Avtomatlantirish va boshqaruv

3 – MODUL. TEXNOLOGIK JARAYONLARNING KIRISH – CHIQISH 
SIGNALLARI 
4 – MA’RUZA : TEXNOLOGIK JARAYON VA BOSHQARUVCHI 
KOMPYUTER O’RTASIDAGI INTERFEYSNING  KOMPONENTLARI 
 
 
Interfeys  (ing  .  pIyeggase)  —  texnik  va  programmalash  vositalari  majmui; 
hisoblash,  boshqarish  yoki  o
ʻlchash  tizimlari  (masalan,  EHM  ning  operativ  va 
tashqi  xotira  qurilmasi)dagi  turlifunksional  qurilmalarning  o
ʻzaro  taʼsirini 
ta
ʼminlaydi.  
 
Kompyuter ishlashi uchun apparatli (Hardware) ta’minotdan tashqari dasturiy 
(Software)  ta’minot  ham  muhim  ahamiyatga  egadir.  Kompyuter  tizimini 
tashkil  etuvchi  bu  ikki  vositaning  o‘zaro  aloqasi  interfeys  deyiladi.  Interfeys  bir 
necha turga bo‘linadi, ya’ni: apparatli interfeys; dasturiy interfeys; apparatli dasturiy 
interfeys.  Apparatli  interfeysni  kompyuter  qurilmalarini  ishlabchiqaruvchilar 
ta’minlaydi. Dasturiy ta’minot bilan apparatli ta’minot o‘rtasidagi mutanosiblikni 
operatsion sistema boshqaradi. Kompyuterli tizim samarali ishlashi uchun apparatli 
va  dasturiy  ta’minotdan  tashqari  foydalanuvchi  qatnashadi.Kompyuterda  ishlashi 
jarayonida uning apparatli ta’minoti bilan ham, dasturiy ta’minoti bilan ham aloqada 
bo‘ladi. Insonning dastur bilan va dasturning inson bilan muloqatga kirishish usuli 
foydalanuvchi  interfeysi  deyiladi.  Dasturlar  xilma-xil  bo‘lgani  uchun  ularning 
interfeysi ham turlicha bo‘ladi. Foydalanuvchi interfeysini xususiyatlariga ko‘ra bir 
nechta  turga  ajratish  mumkin.  Dasturning  ishlash  muhitiga  qarab,  dastur  nografik 
yoki grafik interfeysga ega bo‘ladi. 
 
Texnologik  jarayonlarni  borishini,  turli  mashina  va  appartlar  ish  rejimlarini 
uzluksiz  avtomatik  nazorat  qilish  uchun  birlamchi  о‘zgartirgichlar  –  datchiklar 
qо‘llaniladi. 

---

24 
Datchik  –  avtomatika  zvenolari  tizimlarida  foydalanishga  qulay  mashina  va 
appratlar ish rejimlarini, jarayon texnologik parametrlarini boshqa kattaliklarga aniq 
fizik prinsiplar asosida о‘zgarishini bajaruvchi texnik qurilma.  
Kо‘pincha  obyektga  tо‘gridan  tо‘gri  о‘rnatiladi.  Xususiy  holatda  datchik 
konstruktiv shakllantirilgan bir о‘zgartiruvchi elementni (О‘E) ifodalashi mumkin. 
Datchik  kirish  signali  (Xkir)  nazorat  qilinadigan  kattalik  (bosim,  harorat,  namlik, 
siljish  v.b.).  Obyekt  fizik  kattaligini  itо‘gridan  tо‘gri  qabul  qiladigan  birinchi 
element  (Xkir)  va  uni  oraliq  signalga  о‘zgartiruvchi  (X1),  sezgir  element 
hisoblanadi. (qabul qiluvchi) . 
Datchik  chiqish  signali  (Xchiq)  avtomatika  tizimida  keyinchalik  qо‘llashga 
qulay kattalik hisoblanadi. Turli xil о‘zgartirishlarga va uzoq masofaga uza-tishga 
eng kulay elektr kattalik bо‘lganligi uchun X - kо‘pincha elektr signali.  
Birlamchi о‘zgartirgichlar datchiklarga qо‘yiladigan talablar: 
1) Yuqori dinamik aniqlik 
2) Yuqori statik aniqlik 
3) Texnik talab aniqlaydigan shartlarda yuqori ishonchlik 
4) Mumkin bо‘lgan о‘lchamlari va og‘irligi 
5) Yuqori о‘zgartirish koeffitsiyenti (sezgirlik) 
6) Chiqish signallari yuqori quvvati