Avtomobil kuzovi

O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan avtomobillarning qisqacha texnik tavsifnomalari

MODEL	DAMAS			TIKO			MATIZ				NEXIA (SONS/DONS)
MODIFI- KATSIYA	BUS(7) STD	BUS (7) DLX	VAN (7) STD		(5)ST D	(5) DLX		M(5) STD		MX(5) DLX		GL(5) STD		GLE(5) DLX
Kuzov turi	5 eshik Hatch back			5 eshik Hatch back			5 eshik Hatch back				4 eshik Sedan
O‘rindiqlar soni	7	7	2		5			5				5
O‘lcham- lari (mm)
uzunligi	3230			3340			3495				4482
eni	1400			1400			1495				1662
balandligi	1920			1395			1485				1393
Baza	1840			2335			2340				2520
Koleya (old/orqa)	1220/1210			1220/1200			1315/1280				1406/1400
Dvigatel turi	F8CB,SONC 2V karbyuratop			F8C,SONC 2V karbyurator			F8CV,SON C 2V injektor				SONC 2V/DONS 4V imjektor
Ish hajmi	796			796			796				1498
Slindr diametri va porshen yo‘li (mm)	68,5×72,0			68,5×72,0			68,5×72,0				76,5×81,5
Siqish darajasi	9,3			9,3			9,3				8,6/8,3
Mak. quv- vat (kVt/a yl.min)	28 5000			30,15 5500			36 6000		37,5 5900		55 5400		62,5 5600
Ot kuchi	38			41			49		51		75		85
Mak. burovchi moment (Nm/ayl. min)	62,8 3000			58,8 2500			65 3800		68,6 3600		123 3400		130 4400

1. Yengil avtomobillar haqida umumiy ma’lumot

Insoniyat hayoti avtomobilsiz tasavvur qilish qiyin. Avtomobilni bajaradigan fuksiyasiga qarab to‘g‘ri ekspluatatsiya qilinsa, uzoq muddat ishonchli va chidamli xizmat qiladi.
Avtomobil – o‘zi harakatlanuvchi (avto-grekcha o‘zi, mobil- lotincha harakatlanuvchi) degan ma’noni bildiradi.
Avtomobil – mustaqil energiya manbaiga ega bo‘lgan, quruqlikda relssiz yo‘llarda yuk va odamlarni tashishga yoki unga o‘rnatilgan qurilmalar yordamida maxsus ishlarni bajarishga mo‘ljallangan, kamfortabellik va xavfsizlikka ega bo‘lgan g‘ildirakli mashinadir.
Transport avtomobillariga yo‘lovchi, yuk va yuk yo‘lovchi
tashuvchi avtomobillari kiradi.
Maxsus avtomobillar ma’lum ishlarni bajarishga mo‘ljallangan mexanizm, asbob va uskunalar bilan jihozlangan bo‘ladi. Bularga sanitariya, o‘t o‘chirish, ko‘cha supirish, yuk ortish kabi avtomobillar kiradi.
Vazifasiga ko‘ra avtomobillar quyidagi turlarga bo‘linadi.


AVTOMOBIL

TRANSPORT
MAXSUS
POYGA

YO’LOVCHI TASHISH


YUK TASHISH


YUK VA YO’LOVCHI TASHISH
YONG’N O’CHIRUVCHI, MUSOR TASHUVCHI, SUV SEPUVCHI KABILAR/

Kuzov bu avtomobilning mustahkam elementi hisoblanib, unga dvigatel, transmissiya agregatlari, yurish qismi, boshqaruv mexanizmi mahkamlanadi hamda yo‘lovchi va yuklarni tashish uchun xizmat qiladi.
Kuzov zamonaviy avtomobillarda vazifalari har xil va ko‘p qirrali. Asosan avtomobil ishqibozlarini diqqatini kuzovning tuzili dizaynni o‘ziga jalb qiladi. Yengil avtomobili kuzovning tuzilishi va o‘rindiqlar soniga qarab quyidagi turlari bo‘linadi:
Sedan–uch hajmli (yurgizgich bo‘limi, salon va yuk bo‘limi) bo‘lib, ikki, to‘rt yoki olti yon eshiklardan iborat bo‘ladi (5-rasm). Olti yon
tomonida eshikka ega bo‘lgan, salonda haydovchi yo‘lovchilardan ajratilgan sedan – limuzin ham deb ataladi. Bu turdagi kuzovlar eng ko‘p tarqalgan. Masalan: NEXIA, LASETTI, YEPICA, VAZ-2170 kabi avtomobillar kuzovi.


5-rasm. Sedan

Universal–ikki hajmli (yurgizgich bo‘limi, salon bilan yuk bo‘limi birga) uchta yoki beshta eshiklardan iborat bo‘ladi, lekin yuk bo‘limining vertikal eshigi yo‘lovchi kirishiga mo‘ljallanmagan. Yuk tashish uchun orqa o‘rindiqlar yig‘iladi (6-rasm). Sayohatga chiquvchilar va dam oluvchi uchun mo‘ljallangan kuzov turi. Masalan: TACUMA, VAZ- 2102, 2104 kabi avtomobillar kuzovi.

6-rasm. Universal.
Kupe–ikki eshikdan iborat bo‘lib, bir yoki ikki qatorli to‘liq hajmli yoki kalta qilib ishlangan (yosh bolalar uchun) o‘rindiqlar bilan jihozlanadigan kuzov turi (7-rasm). Masalan: Audi TT.


7-rasm. Kupe.
Xetchbek–universial va sedanning gibridi. Ikki hajmli (yurgizgich bo‘limi, salon bilan yuk bo‘limi birga) uch yoki to‘rt eshikdan iborat bo‘lib, hozirgi zamonning eng mashhur kuzov turi hisoblanadi. Unversialga o‘xshab orqa o‘rindiqlar yig‘iladi (8-rasm). Masalan: MATIZ, SPARK, VAZ-2108, 2109 kabi avtomobillar kuzovi.

8. 
   rasm. Xetchbek.
   

Vagon-uni mini-ven ham deb atashadi. Uning dvigatel bo‘limi kuzovdan ozgina chiqib turadi yoki umuman chiqmaydigan dvigatel va yuk bo‘limlaridan iborat bo‘lib, uch yoki besh eshikli kuzov (9-rasm). Mini-ven oilaviy avtomobil kuzovi. Hozirgi kunda bu turdagi kuzovli avtomobillardan yo‘lovchi va yuk tashishda keng foydalanilmoqda. Masalan: DAMAS, HUNDAI H-1, VAZ-2120 kabi avtomobillar kuzovi.

8. 
   rasm. Mini-ven.
   

Kabriolet – tepa qismi yig‘iladigan, oynalari tushiriladigan usti ochiq avtomobil kuzovi (10-rasm). Eng chiroyli va ixcham avtomobil kuzovi hisoblanadi. Masalan: NEXIA Asakar kabi avtomobillar kuzovi.

8. 
   rasm. Kabriolet.
   

Jip – mashhur avtomobillar turiga kirib, kuzovi tepaga cho‘zilgan xetchbek (11-rasm). Bu kuzov turidagi avtomobillarni xavfsizligi yuqori hisoblanib, o‘tag‘on avtomobillar hisoblanadi. Masalan: CAPTIVA, VAZ-2121 Niva kabi avtomobillar kuzovi.

8. 
   rasm. Jip.
   

Pikap – yopiq kabinali (o‘rindiqlar bir yoki ikki qator joylashgan) va ochiq yuk platformasi ega bo‘lgan, bort orqaga ochiladigan kuzov (12- rasm). Masalan: DAMAS labo kabi avtomobillar kuzovi.

8. 
   rasm. Pikap.
   

Limuzin – juda uzun o‘lchamga ega bo‘lagan sedan turiga kiradigan avtomobil kuzovi (13-rasm). Bu kuzov turidagi avtomobillardan to‘y va tantanalarda hamda yuqori darajadagi mehmonlarni olib yurish qulay.


AVTOMOBIL KUZOVIGA ZARARLI TA’SIR ETUVCHI OMILLAR
Havo ta’siridan korroziya rivojlanishi uchun namlik kerak, uning ta’sirida elektrokimyoviy korrozion jarayon sodir bo‘ladi. Birinchi navbatda kuzovning ostki yuzalari, ko‘zga ko‘rinmaydigan joylari; eshiklar ostonasi va kuzov polining to‘sinlari, lonjeronlari, kuzov ustunlari, eshiklari, kuzov ortining mahkamligini oshiruvchilar, qanotining bortlari – xullas, suv va loy tegadigan hamma joylari korroziyaga uchraydigan. Kuzov ostiga yopishgan loy ikkita rolni bajaradi. Bir tarafdan, loy toza yuzaga nisbatan o‘zida namlikni ko‘proq ushlab tursa, boshqa tarafdan, loy qavati kuzov ostini g‘ildirak ostidan otilib chiqadigan tosh va qumning mexanik ta’siridan himoya qiladi. Agar mashina osti har kuni yuvib turilsa, himoya qoplamasi uzoq vaqtga chidamaydi. Buning ustiga bosim bilan sepilgan suv ko‘rinmas bo‘shliqlarga kirib anchagina miqdorda to‘planib qoladi va uzoq vaqtgacha o‘zining shum niyatini amalga oshiradi. Shuning uchun mashina ostini faqat ikki holda yuvish kerak; ishlatmay uzoq muddatga saqlab qo‘yilayotganda tuz sepilgan qorli yoki loyli yo‘lda yurib kelgandan keyin, chunki bunday yo‘lda qanotlar ostida botmonlab iflos-loy yig‘ilib qoladi. Agar uni vaqtida yuvib tashlamasa, metinga aylanib ishni mushkullashtiradi.

Kuzovning tashqi yuzasida esa ish boshqacha. Bu yerda korroziya mashinaga e’tiborsiz qaralganda bo‘yoq qoplamasi ostida rivojlanishi mumkin. Bu holda namlik metallga juda mayda darzlar orqali kiradi. Agar ular o‘z vaqtida mum yoki boshqa bir himoya qatlami bilan qoplanmasa, kuzov yuzasida zang nuqtalari paydo bo‘ladi va keyin bodroq bo‘lib shishib chiqadi. Uni ko‘chirib ko‘rilsa, ostida zang uyasi namoyon bo‘ladi. Nam havoda qoplama bilan hioyalanmagan kuzov yuzasi va elektrolit rolini o‘ynovchi loy qavati orasida korrozion jarayon bir necha marta tezlashadi; metall tarkibining bir xil emasligi namlik ta’sirida mikroelektrik zanjirlar hosil qiladi va metallni ishdan chiqaradi. Shuning uchun erinmasdan loyli mashinani darrov yuvib qo‘ying.

Yirik shaharlarda ko‘chalarga sepiladigan qum tarkibiga xloridlar qo‘shiladi, xloridlar eritmasi yangi yoqqan qor ustiga sepiladi. Xloridlar, jumladan osh tuzi ham kuzovning ashaddiy dushmanidir. Namlik kuzov yuzasiga faqat harakat davomidagina tushmaydi; u havo haroratining o‘zgarishi tufayli ham kondensatsiyalanadi. Harorat o‘zgarishi qancha katta bo‘lsa, ayniqsa namlik yuqori bo‘lganda, kuzovga shuncha ziyon. Ma’lum bo‘lishicha, zich yopilgan metall garaj ichida kuzov ochiq havoga nisbatan 1,5 barobar tezroq zanglar ekan. Buni juda oson tushuntirish mumkin: bunda garaj ichida harorati o‘zgarishi anchagina – kunduzi u quyoshda qiziydi, mashina esa uning ichida sekinroq quriydi, yuqori harorat va namlikda korroziya tezroq kechadi. Bunday ayanchli ahvol ichi yaxshi shamollatilmaydgan, zah, g‘ishtli devorlari suvalmagan garajlarda ham kuzatiladi. Hammadan yaxshisi isitiladigan garajdir.
Korroziyaning rivojlanishiga g‘ildirak ostidan otilib chiqib himoya qoplamasini ishdan chiqaradigan qum, tosh, loy yordam beradi. Bunday zarbalarga uchragan joy va detallar hammadan oldin ishdan chiqadi. Bunga old va orqa qanotlar, g‘ildirakning pastki qismi va kuzov yonlari kiradi. Albatta, ularning xizmat muddati ko‘p jihatdan bosib o‘tilgan yo‘lga bog‘liq. Kuzovning boshqa joylari va detallari o‘rtacha uch yil yoki 50 ming km ko‘proq xizmat qiladi. Bularga – oldingi g‘ildirak sachratma to‘siqlari, oldingi va orqa panel, salon poli detallari va boshqalar kiradi.
Kuzovni faqat korroziya yemiradi deyish hato bo‘ladi. Mashina uzoq va jadal ishlatilganda toliqib ishdan chiqishlar paydo bo‘ladi: payvandlangan joylaridan va asosi ruh bo‘lib, aluminiy, mis va magniy qo‘shilgan qotishma (sikrometall) dan tayyorlanadi. Yangi materiallar, ayniqsa, tuzga (ular katta shaharlarda qishda juda ko‘p bo‘ladi) chidamlidir.
Keyin gruntovka qilinadi. Avval kuzov gruntovkali vannaga botiriladi, keyin qo‘shimcha gruntovka elektrostatik usul bilan qoplanadi.
Lok-buyoq qatlami purkash va elektrostatik usul bilan qoplanadi. Shunda buyoq qoplamasi tekis va mustahkam bo‘lib chiqadi.

Kuzovning ichki tomondan yemirilishining oldini olish uchun uning ostanalari, eshiklar va qanotlari osti havosiz purkash usuli bilan (bunda suyuqlik juda katta bosim ostida beriladi). «Movil», «Movlvin – ML», «Rezistan» yoki boshqa samaraliroq tarkibli suyuqlik bilan qoplanadi. Kuzov ostida himoya qilish muhim bosqichdir.

Mexanik ta’sirlardan himoya qilish uchun kuzov ostining qum va loydan zarbaga uchraydigan joylariga bo‘yog‘ ustidan qalin qilib mastika surtiladi. Mastika bir yo‘la shovqinni ham kamaytiradi.