Avtotransport vositalarida

1.6.2. Harakat jadvalini tuzish uchun ma’lumotlar.
Harakat jadvalini tuzish usullari
Avtobuslar harakat jadvalini tuzish ikki bosqichdan iborat
bo‘ladi:
— boshlang‘ich ma’lumotlarni tayyorlash va hisoblash;
— harakat jadvalini tuzish.
Harakat jadvalini tuzishning tayyorlov bosqichida quyidagi
ishlar amalga oshiriladi:
— yo‘lovchilar oqimini kunning soatlari va yo‘nalish
bo‘laklari bo‘yicha taqsimlanishini o‘rganib chiqish;
— yo‘nalish chizmasi, yo‘nalish uzunligi, bekatlar soni,
avtobusning harakatdagi, oraliq va oxirgi bekatlardagi to‘xtash
vaqtlari hamda harakat tezligini o‘rganib chiqish;
— avtobus turini va kerakli avtobuslar sonini, qatnov,
aylanma qatnov vaqtlarini aniqlash va me’yorlash;
— ruxsat etilgan eng katta harakat intervalini me’yorlash;
— avtobuslar ishini boshlash, tugatish vaqtlarini va
punktlarini aniqlash;
— nollik yurish masofasi va vaqtini aniqlash;
— haydovchilar mehnatini tashkil etish shaklini tanlash;
— tushlik va dam olish joylarini aniqlash;

---

60
— ko‘rilayotgan yo‘nalishdan boshqa yo‘nalishlarning
o‘tishini o‘rganib chiqish;
— harakat jadvalini qolgan yo‘nalish jadvallari bilan
muvofiqlashtirish masalalarini o‘rganib chiqish.
Harakat jadvalini tuzish ko‘p mehnat vaqtini sarflashni va
tuzuvchidan yuqori mahoratni talab etadi. Harakat jadvalini
tuzishni osonlashtirish uchun bugungi kunda shaxsiy
kompyuterlardan keng foydalanilyapti. Kompyuter kiritilgan
boshlang‘ich ma’lumotlar asosida juda qisqa vaqtda nafaqat
yo‘nalish bo‘yicha harakat jadvalini, balki ularning barcha
turlarini tuzib bosmaga chiqarib beryapti.
Bunga misol qilib «Toshshahartransxizmat» Uyushmasining
MNX hisoblash markazida ishlab chiqilgan harakat jadvallarini
ko‘rsatish mumkin. Bu yerda yana shuni ham eslatib o‘tish
kerakki, harakat jadvalini tuzishda hamma omillar, birinchi
galda yo‘lovchilar oqimining taqsimlanish notekisligi to‘liq
hisobga olinmayapti, tig‘iz soatlarda qisqartirilgan, tezkor va
ekspress marshrutlarni tashkil etish masalalari ham nazardan
chetda qolyapti.
Yuqorida sanab o‘tilgan kamchiliklarni ma’lum darajada
harakat jadvalini tuzishning grafo-analitik usuli bartaraf eta
oladi.
Grafo-analitik usulning mohiyati shundan iboratki, bu
usulni qo‘llaganda avtobuslar yo‘nalishga yo‘lovchilar oqimining
kunning soatlari bo‘yicha taqsimlanishiga qarab chiqariladi, unda
transportning ishi avtobus-soatlarda aniqlanib, har bir
avtobusning yo‘nalishdagi vaqti, haydovchilarning ishi va dam
olishi amaldagi me’yorlarga mos ravishda belgilanadi. Shu
bilan bir paytda, bu usul mavjud avtobuslar soni, harakat
intervalining ruxsat etilgan chegara qiymatlarini ham hisobga
olish imkonini beradi.
Grafo-analitik usulda harakat jadvalini tuzishni misolda
ko‘rib chiqaylik:
Yo‘nalish uzunligi 
l
y
 = 19,7 km.
Yo‘nalishda ishning boshlanishi 
T
chiq
= 500 soat.
Yo‘nalishda ishning tugash vaqti 
T
qayt
= 2000 soat.
Nollik yurish vaqti 
to
1
=
to
2
= 2  daq.

---

61
Kunning soatlari bo‘yicha yo‘lovchilar oqimining taqsim-
lanishi 14-jadvalda keltirilgan.
14-jadval