74
nish vaqtida avtomobil faralari yoki gabarit chiroqlarining yorug‘-
ligining o‘zgarishidan xulosa chiqarsa bo‘ladi. Quyida ishga tu-
shirish tizimida ko‘p uchraydigan nosozliklar va ularning yuzaga
kelish sabablari jadval shaklida keltirilgan.
3.2-jadval
Nosozlikning tashqi belgisi
Nosozlikning
sababi
Startyor ulanish vaqtida fara chi-
roqlari yonmaydi yoki juda xira
yonadi.
Akkumulator
batareyasi raz-
ryadlangan yoki ishlamaydi.
Elektr zanjirida uzilish bor.
Akkumulator qisqichlari ula-
nish joyida kontakt yo‘q.
Chiroqlar yaxshi yonadi, lekin
startyor ulanish vaqtida xira-
lashadi; startyor dvigatel valini
aylantirmaydi.
Akkumulator batareyasi raz-
ryadlangan yoki ishlamaydi.
Startyor chulg‘amlarida qisqa
tutashuv.
Startyor tok zanjirida qarshilik
oshgan.
Òortuvchi va startyor relesi kon-
taktlarida korroziyalanish bor.
Cho‘tkalar yeyilgan.
Cho‘tka prujinalari zaiflashgan.
Harorat pastligi natijasida dvi-
gatel moyi qovushqoqligi osh-
gan.
Òirsakli valning
qarshilik mo-
menti katta.
Startyor ulanganda fara chi-
roqlari xiralashmaydi; tirsakli
val aylanmaydi. Hech qanday
sezilarli tovush yo‘q.
Startyor yoki boshqarish tok
zanjirida uzilish bor.
Startyor ulanganda fara chi-
roqlari xiralashmaydi; tirsakli
val aylanmaydi. Òortuvchi rele
ishlashi ovozi bor.
Òortuvchi rele kontaktlari kor-
roziyalangan.
Cho‘tka va kollektorlar orasida
ifloslanish tufayli elektr o‘tka-
zuvchanlik yo‘q.
Startyor ulanganda fara chiroq-
lari xiralashmaydi; tirsakli val
aylanmaydi. Yakor
vali aylani-
shi seziladi.
Ilashish mexanizmi shesternasi
yeyilgan yoki maxovik tishlari
bilan ilashmaydi.
Erkin yurish muftasining ro-
likli podshipnigi yeyilgan.
75
Ko‘p hollarda dvigatelni ishga tushirish vaqtida uchraydigan
nosozliklarni tashqi belgilarga ko‘ra, taxminan aniqlash mumkin.
Bulardan biroz farqli oxirgi band bo‘yicha nosozlik sababini ko‘-
rib chiqamiz. Ishga tushirish jarayoni boshlanishida ba’zi silindr-
larda bexosdan tartibsiz alangalanish natijasida tirsakli valning
ilgarilanma harakati yuzaga keladi. Bu alangalanishlar dvigatelni
ishga tushirmaydi. Bunday alangalanish ro‘y bergunga qadar, tir-
sakli valni aylantirish davomida startyor katta yuklama ostida bo‘-
ladi va erkin yurish muftasi roliklari qisilgan holatda bo‘ladi. Yakka
Startyor yakori tirsakli valni ay-
lantirishlar chastotasi juda kam,
dvigatel ishga tushmaydi.
Startyor tirsakli valni aylanti-
rishlar chastotasi me’yorida,
dvigatel ishga tushmaydi.
Yonilg‘i aralashmasi o‘ta boyi-
tilgan.
O‘t oldirish tizimida nosozlik.
Dvigatel agregatlarida nosozlik.
Startyor ulanish paytida tor-
tuvchi rele o‘z holicha ulanib-
uzilib, o‘ziga xos taqillash ovozi
eshitiladi.
Òortuvchi relening
ushlab tu-
ruvchi chulg‘amida yoki ula-
nish joylarida uzilish bor.
Akkumulatorlar batareyasi raz-
ryadlangan.
Akkumulatorlar batareyasi qis-
qichlarining ulanish joylarida
korroziya hisobiga startyor re-
jimida kuchlanish me’yoridan
ortiq pasayib ketadi.
Dvigatel ishga tushgandan so‘ng
startyor shesternasi maxovik-
dan ajralmaydi.
Startyorning
tortish relesi yoki
qo‘shimcha rele kontaktlari erish
natijasida yopishib qolgan.
O‘tkazgichlarda qisqa tutashuv.
Startyor kalitida qisqa tutashuv.
Startyor shesternasi lentali yoki
shlitsali rezbasida shikastlanish.
Qaytaruvchi prujina zaiflashgan.
Sovuq dvigatelni ishga tushirish
paytida startyor vali aylanadi,
ilashish mexanizmi shesternasi
maxovik bilan yaxshi ilashadi,
shesterna tishlari holati yaxshi,
tirsakli val aylanmaydi.
Erkin yurish muftasi rolikli pod-
shipnigida dinamik sirg‘anish
sodir bo‘ladi (3.8-rasm).
Akkumulator batareyasi raz-
ryadlangan yoki ishlamaydi.
Akkumulator qisqichlariga ula-
nish joyida korroziyalanish bor.
76
holdagi alangalanish bexosdan
tirsakli valni impuls tarzda ayla-
nishga majburlaydi. Natijada, er-
kin yurish muftasi roliklari qisi-
lishdan ajraladi, startyor salt ish-
lash holatiga o‘tadi va yakor ay-
lanishlari chastotasi maksimal qiy-
matga intiladi. Òirsakli valni im-
puls tarzda aylantiruvchi kuch
ta’siri
tugash vaqtida rolikka
(1)
(3.8-rasm) ta’sir kuchlarni sxe-
matik ravishda ko‘rib chiqamiz.
Birinchidan, prujina
(2)
orqali
plunjer
(3)
ning ta’sir kuchi
F
1
ro-
likni qisiltirishga intiladi. Ikkinchidan, mufta ishchi yuzasi tik o‘qi
bo‘ylab yo‘nalgan kuch
2
F
ga yotuvchi
F
2
kuchlar mavjud bo‘lib,
markazdan qochma kuch va ishchi yuza urinmasi bo‘ylab yo‘nal-
gan kuch
2
F
esa plunjer ta’sir kuchi
F
1
ga teskari yo‘nalgan. Im-
puls ta’siri tugashi bilan plunjerli prujina qisman zaiflashgan hol-
larda
2
F
kuchi rolikning qisilishgacha borishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Natijada, dinamik sirg‘anish yuzaga keladi.
2
F
kuch quyidagicha aniqlanadi:
2
F
=
11,2
mn
2
R
sin
10
–6
kgs,
bu yerda,
m
— massa, kg;
n
— startyor yakori aylanishlar chas-
totasi, 1/daqiqa;
R
— mufta o‘qidan rolik o‘qigacha masofa, sm;
— mufta ishchi yuzasining qisilish burchagi.
Bundan ko‘rinib turibdiki, aylanishlar chastotasi qancha katta
bo‘lsa,
2
F
ning qiymati ham shunchalik katta bo‘ladi. Shu sa-
babli kichik o‘lchamli startyorlarda aralash ulangan uyg‘otuvchi
chulg‘amlarning qo‘llanilishi ularda dinamik sirg‘anish ehtimolini
kamaytiradi. Dinamik sirg‘anish aniqlangan hollarda erkin yurish
muftasi almashtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
