonly
universitetlar va ilmiy tadqiqot markazlari bu tarmoqqa ulanishdi.
Shu tariqa Akademik tarmoq tashkil qilinib, o'zaro bog‘lanish orqali
ma’lumotlar almashinildi. Bir tarmoqning boshqasiga ulanishi
“internetworking” deb ataldi, internet so‘zi ham shu jumladan ajratib
olindi. NSF faqatgina ilmiy tadqiqot markazlarinigina o'rtasidagi
bogianishni ta’minladi. Shundan so‘ng juda ko‘plab aloqa
operatorlari NFS qolipidek o‘z tarmoqlarini yaratishdi va shaxsiy
foydalanuvchilari o‘rtasida bog‘lanishga imkoniyat yaratishdi.
Bugungu kunda internet mahalliy, hududiy, milliy va xalqaro
tarmoqlardan iborat.
9.2. Internetning dasturlari va xizmatlari
1. World Wide Web
World Wide Web oddiy qilib web deb ataladi. Bu untemetda
ma’lumot almashishga mo‘ljallangan so‘nggi dastur. U HTTP
dasturlarining keng tarmog‘i bo‘lib, unda saqlanayotgan fayllar web
sahifalar deb ataladi va www yoki 3w korinishida qisqartiriladi. Bu
intemetda ma’lumot qidirish va olishning eng oson yo‘li.
2. Qidiruv tizimlari
Qidiruv xizmatlari intemetda ma’lumot qidirish uchun
foydalaniladi. Bu xizmat qidiruv natijalarini natijalar ro‘yxatida
beradi. Bular web sahifalar, rasmlar, videolar yoki faylning boshqa
216
turlari bo‘lishi mumkin. Izlangan m a’lumotni yig‘ish va taqdim etish
uchun
har
bir
qidiruv
daturining
o‘z
ketma-ketligi
va
moslashuvchanligi mavjud.
Hozirgi kunda google.com eng
ommabob va tez qidiruv xizmati hisoblanadi.
3. Web brouserlar
Web brouserlar intemetdan m a’lumot resurslarini qayta ishlash
va taqdim qilish uchun m o‘ljallangan dasturlardan biri. M a’lumot
resurslari matn, rasm, ovoz, video k o ‘rinishida bo‘lishi mimkin.
Oddiy qilib aytganda, Web brouserlami biz intemetda ishlash uchun
zarur b o ‘lgan dastur turi deb izohlashimiz mumkin. Web
brouserlaming quyidagi turlari mavjud :
- Mic Int Explorer
- M ozillaFireFox
- Opera
- Safari
- Google
4. Yangilik guruhlari
Yangilik guruhlari bu intemetda biror bir mavzu haqida
yozishmalar, maslahatlashishlar forumidir. Bu jarayon intemetda
“News servers” kabi maxsus serverlar tomonidan boshqariladi, turli
xil yangilik guruhlari turli maqsadlar uchun mavjud. Masalan, biror
bir yangilik guruhu biznes haqida m a’lumot bersa, boshqasi servis
aloqalari haqida m a’lumot beradi. Siz hamma xohlagan yangilik
guruhuga m a’lumot o ‘qish yoki o ‘z fikringizni qoldirish uchun a ’zo
b o ia olasiz. Odatda, yangilik maqolalami o ‘qish va yozish uchun
“Microsoft Internet News” dasturi ishlatiladi.
5.
FTP
FTP (File Transfer Pratacol) bu fayllami boshqalarga internet
orqali yuborish imkoniyatidir. Fayllar FTP server deb nomlangan
serverga joylanadi va brouserlar FTP serveridan fayllami yuborilishi
kerak bo‘lgan kompyuterlarga yuborishadi, ammo bu fayllar
yuborilishining juda sekin usuli. Juda ko‘p dastur yaratuvchi
kompaniyalaming fayllami FTP serverdan yuklab olib mahalliy
kompyuteringizga tez va oson yuborish uchun dasturlari mavjud. Bu
dasturlar ham fayllami FTP serverga joylashtiradi. Bu dasturlar:
WS, FTP va Cute FTP dasturlaridir.
217
6. Muloqot qilish
Internet o‘z foydalanuvchilariga onlayn tarzda dunyo bo‘ylab
odamlar bilan muloqot qilish imkoniyatini beradi. MSN Messenger,
Yahoo Messenger, ICQ, AOL va boshqa turli xil dasturlar intemetda
muloqot qilish uchun mavjud. Bu dasturlar intemetda kim onlaynligi
va yozishmalar yozishga yoki alohida suhbat qurishga imkoniyat
yaratadi. Chat roomlar foydalanuvchilarga onlayn suhbatlar
uyishtirish imkoniyatini beradi. Chat room bu boshqalar bilan
muloqot o‘matsa bo‘ladigan tarmoqdagi hudud. Siz intemetda
onlayn bo‘lib turgan odamalarga klaviatura yordamida matn terib
yuborasiz va mos ravishda ulardan xatlar qabul qilib olasiz, ba’zi
chat roomlarda ovoz va videolar yordamida suhbat qurib ulami
ko‘rishingiz mumkin.
7. Elektron savdolar
Elektron savdolar internetning eng muhum xizmatlaridan biri
bo‘lib, bunda moliyaviy operatsiyalar internet orqali amalga
oshiriladi. Bu xalqaro biznes yuritishning zamonaviy usulu
hisoblanadi. Agar biror bir biznes faoliyat tarmoqqa ulangan
kompyuter orqali amalga oshirilsa, bu jarayon odatda electron savdo
deb yuritiladi. Elektron savdo orqali dunyoning istalgan yeridan
mahsulotlar sotib olish va sotish imkoniyati mavjud. Kredit kartalar
ham to'lov uchun ishlatiladi. Bu shundan dalolatki, electron savdo
hajmi dunyo bo‘yicha har oyda 10% - 15% ga o ‘smoqda. Elektron
savdoga misol qilib, onlayn shopping, onlayn reklamalar, onlayn
banking va boshqalami keltirishimiz mumkin.
8. Telnet
Telnet shunday imkoniyatki, u orqali uzoqda joylashgan
serverga kirish va buyruqlar kiritish mumkin. Bu xizmat turi orqali
siz intemetdagi axborotlardan ham foydalansangiz bo'ladi. Siz
kompyuteringizda Telnetning mijoz dasturini ishga solasiz, Telnet
sizning ekranigizda tezkor oyna hosil qiladi va shu tezkor oyna
orqali host (mezbon) kompyuteriga buyruq yuborganingizda,
m a’lumot host kompyuterdan olinib sizning ekranigizda paydo
bo‘ladi. Siz Telnetning mijoz dasturidan foydalanishingiz va
operatsiyalar bajarishingiz uchun foydalanuvchi ismingiz va maxfiy
kodingizni
kiritishingiz zarur.
Tajribali
foydalanuvchilaming
218
ko‘pchiliki bu xizmatdan foydalanadi. B a’zi serverlarga esa bu
dasturdan foydalanish taqiqlangan. Intemetda bo‘ladigan jarayonlar
9.1 -jadvalda keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
