Avtomobil XX asr sivilizatsiyasining yorqin ramzi hisoblana-di. Transportsiz, jumladan, avtomobil transportisiz xalq xo‘jaligini tasavvur etib bo‘lmaydi

Bo‘yoqning qovushoqligi. Qovushoqlik lok-bo‘yoq materi-allarining muhim xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Bo‘yoqning qovushoqligini to‘g‘ri belgilash va bo‘yoq tayyorlash jarayonida qovushoqlikni ma’lum chegarada bo‘lishini ta’minlash zarur.

Bo‘yoqning qovushoqligini aniqlashda BЗ–4 rusumli viskozi­ metrdan (11. 2- rasm) foydalaniladi.

BЗ–4 viskozimetrining sig‘imi 100 ml bo‘lgan plastmassa stakan l ko‘rinishida tayyorlangan bolib, tubida diametri 4 mm bo‘lgan ka-librlangan teshik mavjud, bu teshik po‘lat zoldir 2 bilan berkitiladi, zoldir yuzasiga stakandan tashqariga chiqib turuvchi simli ip kav­ sharlangan. Viskozimetr yuqori sathigacha sinalishi lozim bo‘lgan bo‘yoq bilan to‘ldiriladi. Shundan so‘ng bo‘yoqning qovushoqli-gi uning stakandan oqib tushish vaqtini sekundomerda aniqlash

288

yo‘li bilan belgilanadi. Sekundomer zoldir unga kavsharlangan sim yordamida bo‘yoqdan tezlik bilan tortib chiqarilgan paytda ishga tushiriladi va bo‘yoqning stakandan to‘la oqib tushgungacha o‘tgan vaqt uning qovushoqligi deb belgilanadi.

11. 
    2- rasm. BЗ–4 viskozometrining umumiy ko‘rinishi:
    

1. 
   viskozimetr BЗ–4 ning shtativga o‘rnatilgan ko‘rinishi: 1 – stakan;
   

2 – zoldir; 3 – shtativ;

2. 
   viskozimetr BЗ–4: 1 – rezervuar; 2 – oqizish uchun tarnov; 3 – zanglamaydigan­ metalldan tayyorlangan soplo.
   

Xona haroratida bo‘yoqning qovushoqligi quyidagi chegaralar-da bo‘lishi lozim: maxsus bo‘yoq sepuvchi moslamalarda sepish-ga yaroqli bo‘lgan bo‘yoqning qovushoqligi 20–30 s chegarasida, cho‘tka yordamida ishlatiladigan bo‘yoqlar uchun esa 30–60 s che-garasida bo‘lishi lozim.

Bo‘yoqning viskozimetrdan oqib tushish vaqti 20 sekunddan kam bo‘lsa, bo‘yoqning qovushoqligi yetarli bo‘lmaydi, shu bilan birga, bo‘yoqning berkituvchanlik xususiyati past bo‘ladi. Bunday bo‘yoqlardan foydalanilganida material isrofi ortib ketadi. Shuning uchun bunday bo‘yoqni ishlatishdan oldin suyultirilmagan bo‘yoq qo‘shib, zarur qovushoqlikkacha quyultirish lozim.

289

11. 3- rasm. Elastilikni