Avtomobilsozlik

Xalqaro birliklar sistemasining asosiy kattaliklari va birliklari

№	Kattalik			Birlik
	Nomi	belgisi	Ulchamligi	Nomi	belgisi	Ta’rifi
1	Uzunlik	l	L	Metr	M	Metr-kri’ton 86 atomining 2r10va 5d5satxlararoutiшi-gamuvofikkeladiganvakuum-daginurlaniшning 1650763, 73 tulkinuzunligigateng.
2	Massa	m	M	Kilo-gramm	Kg	Kilogramm-xalqaro kilo-gramm ‘rototipining massasiga teng
3	Vakt	t	T	Sekund	S	Sekund-tseziy-133 atomi asosiy xolatining ikki uta nozik satxlari orasidagi bir-biriga muvofik keladigan nurlaniшning 9 192 631 770 davriga teng
4	tok kuchi	I	I	Am’er	A	Am’er-vakuumda bir-biridan 1 m masofada joylaшgan, cheksiz uzun va uta kichik kundalang kesimga ega ikki ‘arallel o`tkazgichdan tok utganda o`tkazgichning xar 1 m uzunligiga 2×10^-7 N kuchi xosil qiladigan uzgarmas tok kuchidir.
5	Termodinamik tem’eratura.	T	q	Kelvin	K	Kelvin- suvning uchlanma nuqtasi termodinamik tem’eraturasining 1/273,16 uluшiga teng.
6	Modda miqdori	n	N	Mol	Mol	Mol- massasi 0,12 kg bo`lgan S^12 uglerodda kancha atom bulsa, uz tarkibida шuncha stro`qtura elementlaridan taшkil to’gan sistemaning modda miqdoridir.
7	Yoruglik kuchi	I	J	Kande-la	Kd	Kandela-1 atm. bosim ostida ‘latinaning kotiш tem’eraturasi 2042,5 Kelvin tem’eraturada absolyut kora jismning 1\60 sm^2 yuzidan ‘er’endikulyar yunaliшda nurlanayotgan yoruglik kuchi.

Xalqarobirliklarsistemasiningqo’shimchakattaliklarivabirliklari

		Kattalik		Birlik
	Nomi	Belgisi	Ulchamli-gi	Nomi	Belgisi	Ta’rifi
1	YAssi burchak	j , a	-	Radian	Rad	Radian-aylananing radius uzunligiga teng yoy xosil kiluvchi ikki radiusi orasidagi burchak kiymati.
2	Fazo-viy burchak	w, W	-	Steradian	Sr	Steradian-uchi sfera marka-zida joylashgan va sferaning radius kvadratiga teng yuzali sirtni ajratuvchi fazoviy burchak

Xalqaro birliklar sistemasining ayrim xosilaviy kattaliklariing nomlangan birliklari.

Kattalik				Birlik
№	Nomi	belgisi	Ulchamligi	nomi	belgisi	Boglanishi
1	CHastota	n	T^-1	gerts	Gts	1/ c
2	Kuch	F	LM T^-2	nton	N	-
3	Bosim	‘	L^-1 M T^-2	‘askal	‘a	N/m^2
4	Ish,Energiya,is-siklik miqdori	A,W,Q	L^2 M T^-2	joul	J	N×m
5	Kuvvat	N	L^2 M T^-1	vatt	Vt	J/s
6	Elektr zaryadi	q	TI	kulon	Kl	A×c
7	Elektr kuchlanish,elektr ‘otentsiyal	U,j	L^2 M T^-3L	volt	V	Bt/A
8	Elektr sigim	S	L1^2M^-1T^4L^2	farada	F	Kl/V
9	Elektr karshilik	R	L^2M^-1T^-3L^-2	om	Om	V/A
10	Elektr utkazuvchanlik	G	L^-2M^-1T^3L^2	simens	Sm	A/V
11	Magnit indo`qtsiya	B	MT^-2L^-1	tesla	Tl	Vb/m
12	Magnit indo`qtsiya okimi	F	L^2MT^-2L^-1	veber	Vb	V×s
13	Indo`qtivlik	L	L^2MT^-2L^-1	genri	Gn	Vb/A
14	Yoruglik okimi	F	J	lyumen	lm	-
15	Yoritilganlik	E	L-J^2	lyo`qs	lk	-
16	Izoto’ning aktivligi	A	T^-1	bekkerel	Bk	-
17	Nurlanish (nur yutilish) dozasi	D	L^2T^-1	grey	Gr	-

Xalqaro birliklar sistemasidagi muxim xosilaviy kattaliklar

Kattalik				Birlik
№	Nomi	belgisi	Ulchamligi	Nomi	belgisi	Ta’rifi
1	2	3	4	5	6	7
1	YUza	S	L^2	metr kvadrat	m^2	Tomonlari 1m dan bo`lgan kvadratning yuzi.
2	Xajm	V	L^3	metr kub	m^3	Kirralari 1 m dan bo`lgan kubning xajmi
3	Tezlik	J	LT^-1	metr taqsim sekund	m/s	1 s da 1m masofa utgan te-kis xarakatning tezli-gi.
4	Tezlanish	a	LT^-2	metr taqsim sekund kvadrat	m/ s^2	1s da tezligini 1m/s ga uz-gartirgan xarakatning tezlanishi.
5	Burchakli tezlik	w	T^-1	radian taqsim sekund	rad/s	1s da 1rad burchakka buril-gan tekis aylanishning burchakli tezligi.
6	Davr	T	T	Sekund	s	Bittatulik tebranish vak-ti 1s gateng bo`lgan davr.
7	CHastota	n	T^-1	Gerts	Gts	1s da bitta tula tebrangan tebranishning chastotasi.
8	Zichlik	r	L^--3M	kilogramm taqsim metr sekund	kg/m^3	1m^3 xajmiga 1kg massa to`g`ri kelgan bir jinsli moddaning zichligi
9	Kuch	F	LMT^--2	Nton	N	1kg massali jismga 1m/s^2 tezlanish beruvchi kuch.
1	2	3	4	5	6	7
10	Im’uls (xarakat miqdori)	‘	LMT^--1	kilogramm metr taqsim sekund	kgm/s	1 kg massali jismni 1m/s tezlik bilan xarakatla-nish im’ulsi.
11	Kuch momenti	M	L^--2MT^-2	Nton metr	N m	Aylanish o`qidan 1m maso-fada 1N kuchning ta’sir kilgan bosimi.
12	Bosim	‘	L^--1MT^-2	‘askal	‘a	1N kuchning 1m^2 yuzaga ‘er’endikulyar ta’sir kilgan bosimi.
13	Ish	A	L^-2MT^-2	Joul	J	1N kuch ta’sirida jism-ning 1m masofaga silji-gandagi bajarilgan ish.
14	Energiya	W	L^-2MT^-2	Joul	J	1J ishga ekvivalent bul-gan energiya.
15	Kuvvat	N	L^-2MT^-3	Vatt	Vt	1s da 1J ish bajaradigan dvigatelning kuvvati.
16	Issiklik miqdori	Q	L^2MT^-2	Joul	J	1J ishga ekvivalent bul-gan issiklik miqdori.
17	Issiklik sigimi	C	L^2MT^-2q	joul taqsim sekund	J/K	1J issiklik miqdori berilganda tem’eratura-si 1K ga isiydigan ji-smning issiklik sigimi.
18	Solishtirma issiklik sigimi	c	L^2T^-2q	joul taqsim kilogramm kelvin	J/kg K	1J issiklik berilganda 1K ga isigan 1kg massali jismning solishtirma issiklik sigimi.
19	Elektr miqdori(elektr zaryad)	q	TI	Kulon	Kl	1s vakt ichida 1A tokni xosil kiluvchi o`tkaz-gichning kundalang kesimidan utgan elektr miqdori (elektr zaryadi).
20	Elektr maydon kuchlanganligi	E	LMT^-3I^-1	volt taqsim metr	V/m	Xar 1m masofada ‘oten-tsiallar ayrimasi 1V bul-gan 1 jinsli maydon kuch-langanligi.
21	elektr kuchlanish	U	L^2MT^-2I^-1	Volt	V	O`tkazgichdan 1A tok ut-ganda 1Vt kuvvat ajral-gan o`tkazgich uchlaridagi ‘otentsiallar farqi.
	elektr potentsial	j
	elektr yurituvchi kuch	e
22	elektr sigim	S	L^-2M^-1T^4I^2	Farada	F	1Kl zaryad berilganda ‘otentsiali 1V ga uzgargan o`tkazgichning sigimi.
23	Tok kuchi zichligi	j	L^-2I	am’er taqsim metr kvadrat	A/m^2	O`tkazgichning 1m^2 kunda-lang kesim yuzasidan 1A tok utgandagi tok kuchi-ning zichligi.
1	2	3	4	5	6	7
24	magnit maydon kuchlanganligi	H	L^-2I	am’er taqsim metr	A/m	2A tok utayotgan 1m ra-diusli aylanma tok marka-zida xosil bo`lgan magnit maydon kuchlanganligi.
25	Magnit indo`qtsiya-si	B	MT^-2 -1	tesla	Tl	Kuch chiziqlariga ‘er’en-dikulyar joylashgan 1m uzunlikdagi va 1A tok utayotganda 1N kuch ta’sir qiladigan magnit maydon kuchlanganligi.
26	Magnit okimi	F	L^2M^-2T^-2I^-1	Veber	Vb	Magnit indo`qtsiyasi 1 Tl bo`lganda va uning yuna-lishiga ‘er’endikulyar joylashtirilgan 1m^2 yuzadan utayotgan magnit okimi
27	Indo`qtiv-lik	L	L^2MT^-2I^-2	Genri	Gn	Tok kuchi 1s da 1A ga uz-garganda 1V elektr yuri-tuvchi kuch xosil bo`lgan konturning indo`qtivligi.
28	O`tkazgich-ning karshiligi	R	L^2MT^-3I^-2	Om	Om	Uchlarida ‘otentsiallar farqi 1V bo`lganda undan 1A uzgarmas tok utgandagi o`tkazgich karshiligi.
29	Yoruglik okimi	F	I	Lyumen	lm	Yoruglik kuchi 1kd bo`lgan 1 sr fazoviy burchak buy-lab nuqtaviy manbadan tarka-layotgan yoruglik okimi.
30	Yoritil-ganlik	E	L^-2J	Lyo`qs	lk	1lm yoruglik okimi tusha-yotgan 1m^2 sirtning yori-tilganligi.
31	Molyar massa	m	NM^-1	kilogramm taqsim mol	kg/mol	1mol miqdori 1kg bo`lgan moddaning molyar massasi.

Karrali va ulushli birliklarni xosil qilish uchun ishlatiladigan ko`paytuvchilar va old qo’shimchalar.

Ko`paytuvchi	Old qo’shimcha
	Nomi	Belgisi
1 000 000 000 000 000 000 = 10^18 1 000 000 000 000 000 = 10^15 1 000 000 000 000 = 10^12 1 000 000 000 = 10^9 1 000 000 = 10^6 1 000 = 10^3 100 = 10^2 10 = 10^1 0. 1 = 10^-1 0. 01 = 10^-2 0. 001 = 10^-3 0. 000 001 = 10^-6 0.000 000 001 = 10^-9 0. 000 000 000 001 = 10^-12 0.000 000 000 000 001 = 10^-15 0. 000 000 000 000 000 001 = 10^-18	eksa ‘eta tera giga mega kilo gekto deka detsi santi milli mikro nano piko femto atto	E ‘ T G M k g da d s m mk n ‘ f a

Ba’zi bir sistemadan tashkari kattaliklar

1 sut = 86400 s 1^²=4,85×10^-6 rad

1 yil =365,25 sut =3,16×10⁷s 1 mm sim.ust.=133,3 pa

1^o =1,75×10^-2 rad 1 eV=1,6×10^-19Dj

1^¢=2,91×10^-4 rad

Ba’zi bir astronomik kattaliklar

Yer radiusi 6,37×10⁶ m

Yer massasi 5,98×10²⁴ kg

Quyosh radiusi 6,95×10⁸ m

Quyosh massasi 1,98×10³⁰ kg

Oy radiusi 1,74×10⁶ m

Oy massasi 7,33×10²² kg

Quyosh markazidan

Yer markazigacha bo`lgan masofa 1,49×10¹¹ m

Yer markazidan Oy markazigacha

bo`lgan masofa 3,84×10⁸ m

Asosiy fizik kattaliklar

Vakuumdagi yoruglik tezligi s=3,00×10⁸ m/s

Normal erkin tushish tezlanishi g=9,81 m/s

Gravitatsion doimiylik G=6,67×10¹¹ m³/(kg×s²)

Avagadro soni N_A=6,02×10²³ mol^-1

Molyar gaz doimiysi R=8,31 Dj/(K×mol)

Boltsman doimiysi k=1,38×10^-23 Dj/K

Elementar zaryad e=1,60×10^-19 Kl

Elektron tinchlik massasi m_e=9,11×10^-31 kg

Proton tinchlik massasi m_’=1,672×10^-27 kg

Neytron tinchlik massasi m_n=1,675×10^-27 kg

Elektronni solishtirma zaryadi e/m_e=1,76×10¹¹ Kl/kg

Stefan Boltsman doimiysi s=5,67×10^-8 Vt/(m²×K⁴)

Vin doimiysi b=2,90×10^-3 m×K

Plank doimiysi h=6,63×10^-34 Dj×s

Ridberg doimiysi R=3,29×10¹⁵ c^-1

R¢=1,10×10⁷ m^-1

Birinchi bor radiusi a_o=5,28×10^-11 m

Elektronning Kom’ton tulkin uzunligi l_s=2,43×10^-12 m

Bor magnetoni m_V=9,27×10^-24 Dj/Tl

Elektr doimiyligi e_o=8,85×10^-12 F/m

1/(4’e_o)=9×10⁹ m/F

Magnit doimiysi m_o=4’×10^-7 Gn/m

massaning atom birligi 1 a.e.m.=1,6606×10^-27 kg

massa izotopi m_H=1,6736×10^-27 kg

O`UMning

electron varianti

[e-mail]
telegram/vasiyevKhayrullo
telegram/metrologiya and standartizatsiya

МАЪЛУМОТНОМА

Васиев Хайрулло Улугбекович
2018 йил 4 январдан:

Андижон машинасозлик институти метрология, стандартлаштириш ва

маҳсулот сифати менежменти кафедраси ассистенти

Туғилган йили: Туғилган жойи:

22.08.1975 Андижон вилояти, Андижон шаҳри

Миллати: Партиявийлиги:

ўзбек Ўзбекистон «Миллий тикланиш» ДП

Маълумоти: Тамомлаган:

олий 1998 й. Андижон муҳандислик иқтисодиёт институти

Маълумоти бўйича мутахассислиги: Пардозлаш кимёвий технологияси ва ускуналари

Илмий даражаси: Илмий унвони:

йўқ йўқ

Қайси чет тилларини билади:

рус тили

Давлат мукофотлари билан тақдирланганми (қанақа):

йўқ

Халқ депутатлари, республика, вилоят, шаҳар ва туман Кенгаши депутатими ёки бошқа

сайланадиган органларнинг аъзосими (тўлиқ кўрсатилиши лозим)

йўқ
МЕҲНАТ ФАОЛИЯТИ

1992-1993 йй. - Андижон шаҳар «Тозалик» фирмаси мухандис-технологи

1993-1998 йй. - Андижон мухандислик-иқтисодиёт институти талабаси

1998-2000 йй. - Андижон шаҳар 10-касб-ҳунар мактаби ишлаб чиқариш таълими устаси

2000-2001 йй. - Андижон шаҳар 8-касб-ҳунар мактаби ишлаб чиқариш таълими устаси

2001-2002 йй. - Андижон шаҳар 1-касб-ҳунар мактаби ишлаб чиқариш таълими устаси

2002-2007 йй. - Андижон мухандислик-иқтисодиёт институти «Иқтисодий география ва экология» кафедраси ассистенти

2007-2013 йй. - Таълим ва фан ходимлари касаба уюшмаси Андижон вилоят кенгаши ижтимоий – иқтисодий ҳимоялаш бўлими мутахассиси, бўлим мудири

2013-2014 йй. - Ўзбекистон «Миллий тикланиш» Демократик партияси Андижон вилоят Кенгаши етакчи мутахассиси

2014-2017 йй. - Фуқаролик жамиятини шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институти Андижон вилояти ҳудудий бўлинмаси катта мутахассиси, етакчи мутахассиси

2017- 2017 йй. - “Konteks-Tashkent” МЧЖ маркетинг бўлими мутахассиси

2018-х.в. - Андижон машинасозлик институти метрология, стандартлаштириш ва

маҳсулот сифати менежменти кафедраси ассистенти

1 Исматуллаев П.Р., Матякубова П.М., Тураев Ш.А. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш. Дарслик. «Lisson-Press». Тошкент, 2015. -423 б.

2 Исматуллаев П.Р., Матякубова П.М., Тураев Ш.А. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш. Дарслик. «Lisson-Press». Тошкент, 2015. -423 б.

3 Абдувалиев А.А., Латипов В.Б., Умаров А.С., Алимов М.Н., Бойко С.Р., Хакимов О.Ш., Хван В.И. Стандартлаштириш, метрология, сертификатлаштириш ва сифат. Ўқув қўлланма. Тошкент, СМСИТИ, 2008. – 267 б.

4 Исматуллаев П.Р., Матякубова П.М., Тураев Ш.А. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш. Дарслик. «Lisson-Press». Тошкент, 2015. -423 б.

5