Avtomatlashtirilgan

AATning konseptual modeli. Axborot tizimi foydalanuvchilarning talabiga muvofiq
axborotlarni yig’ish, qayd etish, uzatish, saqlash, to’plash, qayta ishlash, tayyorlash va taqdim
etishga mo’ljallangan. Konseptual nuqtai nazardan qaraganda, axborot tizimi – bu operasiyani
bajaruvchi tizim va boshqaruvchi tizim o’rtasidagi vositachi sanaladi
Axborot tizimining funksional modeli.

Axborot tizimining funksional modelini quyidagicha tasavvur etish mumkin.

Mazkur modeldan ko’rinib turibdiki, axborot tizimining sohasi axborot obyektlari
majmuidan iborat axborot makonini ifodalaydi. Umuman olganda axborot makoni bir xilda
emas, chunki unda axborotlarning yuzaga kelishi, tashkil etilishi va joylashtirilishi jihatidan
farqlanuvchi axborot obyektlarini o’zida saqlaydi.
Tizim orqali barcha axborotlarning yuzaga kelishini quyidagi asosiy protseduralarga ajratish
mumkin: saqlash, qidirish, qayta ishlash, kiritish va chiqarish. Birinchi uchtasi ichki bosqich
sanaladi, to’rtinchi va beshinchilari esa mazkur tizim bilan axborot manbai va tashqi muhit
o’rtasidagi aloqani ta’minlaydi.
29. Axborot xatolarini aniqlash va tuzatish usullari (tashqiliy, qurilmali, kodli, dasturiy).
Xatolarni aniqlash transmitterdan qabul qiluvchiga uzatish paytida shovqin yoki boshqa buzilishlar natijasida yuzaga kelgan xatolarni aniqlash. Xatolarni tuzatish xatolarni aniqlash va asl, xatosiz ma'lumotlarni qayta tiklash.
Axborotni muhofaza qilishning apparat-dasturiy vositalari – axborotni muhofaza qilish funksiyalarini (foydalanuvchilarni identifikatsiyalash va autentifikatsiya qilish, resurslardan foydalana olishni cheklash, voqealarni qayd qilish, axborotni kriptografik himoyalash va shu kabilar) bajaradigan (mustaqil yoki boshqa vositalar bilan birgalikda) turli elektron qurilmalar va maxsus dasturlardir.
Axborotlarni muhofaza qilishning dasturiy vositalari axborotlar xavfsizligini ta’minlashga mo‘ljallangan va kompyuter vositalarining dasturiy ta’minoti tarkibiga kiritilgan maxsus dasturlardir.
Xatolarni aniqlash uchun har qanday xato tuzatuvchi koddan foydalanish mumkin. Bilan kod eng kam Hamming masofasi, d, gacha aniqlay oladi d - kod so'zida 1 xato. Xatolarni aniqlash uchun minimal masofalarga asoslangan xatolarni tuzatish
kodlaridan foydalanish, agar aniqlanadigan minimal xatolar sonining qat'iy chegarasi zarur bo'lsa, mos kelishi mumkin.
Minimal Hamming masofasi bo'lgan kodlar d = 2 - bu xatolarni tuzatuvchi kodlarning buzilgan holatlari va bitta xatolarni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Paritet biti bitta xatolikni aniqlovchi kodning misoli.
Dasturlar butunligini nazorat qilishning sodda usullaridan biri nazorat yig‘indilari usuli hisoblanadi. Nazorat yig‘indisi – ma’lumotlar blokining oxiriga yoziladigan bitlar ketma-ketligi. Nazoratdagi faylga kiritilgan o‘zgartirishni, nazorat yig‘indini tuzatib qo‘yish bilan, berkitishni istisno qilish maqsadida nazorat yig‘indini shifrlangan holda saqlash yoki nazorat yig‘indini hisoblashning maxfiy algoritmidan foydalanish zarur.
36. Axborot xavfsizligi hamda xaker va krekerlar (axborotlarni ugirlash, buzish, ruxsatsiz foydalanish).