AVTOMATLASHTIRILGAN TIZIMLARNI YARATISH VA ULAR ORQALI TIBBIYOT
MUASSASALARI FAOLIYATINI BIRLASHTIRISH
Z.Z.Nigmatov, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Qarshi filiali assistenti
Mustaqillikka erishgan davlat uchun nomuhim soxaning o’zi bo’lmaydi. Iqtisod, fan, ta’lim,
ma’naviyat – barcha soxalarga birday kata e’tibor qaratiladi. Lekin istiqlolning bosh maqsadi inson
kamoloti,erki, baxt saodati ekan, barcha islohotlar markazida inson turadi. Ayniqsa salomatligini
mustahkamlashga ustuvor vazifa sifatida qaraladi. Shu ma’noda mustaqillikning ilk kunlaridan tibbiyot
sohasidagi maqsadli dasturlar, keng ko’lamli islohotlar sog’lom avlodni tarbiyalash, kamolga yetkazishga
yo’naltirildi. Ona va bola muhofazasi davlat siyosati darajasiga ko’tarildi.
O’zbekistonda lokal tibbiy axborot tizim va tarmoqlar juda tez rivojlanmokda. Hozirgi kunda
tibbiyot amaliyotida kompyuterlashtirilgan kasallik tarixi va terminlarning klassifikastiyasi tizimlari keng
qo’llanilmoqda. Bunda muhim o’rinni ma’lumotlar bazasi va terminologiya o’rtasidagi aloqa tili
egallaydi. Axborot texnologiyalari va zamonaviy kommunikastiyalarning rivojlanishi, klinikalarda
avtomatlashtirilgan tibbiy asboblar paydo bo’lishi ko’plab klinikalar, hattoki katta bo’lmagan klinikalarda
tibbiy axborot tizimlarning o’sishiga olib keldi. Axborot kommunikastion texnologiyalarining mohiyati
kasallar haqidagi elektron yozuvlarni tibbiy tasvirlar arxivi va moliaviy ma’lumotlar, tibbiy asboblarning
monitoringi, avtomatlashtirilgan laboratoriya natijalari bilan bog’lashdadir. Shunday qilib, tibbiy
axborot tizim – bu dasturiy texnik vositalar, ma’lumotlar va bilimlar bazasi to’plami bo’lib va sog’liqni
saqlashda o’tuvchi jarayonlarni avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan. Tibbiy axborot tizimlarni
yaratishdan maqsadlar:
1. Yagona axborot muhitni yaratish;
2. Tibbiy yordamni monitoring qilish va uning sifatini boshqarish;
3. Tibbiyot muassasalar faoliyatini yuqori va qabul qilinayotgan boshqaruv qarorlar samarali
ekanligini ko’rish;
4. Tibbiy yordamni ko’rsatishning iqtisodiy tomonlarini analiz qilish;
5. Kasallarni tekshirish va davolash muddatlarini qisqartirish;
Tibbiyotga axborot kommunikastion texnologiyalar tibbiyot muassasalari faoliyatida shifokorlar
tomonidan turli qog’oz hujjatlarida sodir bo’lishi mumkin bo’lgan xatoliklarni oldini olish va bemorlarni
davolanish jarayonini ishonchliligini ta’minlash dolzarb mavzulardan biridir. Tibbiyot muassasalarining
faoliyati tahlil qilinib, ularni avtomatlashtirish uchun shifokorlar ish yurituvi va bemorlarning davolanish
jarayonlari o’rganib chiqildi. Shunga asosan tibbiyot muassasalari faoliyatini avtomatlashtirish tizimi veb-
texnologiyalardan foydalangan holda, uch bosqichli, “mijoz-server” arxitekturasida ishlab chiqildi va
ulardagi ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash choralari ko’rildi. Tibbiyot muassasalari faoliyatini
avtomatlashtirish tizimida barcha davolovchi vrachlar, diagnostika bo’limlari ish jarayoni bir tizimga
birlashtirildi va har bir shifokor uchun maxsus login va parollardan foydalangan holda tizimdan
foydalanish huquqlari belgilandi. Ushbu foydalanish huquqlariga asosan tizim ichki xavfsizligi
ta’minlandi.
Tizimni himoyalash texnologiyasi quyidagi bosqichlarda amalga oshirildi:
· Foydalanuvchilarni identifikastiya va autentifikastiya qilish.
· Tizimdan foydalanish huquqlarini belgilash.
· Begona dasturlardan himoyalash.
· Kriptohimoyalash.
· Hodisalarni yozib qolish.
Tibbiyot muassasasi ish jarayonini avtomatlashtiruvchi tizim yagona ma’lumotlar bazasidan foydalangan
holda, internet orqali yoki kompyuter tarmog’ida ishlashi mo’ljallangan. Bemorlarning anketalari,
kasalliklar tarixi va turli tekshiruv natijalari elektron ko’rinishda bo’limlar orasida, tarmoq orqali
uzatiladi. Ushbu ma’lumotlarning xavfsizligini ta’minlash uchun yuqorida sanalgan himoyalash
texnologiyalaridan foydalangan holda, ma'lum bir sxema asosida, tibbiyot muassasasini
avtomatlashtiruvchi tizim ishlab chiqiladi.
Tibbiyot sohasiga axborot kommunikastion texnologiyalarini tadbiq etish natijasida tibbiy
yordamning sifati va aholi yashash joyidan turib internet tarmog’i orqali tibbiy maskanlar bilan tanishish
va maslahat olish imkoniyatlariga ega bo’lishlari insonlarni ishini yengillashtirishga olib keladi. So’nggi
yillarda axborot kommunikastiya tizimlari, tarmoqlari va malumotlar bazalarining yaratilishi va
ishlatilishini tartibga soluvchi ko’plab me’yoriy – huquqiy hujjatlar ishlab chiqilib amaliyotga tatbiq
qilindi. Tibbiyot sohasi uchun kadrlar tarkibini yuqori malakali mutaxassislar bilan ta’minlash va
vrach xodimlarning, shu jumladan klinik ordinatura orqali malakasini oshirish va kasbiy
darajasini takomillashtirish ishlarini amalga oshirish, shuningdek rahbar xodimlarning malakaviy tarkibi
hamda kasbiy darajasi yuzasidan nazoratni amalga oshiradi , kasbiy tayyorgarligi va malakasi
bo’yicha egallab turgan lavozimiga muvofiqligi yuzasidan ularni attestastiyadan o’tkazadi,
xamshiralarning doimiy ravishda malakasini oshirish hamda kasbiy darajasini oshirish tizimini
yaratish hozirgi kunning o’ta muhim masalalaridan biriga aylandi.
Axborot kommunikastion texnolgiyalar uchun quyidagi imkoniyatlar mavjud:
-Integrastiyalangan ma’lumot bazasi asosida ma’lumotni har bir o’tish bosqichlarda
informastion qo’llab quvvatlash, ya’ni ma’lumotlarni saqlash, izlash, aks ettirish, tiklash va
himoya
qilish
usullari
bir
shaklda
bo’lishini
ko’rsatadi;
-hujjatlarni qog’ozsiz qayta ishlash jarayoni; -
Kommunikastiya vositalari va tarmoqli texnologiyalar yordamida birgalikda ishlash imkoniyati
mavjudligi;
-Shakl va masalani echish jarayonida ma’lumotni taqdim qilish usullarni moslashtirib
o’zgartirish.
Tibbiyotchilarimiz bilim saviyalarini yuqori bo’lishi hamda avtomatlashtirilgan tibbiy asboblardan
foydalanishi aholi salomatligini yaxshilashga, sog’lom farzandlar tug’lishiga hamda ularni jismonan,
ma’nan yetuk bo’lib ulg’ayishiga xizmat qiladi.
Muallif haqida ma’lumot
Zafarjon .Zakirovich .Nigmatov, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Qarshi filiali TI
kafedrasi assistenti
Теl: (+998 91) 473-74-47
e-mail:
zafar4nig@mail.ru
.
zafar4nig@umail.uz
