Avтomaтikaning тeхnik vosiтalari

ELEKТRIK  DAТChIKLAR 
Pаrаmetrik  datchiklar
 
Generator 
datchiklari 
Rezistiv 
Elektromagnitli 
Sig‘im 
Indu
k
ti
v
 
T
rans
fо
rm
at
orl
i 
M
agnito
е
la
s
tik
 
Yuz
as
i o
’z
ga
ruv
cha
n
 
M
as
of
as
i o’
zgaru
vc
han 
 
Di
e
lekt
ri
k sin
g
d
ir
u
vch
a
n
lik
 
Indu
k
s
io
n 
 
F
ot
oelek
tri
k
 
P’ez
o
-el
ek
tri
k
 
Pot
en
s
i
om
et
rik
 
Konta
k
tli
 (
ko’m
ir
) 
(куми
р
 
T
enz
om
et
ri
k
 

---

 
28 
                                      2.1 – JADVAL 
 
DAТChIKLAR VA ULAR NAZORAТ QILADIGAN 
KAТТALIKLAR 
 
 
 
 
Nazorat 
 
qilinadigan 
 
kattaliklar 
DAТChIKLAR  ТURLARI 
Mexanik
 
ELEKТRIK  DAТChIKLAR 
Po
ten
sio
m
etrik
 
 
 
 
 
 
Т
en
zo
m
et
rik
 
Ind
u
k
tiv
 
Т
er
m
o
rezitorli
 
Sig
‘im
 
Fo
to
rezisto
rli
 
Elektro
n
 
Ind
u
k
sion
 
P‘ezoelek
trik
 
Т
er
m
o
elek
tri
 
Х
o
ll datch
ik
lari
 
Fo
to
elek
trik
 
g
id
ravlik
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10  11  12  13  14  15 
1.    Siljish 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
- 
+ 
- 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
2.   Satx 
+ 
+ 
- 
+ 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
+ 
3.   Тezlik 
+ 
- 
- 
- 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
- 
- 
- 
+ 
+ 
4.   Тezlanish 
+ 
- 
+ 
- 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
5.   Kuch 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
- 
- 
6.   Bosim 
+ 
- 
+ 
+ 
- 
+ 
- 
+ 
- 
+ 
- 
+ 
- 
+ 
7.   Moment 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
8.   Namlik 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
+ 
- 
- 
- 
9.   Хarorat 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
+ 
- 
- 
- 
10. Sarf 
- 
+ 
- 
+ 
- 
- 
+ 
- 
+ 
- 
- 
- 
- 
+ 
11. Тebranish 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
- 
+ 
- 
- 
 
 

---

 
29 
2.2.   Datchiklarning asosiy ko’rsatkichlari. 
 
 
Datchiklarning turlari ko‘p bo‘lishiga qaramay, ular bir hildagi bir necha 
asosiy ko‘rsatkichlarga ega: 
1.  Statik tavsifnomasi - chiqish kattaligini kirish kattaligiga bog‘likligi  
(2.2-rasm).   Statik  tavsifnomasi  chiziqli  datchiklar  (2.2-rasm,  a)  uchun  sezgirlik 
koeffityenti o‘zgarmaydi. 
 
             b   
                          U  
 
 
 
 
U 
 
 
 
 
 
       a  
 
 
 
                    U 
 
 
 
      
 
 
 
 
 
 
 
 
        
 
 
                         Х                 Х                           Х 
 
 
2.2-rasm. Datchiklarning statik tavsifnomalari. 
 
Statik  tavsifnomasi  nochiziqli  datchiklar  uchun  sezgirlik  koeffitsiyenti  xar 
hil  nuqtalarda  (2.2-rasm,  v)  xar  hil  bo‘ladi  va  bu  kattatik  differensial  sezgirlik 
deyiladi. Uni aniqlash uchun quyidagi formula qo‘llanadi: 
K
c
=dy/dx= y/dx              (2.1) 
    2.  Datchikning absolyut xatoligi - datchikning chiqish signalining xaqiqiy u1 va 
uning hisoblangan u2 qiymatlarning farqi, ya‘ni      
          
                                                      U
 = 
U
 1
- 
U
 2
     (2.2) 
                                                                                U2                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       
3.  Datchikning nisbiy xatoligi -                       =  -------- . 100%     (2.3)       
 
 
 
 
 
 
 
 
 U1 

---

 
30 
 4.  Datchikning  dinamik  tavsifnomasi  -  chiqish  signalining  vaqt  mobaynida 
o‘zgarilishini ko‘rsatadi. 
5.Datchikning  dinamik  tavsifnomasi  chiqish  signalining  vaqt  mobaynida 
o‘zgarishini ko‘rsatadi.  
 
2.3.  Rezistiv datchiklar 
 
 
Rezistiv  datchiklar  chiziq  va  burchak  xarakatlarni  kuch  va  momentlar, 
tebranish va vibratsiyalar, xarakat va yoruglik kabi noelektrik kattaliklarni nazorat 
qilish va o‘lchash jarayonlarida qo‘llaniladi.  
 
Rezistiv  datchiklar  guruxiga  potensiometrik,  ko’mir  (kontaktli), 
tenzometrik  kabi  datchiklar  (fotorezistiv,  termorezistiv)  kiradi.  Bunday  turdagi 
datchiklarning  ish  prinsipi  nazorat  qilinayotgan  kattalikning  ta‘sirida  uning  aktiv 
qarshiligi o‘zgarilishiga asoslangan bo‘ladi.