Avtomatikaning texnik vositalari (darslik) automatically € technical objects

L=2
2
S10
-7
/  
 
(2.7) 
 
chiqishdagi  tok esa:  I
o’zg
=U/Z=U/ R
2
+( L)
2 
  (2.10) 
bu yerda:    R=R
ch
+R
o‘zg
 -   cho‘lg‘amning  va o‘lchov asbobi qarshiliklarining 
 yig‘indisi, Om; 
                
        L   -   cho‘lg‘amning  induktiv qarshiligi, Om; 
                                  -   cho‘lg‘amning o‘ramlar  soni; 
                             S    -    magnit o‘tkazgichning kesim yuzasi, m
2
; 
                                  -    xavo  bo‘shlig‘i, m. 
 
Datchikning  sezgirligi quyidagi  tenglama orqali ifodalanadi:
  
K
d
=dI
o’zg
/d =U 10
7
/2
2
S
 
 
(2.11) 
Differensial  datchiklarda  kirish  signalining  belgisi  o‘zgarilganda  chiqish 
signalining belgisi  ham  unga mos ravishda o‘zgaradi. 
 
Тransformator datchiklarda (2.6- rasm) kirish  signali  plunjer yoki yakorn-
ing xarakati bo‘lib, chiqish signali esa I
1 
- I
2
 toklarning geometrik ayirmasi bo‘ladi. 
Yakorning neytral holatida I
1 
- I
2, 
 demak o‘lchov  asbobida tok  yo‘qligini bildira-
di. 
Yakorning holati o‘zgarilishi bilan cho‘lg‘amlarning induktivligi   o‘zgaradi 
va I
1 
,I
2
 toklarining muvozanatlari o‘zgaradi. Natijada o‘lchov asbobidan  I= I
1
-I
2
 
toki  oqib  o‘tadi.  Ushbu  tokning  fazasi  yakorning  xarakatlanish  yo‘nalishiga  
bog‘liq bo‘ladi.  
 
 Тransformator  datchikning sxemasi 2.6.d – rasmda  ko‘rsatilgan. Bu yerda 
kirish      kattaligi    burchak  xarakati    bo‘lib,  chiqish  kattaligi    esa  ikkilamchi    as-
bobdagi tok bo‘ladi. Yakorning neytral holatida, ya‘ni 
1
=
2
 o‘rta o‘zakda EYUK 
hosil  bo‘lmaydi,  chunki  chetlardagi  cho‘lg‘amlar  qarama-qarshi  yo‘nalishda 
o‘ralgan  va  ular  o‘zaro  teng.  Yakorning  xarakatlanishi  bilan  cho‘lg‘amlardan  bi-

---

rining  magnit  qarshiligi  kamayadi,  ikkinchisiniki  esa  oshib  ketadi.  Natijada  o‘rta  
cho‘lg‘amda EYUK hosil bo‘lib, ikkilamchi  asbobdan tok  oqib o‘ta boshlaydi. 
 
Ko‘rib  chiqilgan    prinsip    asosida    amalda  ko‘pgina  o‘lchov    asboblari, 
jumladan  misol  sifatida,  induktiv  manometr  shu  prinsip  asosida  ishlaydi  (2.7-
rasm). 
 
Induktiv  manometr  sezgir  element  3,  unga    biriktirilgan  yakor  6  va    po‘lat 
o‘zakli  cho‘lg‘amdan  iborat.  O‘lchanayotgan  bosim  quvurcha  1  orqali  bo‘shliq 2 
ga    kelib,  membrana  3  ni  bukadi,  natijada  o‘zak  6    cho‘lg‘am  o‘zagi  4  ga  qarab 
xarakatlanadi.  Demak  cho‘lg‘amning    induktivligi  o‘lchanayotgan  bosimga  pro-
porsional  o‘zgariladi.  Chiqish  signali  esa  8  klemmalardan  5  olinadi.  Bunday 
datchikarning statik   tavsifnomasi kichik qismda chiziqli bo‘lganligi tufayli  ular 
qishloq  va  suv  xo‘jaligi  ishlab  chiqarishida  juda  kam  qo‘llaniladi.  Bunday  kam-
chiliklar  differensial  datchiklarda  bartaraf  qilingan.  Bundan  tashqari  differensial 
datchiklarda  kirish  signalining  belgisi  o‘zgarilganda  chiqish  signalining  belgisi  
ham  unga mos ravishda o‘zgaradi. 
 
Тransformator datchiklarda  (2.6, b  -  rasm)  kirish   signali    plunjer  yoki  ya-
korning    xarakati  bo‘lib,  chiqish  signali  esa  I
1 
-  I
2
  toklarning  geometrik  ayirmasi 
bo‘ladi. Yakorning neytral holatida I
1 
- I
2, 
 demak o‘lchov  asbobida tok  yo‘qligini 
bildiradi. 
Yakorning    holati  o‘zgarilishi  bilan  cho‘lg‘amlarning  induktivligi   
o‘zgaradi va I
1 
,I
2
 toklarining muvozanatlari o‘zgaradi. Natijada o‘lchov asbobidan 
I=  I
1
-I
2
  toki  oqib  o‘tadi.  Ushbu  tokning  fazasi  yakorning  xarakatlanish 
yo‘nalishiga  bog‘liq bo‘ladi.  
 
 Тransformator  datchikning sxemasi  2.7, d - rasmda  ko‘rsatilgan. Bu yerda 
kirish      kattaligi    burchak  xarakati    bo‘lib,  chiqish  kattaligi    esa  ikkilamchi    as-
bobdagi tok bo‘ladi. Yakorning neytral holatida, ya‘ni 
1
=
2
 o‘rta o‘zakda EYUK 
hosil  bo‘lmaydi,  chunki  chetlardagi  cho‘lg‘amlar  qarama-qarshi  yo‘nalishda 
o‘ralgan  va  ular  o‘zaro  teng.  Yakorning  xarakatlanishi  bilan  cho‘lg‘amlardan  bi-
rining  magnit   qarshiligi  kamayadi, ikkinchisiniki  esa oshib ketadi. Natijada o‘rta  
cho‘lg‘amda EYUK hosil bo‘lib, ikkilamchi  asbobdan tok  oqib o‘ta boshlaydi. 
 
 

---

2.6- rasm.   Induktiv va transformator datchiklarining sxemalari va ularning 
tavsifnomalari 
 
                        2.7.-rasm. Induktiv manometrning sxemasi.