Автомобил генераторлари

Генератор кучланишини автоматик ростлаш


1.Генератор кучланишини автоматик ростлашнинг асосий принципи
Тўғрилагич блоки ўрнатилган ўзгарувчан ток генераторининг қисқичларидаги кучланиши:
Uг » С· n · Ф ; [ (ўз навбатида Ф=f(Iу) ]
Демак, генераторнинг айланишлар частотаси ва юкламаси ўзгарганда кучланишини белгиланган қиймат даражасида ушлаб туриш , фақат уйғотиш токи Iу нинг қийматини ўзгартириш йўли билан амалга оширилади. Роторнинг айланишлар часто-таси ортиши билан уйғотиш токини камайтириш ва юклама токи ортиши билан эса уйғотиш токини хам ошириш зарур.
Автомобилларда асосан қуйидаги турдаги кучланиш ростлагичлари ишлатилади:

• 
  Электромагнит (тебранувчи);
  
• 
  Контакт-транзисторли;
  
• 
  Контактсиз-транзисторли (тўла электрон);
  
• 
  Интеграл;
  

2. Электромагнит кучланиш ростлагичи (ЭМКР)
ЭМКР U шаклидаги ярмо 8, ўзак 3 ва унга ўралган чулғам 7, якорча 4 дан иборат. Чулғам 7 генераторнинг тўла кучланишига уланган. Пружина 6 якорча 4 ни тортиб, контактлар 2 ни туташ ҳолда ушлаб туради. Контактларнинг бири якорча 4 га, иккинчиси эса қўзгалмас устунча 1 га маҳкамланган. Контактларга паралел, уйғотиш чулғамига эса кетма-кет қўшимча қаршилик R_қ уланган.
Ростлагич қуйидагича ишлайди. 
Uг < Uр бўлганда ўйғотиш токи туташ контактлар 2, якорча 4, ярмо 8 орқали УЧ дан ўтади. Айни вақтда ток чулғам 7 га ҳам келади ва ўзак 3 ни магнитлайди. Роторнинг айланишлар частотаси ортиши билан Iу ва Uг ўсиб боради.
Uг > Uр бўлганда ўзак 3 нинг магнит майдони пружина 6 нинг тортиш кучини енгиб, якорчани пастга тортади ва контактлар 2 ни узади. Ток УЧ га қўшимча қаршилик Rқ орқали узатилади. Натижада уйғотиш токи Iу камаяди ва Uг пасая бошлайди
Uг маълум белгиланган қий-матгача камайганда ўзак 3 даги магнит майдонининг тортиш кучи ҳам камаяди ва пружина 6 таъсирида ростлагич контактлари яна туташади. Ток УЧ га яна қаршилиги кам бўлган занжир, орқали узатилади ва генераторнинг кучланиши яна ўса бошлайди. Бу жараён даврий равишда 60-80 гц частота билан давом этади ва шу тарзда генераторнинг кучланиши белгиланган қиймат даражасида ушлаб турилади.
ЭМКР нинг афзаллиги: тузилиши сод-да, таннархи паст;
Камчилиги: ҳаракатланувчи қисмлари, яъни пружина, контактларнинг борли-гидир. Пружина аста-секин ўзининг қайишқоқлигини йўқотади (яъни юмшайди) ва бу генераторнинг ростланаётган кучланиши қийматини пасайишига олиб келади. Контактлар эса куяди, эрозияга чалинади. Натижада ростлагичнинг ишончлилигини пасаяди, ишлаш муддати камаяди.
ЭМКР ёрдамида ростланаётган генератор-нинг кучланишни ҳисоблаш формуласи қуйидаги кўринишга эга

Бу ерда с – доимий коэффициент, r_о ва Wо – мос равишда ростлагич чулғамининг қаршилиги ва ўрамлар сони, d – якорча ва ўзак орасидаги тирқиш, F_пр –пружинанинг тортиш кучи.
Агар шартли равишда r_о ва Wо ларни ўзгармас деб қабул қилсак, генераторнинг кучланиши Uг фақат d ёки F_пр боғлиқ бўлади. Демак, генераторнинг ростланаётган кучланиш қийматини ўзгартириш учун ё пружинани тортиш кучи Fпр ни (асосий ростлаш усули), ёки ҳаволи тирқиш d ни ўзгартириш зарур