Avtomatlashtirilgan

QATTIQ DISK (VINCHESTER)
Vinchester ham boshqa axborot tashuvchilar kabi tashqi xotira sifatida qaralishi mumkin. Vinchester xotirasidan unumli foydalanish maqsadida uni bir-biriga bogliq bo‘lmagan turli hajmdagi bir necha bolaklarga (“mantiqiy” disklarga) ajratish mumkin. Bu bo’laklar C, D, E va h.k. nomlar bilan belgilanadi. Vinchesterni bo‘laklarga ajratish maxsus dasturlar yordamida amalga oshiriladi. Bu dasturlarga “Partition Magic”, “Acronis Recovery” kabi dasturlarni misol keltirish mumkin. Ular yordamida vinchester istalgancha bo‘laklarga bo‘linib, har bir bo‘lak alohida formatlanadi. Formatlash jarayonida vinchesterdagi axborotlar о‘chib ketadi.

128. Zamonaviy kompyuterlarning tezkor xotiralari va ularning asosiy ko’rsatgichlari.

Tezkor xotira yoki RAM (inglizcha: Random Access Memory, RAM) — oʻqish yoki yozish uchun uning manzili boʻyicha istalgan yacheykaga bir vaqtning oʻzida (har doim bir vaqtning oʻzida, joylashuvidan qatʼiy nazar) kirish imkonini beruvchi kompyuter xotirasining turlaridan biridir^[1]. Protsessor qisqa vaqt ichida koʻp ishlatiladigan jarayonlarni tezkor xotiraga yuklab oladi va bu kompyuterni ishlashini tezlashtirish uchun xizmat qiladi. Tezkor xotirani asosiy oʻlchov birligi uning xotira hajmi boʻlib, kilobayt, megabayt, gigabaytlarda oʻlchanadi. Tezkor xotira chastotasi — tezkor xotira shinalaridan maʼlum vaqt ichida oʻtadigan maʼlumotlar oqimi sonini anglatadi.
EHMlarning dastlabki modellarida yuzlab yoki minglab bit sig‘imli asosiy xotira funksiyasini bajarish uchun rele, kechiktiruvchi xotira qatori yoki har xil turdagi vakuum naychalaridan foydalanilgan^[2].
Zamonaviy tezkor xotiraning keng tarqalgan ikkita shakli statik RAM (SRAM) va dinamik RAM (DRAM) mavjud. SRAMʼda maʼlumotlarning bir qismi oltita tranzistorli xotira xujayrasining holatidan foydalangan holda odatda oltita MOSFET (metall-oksid-yarim oʻtkazgichli maydon effektli tranzistorlar) yordamida saqlanadi. RAMʼning bu shakli ishlab chiqarish qimmatroq boʻlib, biroq odatda tezroq hamda DRAMga qaraganda kamroq dinamik quvvat talab qiladi. Zamonaviy kompyuterlarda SRAM koʻpincha protsessor uchun kesh xotirasi sifatida ishlatiladi

129. Zamonaviy kompyuterlarning tizimli bloki va uning vazifalari, elementlari.

T izimli blok – bu kompyuterning asosiy qismi bо‘lib, u tizimli blok korpusiga joylashuvchi bosh plata va unga ulanuvchi qurilmalar: mikroprotsessor, qattiq disk, tezkor va kesh xotira mikroshemalari, har xil tashqi qurilmalar ishini boshqaradigan elektron sxemalar – kontrollerlar, adapterlar (video, musiqa, tarmoq platalari), elektr manbai bloki va kompakt disk yurituvchi kabilardan iborat.
Tizimli blonking asosiy vazifasi kompyuterning barcha qurilmalarini birlash-tirishdan va ularning ishini ta'minlashdan iborat.

130. Zamonaviy magnitooptik diskovodlar, ularning turlari va vazifalari.

Magneto-optik axborotni saqlash qurilmalari (MO) tashqi xotira qurilmalari bo'lib, nisbatan katta hajmdagi (bir necha gigabaytgacha) axborotni uzoq muddatli saqlash uchun mo'ljallangan. MO magnit-optik diskda saqlangan ma'lumotlarga to'g'ridan-to'g'ri (tasodifiy) kirish imkoniyatiga ega xotiraga ishora qiladi. Magneto-optik axborotni saqlash qurilmalari tizim blokiga nisbatan ichki, kompyuterning tizim blokiga o'rnatilgan va tashqi (portativ) qurilmalarga bo'linadi. Tashqi drayverlarning afzalligi shundaki, ish paytida haydovchi drayverini isitish kompyuter tizim blokining korpusi ichidagi haroratni oshirmaydi.

131. Zamonaviy matn muxarrirlari va ularning imkoniyatlari va asosiy xususiyatlari.

Kompyuterda matnlar bilan ishlash uchun matn muharrirlari yoki matn protsessorlari deb ataladigan dasturiy vositalardan foydalaniladi. Imkoniyatlari turlicha boʻlgan turli xil matn muharrirlari mavjud boʻlib, ular kitoblar, jurnallar va gazetalarni chop etishga tayyorlashda qoʻllaniladigan nashriyot tizimlari deb ataladigan juda oddiy taʼlim vositalaridan tortib, kuchli, funksiyalarga boy dasturiy vositalargacha. Lexicon va Windows uchun Word matn muharrirlari IBM-mos keluvchi kompyuterlar foydalanuvchilari orasida yaxshi tanilgan.

132. Zamonaviy matn tahrirchilari, ularning imkoniyatlari va asosiy xususiyatlari (Winword, Perfect, WordStar, Corel Wentura).

133. Zamonaviy mikroprosessorlar va ularning asosiy texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari.
Mikroprotsessor (MP) shaxsiy kompyuter (SHK)ning markaziy bloki bo’lib, u mashinaning barcha bloklari ishini boshqarish hamda axborot ustida arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish uchun mo’ljallangan. Mikroprotsessor tarkibiga quyidagi qurilmalar kiradi. Arifmetik-mantiqny qurilma (AMK) — sonli va belgili axborot ustida barcha arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish uchun mo’ljallangan (SHK larning ba’zi modellarida amallarni bajarilishini tezlashtirish uchun qo’shimcha matematik soprocessor ulanadi).
Mikroprotsessorli xotira (MPX) — mashina ishlashining eng yaqin taktlaridagi hisoblashlarda bevosita ishlatiladigan axborotni qisqa vaqt saqlash, yozish va uzatish uchun mo’ljallangan; MPX registrlar asosida quriladi va mashinaning yuqori tezkorligini ta’minlash uchun ishlatiladi, negaki asosiy xotira (AX) tez ishlovchi mikroprotsessorning samarali ishlashi uchun kerak bo’lgan ma’lumotni yozish, qidirish va o’qish tezligini har doim ham ta’minlayvermaydi. Registrlar — turli xil uzunlikdagi xotiraning tez ishlovchi yacheykalari (1 bayt standart uzunlikka ega bo’lgan va tezkorligi nisbatan pastroq AX yacheykalaridan farqli o’laroq).

134. Zamonaviy monipulyatorlar va ularning turlari, vazifalari.

Manipulyator deb, inson qo`lining funksiyasini bajarish uchun mo`ljallangan texnik qurilmaga aytiladi. Manipulyatorning asosiy mexanizmi bir qancha erkinlik darajasiga ega bo’lgan ochiq kinematik zanjirli, pushangli fazoviy mexanizmdir. Manipulyatorlar yordamida inson uchun havfli yoki zararli sharoit bilan bog`liq bo`lgan ishlar, shuningdek ko`p mehnat talab qiladigan va bir zayldagi ishlar bajariladi. Manipulyatorlar temirchilik-presslash va quymakorlik ishlarida (masalan, og`ir xom ashyoni shtampga joylash, qum purkash mashinalariga xizmat ko’rsatish), ko`mir qazish sanoatidagi burillash mashinalarida, soat yig`ishda, mashinasozlikdagi payvandlash, yig`ish, buyumlarni bo`yash kabi texnologik jarayonlarda qo`llaniladi.
Qo`l bilan boshqariladigan mexanik va avtomatik boshqariladigan manipulyatorlar mavjud.
Qo`l bilan boshqariladigan manipulyatorlar inson-operator qo`lining harakatlari va kuchini taqlidiy tarzda takrorlaydi (taqlid qiluvchi manipulyatorlar), bunda ba'zi hollarda ijrochi mexanizm beriladigan harakat va kuchni oshirilgan holda amalga oshiradi.
Taqlid qiluvchi mexanik manipulyatorlar simmetrik joylashgan ikkita mexanizm — boshqaruvchi hamda ijrochi mexanizmlardan (boshqacha aytganda, topshiriq. beruvchi va uni bajaruvchi qullardan) tashkil topgan bo`lib, ular orasidagi bog`lanish turli mexanik uzatmalar orqali amalga oshriladi.

135. Zamonaviy monitorlar va ularning texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlari (Hercules, CGA, EGA, VGA, SVGA, XGA, suyuq kristalli).

RGB-raqamli monitorlar (Red/Green/Blue – qizil/yashil/ko‘k) asosan EGA standartdagi kartaga ulanish uchun mo‘ljallangan. Bunday tuzilmalar 16 ta raqamlarni gradatsiyasini aks etishga imkon beradigan monoxrom rejimda ham ishlaydilar. Shaxsiy kompyuterlar paydo bo‘lganidan beri, bir necha standartlar o‘zgaradi: MDA (monoxrom), CGA (4 ta rang), EGA (16 ta rang), VGA (256 ta rang). Hozirgi kunda qator standart qiymatlardan ekran kengaytmasini to‘g‘ri tanlash imkoniyatiga ega bo‘lgan, 16,7 mln ranglarni tasvirlay oladigan SVGA monitorlari ishlatilmoqda.
136. Zamonaviy monitorlarning sifatiy ko’rsatkichlari (ulchami, ranglari, nuktalari soni, nuktalari ulchami).
Rangli monitorda rastrni shakllanish tamoyili monoxromnikiga o‘xshaydi. Biroq rangli tasvirni shakllanishusuli asosiga rangli ko‘rishni boshqa muhim xususiyatlari kiritilgan bo‘lib,masalan,bularda biri: rangli o‘zlashtirishni uch komponentliligidir. Bu barcha ranglar uchta yorug‘lik oqimlarini, masalan, qizil, ko‘k va yashilni qo‘shish (aralashtirish) yo‘li bilan olish mumkinligini bildiradi. Bu esa rangli televizorlarda va monitorlarda ranglarini additiv aralashtirish usulini qo‘llash imkonini berdi. Ushbu usulni ekranga uchta asosiy ranglarni ekran yuzini qoplash sharti bilan bir vaqtda uzluksiz tasvirlash yo‘li bilan ko‘rsatish mumkin. Uchta asosiy ranglarni birgalikda ishlatib, rangni qabul qilishni uch komponentli nazariyasiga muvofiq rang tuslarini kerakli gammasini olish imkoni tug‘ildi. Asosiy ranglarni – qizil, ko‘k va yashil – ma’lum proporsiyalarda aralashtirilsa, rasmda ko‘rsatilgan ranglar hosil bo‘ladi.
137. Zamonaviy operasion sistemalar ularning vazifalari va imkoniyatlari (Windows, MacOS, Unix, Lenux).
Operatsion tizim - bu maxsus dastur bo’lib, bu dasturning asosiy vazifasi - kompyuter ishini boshqarish, kompyuter va foydalanuvchi o’rtasida muloqotni o’rnatish, tashqi qurilmalar ishlash holatlarini sozlash va ular bilan muloqotni o’rnatish, har xil dasturlarni ishga tushirish va ularning ishlash holatlarini ta‘minlash. Operatsion tizimlardan eng taniqlilari bu Microsoft firmasining MS-DOS, Windows operatsion tizimlari, Apple firmasining Macintosh – MacOS operatsion tizimi, Unix va Linux operatsion tizimlari. Operatsion tizimlarning asosiy vazifalariga: - fayl tizimini boshqarish (yozish, o’zgartish, fayllardan nusxa ko’chirish, erkin foydalanishni nazorat qilish); - dasturlar bajarilishini boshqarish (protsessor vaqtini taqsimlash, dasturlarni diskdan tezkor xotiraga yuklash, yashirin xavfli ta‟sirni tutib olishvah.q.); - xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash, ma‟lumotlarbutliginazorativah.k.); -foydalanuvchi bilan muloqot (klaviaturadan, sichqonchadan buyruqlarni o’qish, axborotni ekranga, printerga chiqarish va h.k.)kiradi. Operatsion tizim funksiyalari. Operatsion tizim (OT) tushunchasi qisqacha izohlanadigan bo‘lsa, bu boshqaruv dasturidir. OS bu kompyuterning fizik va dasturiy resurslarini taqsimlash va ularni boshqarish uchun ishlatiladigan dastur. Kompyuter resurslari ikki xil: fizik va dasturiy resurslarga bo'linadi. Fizik resurslarga: — xotira; — vinchester; — monitor; — tashqi qurilmalar; — va shu kabilar kiradi. Dasturiy resurslar bu: — kiritish va chiqarishni boshqaruvchi dasturlar; — kompyuter ishlashini ta’minlaydigan boshqaruvchi dasturlar; — berilganlarni tahlil qiluvchi dasturlar; — drayverlar; — virtual ichki va tashqi xotirani tashkil qiluvchi va boshqaruvchi dasturlar va shu kabilardir. Operatsion tizim quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi talab qilinadi: 1. Ishonchlilik. OS o‘zi ishlayotgan qurilmalar bilan birga ishonchli bo'lishi kerak. OS foydalanuvchi aybi bilan vujudga kelgan xatoni aniqlash, uni tahlil qilish va tiklash holatida bo'lishi kerak. OS foydalanuvchini o‘zi tomonidan qilingan xatodan himoyalashi, hech bo‘lmaganda dasturiy muhitga keltiriladigan zarami minimumga olib kelishi kerak.
138. Zamonaviy operasion sistemalar, ularning versiyalari, vazifalari va imkoniyatlari (Windows, MacOS, Unix, Lenux).
Operatsion tizim - bu maxsus dastur bo’lib, bu dasturning asosiy vazifasi - kompyuter ishini boshqarish, kompyuter va foydalanuvchi o’rtasida muloqotni o’rnatish, tashqi qurilmalar ishlash holatlarini sozlash va ular bilan muloqotni o’rnatish, har xil dasturlarni ishga tushirish va ularning ishlash holatlarini ta‘minlash. Operatsion tizimlardan eng taniqlilari bu Microsoft firmasining MS-DOS, Windows operatsion tizimlari, Apple firmasining Macintosh – MacOS operatsion tizimi, Unix va Linux operatsion tizimlari. Operatsion tizimlarning asosiy vazifalariga: - fayl tizimini boshqarish (yozish, o’zgartish, fayllardan nusxa ko’chirish, erkin foydalanishni nazorat qilish); - dasturlar bajarilishini boshqarish (protsessor vaqtini taqsimlash, dasturlarni diskdan tezkor xotiraga yuklash, yashirin xavfli ta‟sirni tutib olishvah.q.); - xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash, ma‟lumotlarbutliginazorativah.k.); -foydalanuvchi bilan muloqot (klaviaturadan, sichqonchadan buyruqlarni o’qish, axborotni ekranga, printerga chiqarish va h.k.)kiradi. Operatsion tizim funksiyalari. Operatsion tizim (OT) tushunchasi qisqacha izohlanadigan bo‘lsa, bu boshqaruv dasturidir. OS bu kompyuterning fizik va dasturiy resurslarini taqsimlash va ularni boshqarish uchun ishlatiladigan dastur. Kompyuter resurslari ikki xil: fizik va dasturiy resurslarga bo'linadi. Fizik resurslarga: — xotira; — vinchester; — monitor; — tashqi qurilmalar; — va shu kabilar kiradi. Dasturiy resurslar bu: — kiritish va chiqarishni boshqaruvchi dasturlar; — kompyuter ishlashini ta’minlaydigan boshqaruvchi dasturlar; — berilganlarni tahlil qiluvchi dasturlar; — drayverlar; — virtual ichki va tashqi xotirani tashkil qiluvchi va boshqaruvchi dasturlar va shu kabilardir. Operatsion tizim quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi talab qilinadi: 1. Ishonchlilik. OS o‘zi ishlayotgan qurilmalar bilan birga ishonchli bo'lishi kerak. OS foydalanuvchi aybi bilan vujudga kelgan xatoni aniqlash, uni tahlil qilish va tiklash holatida bo'lishi kerak. OS foydalanuvchini o‘zi tomonidan qilingan xatodan himoyalashi, hech bo‘lmaganda dasturiy muhitga keltiriladigan zarami minimumga olib kelishi kerak.
139. Zamonaviy plotterlar va digitayzerlar va ularning vazifalari, turlari.
Plotter printerlari - bu arxitektura va muhandislik sohasidagi turli xil mutaxassislar tomonidan tayyorlangan qog'oz varaqlariga dizaynni bosib chiqarish funktsiyasiga ega bo'lgan eksklyuziv mashinalar, bu qurilmalar sizlarga tanishtirmoqchi bo'lgan maxsus xususiyatlarga ega:

• 
  Ular 60 sm x 90 sm o'lchamdagi qog'ozga joylashtirilishi kerak, bu maxsus o'lchamdagi qog'oz varag'i bo'lib, u erda professional tomonidan tuzilgan dizayn bosiladi.
  
• 
  Ruxsat berish sifatini 1 dyuymli qog'oz qog'ozga tashlashi mumkin bo'lgan siyoh nuqtalarini hisobga olgan holda baholash mumkin.
  
• 
  Bu qurilmalarda inkjet yoki erkin zarbadan farq qilishi mumkin bo'lgan boshqa texnologiya qo'llaniladi.
  
• 
  U turli yo'llar bilan plotter printerga ulanishi mumkin, asosiy usul USB, RK.-11, centronbics, Ethernet kabeli va boshqa elementlar orqali amalga oshiriladi.
  
• 
  Bu mashinalarning o'lchamlari katta, chunki ular katta formatdagi ishlarni bajaradilar, shuning uchun sizda ularni joylashtirish uchun etarli joy bo'lishi kerak.
  
• 
  Plotter printerlari - har xil patronlar bilan ishlaydigan mashinalar, ularning soni bajariladigan ish hajmiga bog'liq bo'ladi, ular maksimal 12 ta patronga ega bo'lishi mumkin.
  
• 
  Ularda ichki operativ xotira mavjud bo'lib, printerni bosib chiqarishda asosiy funktsiyani bajaradi, chunki u bir vaqtning o'zida turli xil uskunalarda har xil ma'lumotlarni qayta ishlash qobiliyatiga ega, bu esa mukammal bosib chiqarishga olib keladi.
  
• 
  Ularda qog'ozni joylashtirish qo'lda bajarilmasligi uchun rulonli oziqlantiruvchi mavjud.
  
• 
  Ular aniq va avtomatik kesishni amalga oshiradigan qog'oz kesgichga ega.
  
• 
  Uning poydevori bor, shunday qilib bosma ustiga tashlanadi va to'g'ridan -to'g'ri erga tushmaydi.
  

140. Zamonaviy printerlar va ularning turlari, vazifalari.

141. Zamonaviy printerlar, ularning vazifalari va asosiy texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari (matrisali, bo’yoqli, lazerli, impuls-pufakchali, termo).
142. Zamonaviy printerlar, ularning vazifalari va asosiy texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlari.
143. Zamonaviy skanerlar va ularning turlari, vazifalari.
Skaner - bu rasmning, qog'ozga yozilgan matnning yoki hatto ob'ektning aniq raqamli nusxasini yaratish uchun ishlatiladigan qurilma. Ushbu raqamli rasm kompyuteringizdagi faylga saqlanishi va tasvirni tahrirlash/takomillashtirish yoki uni onlayn qo'llash uchun ishlatilishi mumkin. Deraza oynasidagi ob'ektni nusxalash uchun eng ko'p ishlatiladigan tekis skaner. Skanerlangan tasvir kompyuteringizga uzatiladi. Rasm va matn belgilarni optik aniqlash [OCR] jarayoni orqali aniq olinadi.

144. Zamonaviy super kompyuterlar va ularning turlari.