Avtomatika va telemexanika

Toshkent Davlat Transport Universiteti

“Avtomatika va telemexanika “

kafedrasi

Mustaqil ish

Mavzu:Aloqa kanallaridan jo’natiladigan va qabul qilinadigan sodda kodli kombinatsiyalarning xalaqtga bardoshliligi.

Topshirdi: Abdurasulov A.
Guruh:ABC 5
Tekshirdi: Sadikov A.N
Toshkent 2023

Mavzu: Aloqa kanallaridan jo’natiladigan va qabul qilinadigan sodda kodli kombinatsiyalarning xalaqtga bardoshliligi.

Reja:
Kirish
1 Aloqa kanallari haqida
2 Aloqa kanallari orqali jo’natiladigan sodda kodli kombinatsiyalar
3 Aloqa kombinatsiyalari xavfsizligi
Xulosa

Aloqa kanallaridan jo’natiladigan va qabul qilinadigan sodda kodli kombinatsiyalarning xalaqtga bardoshliligi

Kirish
Aloqa kanallari bu juda ham muhim va kerakli xabarlashuv tizimlaridan hisoblanadi. Aloqa kanallaridan jo’natiladigan va qabul qilinadigan sodda kodli kombinatsiyalar mukammal tizimda ishlab chiaariladi hamda xalaqtga bardoshli bo’ladi. Yana shuningdek aytish mumkinki ushbu tizimkar ancha avval ishlab chiqilgan va juda ham kerakli tizim va dasturlardir.Aloqa kanallarida xavfsizlik va shunga o’xshash tizimlar xavfsizligi yuqori turgan.
Aloqa kanali — uzatuvchi mos-lamadan qabul qiluvchi moslamaga turli maʼlumotlar uzatishni taʼminlovchi texnik qurilmalar toʻplami. Uzatuvchi moslama axborotni signalga aylantirib, Aloqa kanalining kirish qismiga uzatadi, qabul qilingan signal boʻyicha Aloqa kanali chiqishida qabul qiluvchi moslama uzatilgan axborotni qayta eshittiradi. Uzatuvchi moslama, Aloqa kanali va qabul qiluvchi moslama aloqa tizimini hosil qiladi. Aloqa tizimi vazifasiga koʻra, telegraf, tovush eshittirish, televizion, fototelegraf (faksimil), telegraf, telemetrik va boshqalarga; signallar tarziga koʻra, uzluksiz va diskretli xillarga boʻlinadi. Uzatish trakti sifatida turli liniyalar (simli, radio, radiotoʻlqinli va boshqalar)dan foydalaniladi. Bir Aloqa kanali da bir necha aloqa lini-yasi boʻlishi mumkin.
Ma'lumotlarning asl omborlari o'z manbalaridan qabul qiluvchilarga uzatiladigan turli xil xabarlardir. Ular orasida axborot uzatish kanallari joylashgan. Maxsus texnik qurilmalar-konvertorlar (koderlar) xabarlar mazmuniga asoslanib, jismoniy ma'lumotlar tashuvchilar - signallarni hosil qiladi. Ikkinchisi kodlash, siqish, modulyatsiyani o'z ichiga olgan bir qator transformatsiyalardan o'tadi va keyin aloqa liniyalariga yuboriladi. Ular orqali o'tib, signallar teskari o'zgarishlarga uchraydi, shu jumladan demodulyatsiya, ochish va dekodlash, buning natijasida qabul qiluvchilar tomonidan qabul qilingan asl xabarlar ulardan olinadi.
Axborotni uzatish, agar u jismoniy vositaga ega bo'lsa, mumkin bo'ladi, uning xarakteristikalari uzatiladigan xabarning mazmuniga qarab o'zgaradi, shunda ular uzatish kanalini minimal buzilish bilan engib, qabul qiluvchi tomonidan tan olinishi mumkin. Jismoniy saqlash muhitidagi bu o'zgarishlar axborot signalini hosil qiladi.
Bugungi kunda axborot uzatish va qayta ishlash simli va radio aloqa kanallarida elektr signallari, shuningdek, optik tolali aloqa liniyalaridagi optik signallar tufayli amalga oshiriladi.
Analog signalning taniqli misoli, ya'ni. Vaqt o'tishi bilan doimiy ravishda o'zgarib turadi, bu ovozli yoki musiqiy ma'lumotni uzatuvchi mikrofondan chiqarilgan kuchlanishdir. U kuchaytirilishi va simli kanallar orqali galereyadagi tomoshabinlarga sahnadan nutq va musiqani olib boradigan kontsert zalining ovozni takrorlash tizimlariga uzatilishi mumkin.
Agar mikrofonning chiqishidagi kuchlanishning kattaligiga muvofiq radio uzatgichdagi yuqori chastotali elektr tebranishlarining amplitudasi yoki chastotasi doimiy ravishda o'zgarib tursa, u holda analog radio signali havo orqali uzatilishi mumkin. Analog televizion tizimdagi televizor uzatuvchisi kamera linzalari tomonidan qabul qilingan tasvir elementlarining joriy yorqinligiga mutanosib kuchlanish shaklida analog signal hosil qiladi.
Biroq, agar mikrofon chiqishidagi analog kuchlanish raqamli-analogli konvertor (DAC) orqali o'tkazilsa, u holda uning chiqishi endi vaqtning uzluksiz funktsiyasi bo'lmaydi, balki bu kuchlanishning muntazam oraliqlarda olingan o'qishlar ketma-ketligi bo'ladi. namuna olish chastotasi. Bundan tashqari, DAC boshlang'ich kuchlanish darajasiga ko'ra kvantlashni ham amalga oshiradi, uning qiymatlarining barcha mumkin bo'lgan diapazonini chiqish kodining ikkilik raqamlari soni bilan belgilanadigan cheklangan qiymatlar to'plamiga almashtiradi. Aniqlanishicha, uzluksiz jismoniy miqdor (bu holda, bu kuchlanish) raqamli kodlar ketma-ketligiga aylanadi (raqamlashtirilgan), so'ngra allaqachon raqamli shaklda, uni saqlash, qayta ishlash va axborot uzatish tarmoqlari orqali uzatish mumkin. Bu bunday jarayonlarning tezligi va shovqin immunitetini sezilarli darajada oshiradi.
Kanallarning asosiy farqlovchi xususiyatlari tarmoqli kengligi va shovqinga qarshi immunitetdir.
Kanalda axborot signali shovqin va shovqinlarga ta'sir qiladi. Ular tabiiy sabablarga ko'ra (masalan, radiokanallar uchun atmosfera) yoki dushman tomonidan maxsus yaratilgan bo'lishi mumkin.
Axborot signallarini shovqindan ajratish uchun turli xil analog va raqamli filtrlar, shuningdek, shovqin ta'sirini kamaytiradigan xabarlarni uzatishning maxsus usullari yordamida uzatish kanallarining shovqinga chidamliligi oshiriladi. Ushbu usullardan biri foydali tarkibga ega bo'lmagan, ammo xabarning to'g'riligini nazorat qilish, shuningdek, undagi xatolarni tuzatishga yordam beradigan qo'shimcha belgilar qo'shishdir.
Kanal sig'imi bir soniyada shovqin bo'lmasa, u tomonidan uzatiladigan ikkilik belgilarning maksimal soniga (kbits) teng. Turli kanallar uchun u bir necha kbit / s dan yuzlab Mbit / s gacha o'zgarib turadi va ularning jismoniy xususiyatlari bilan belgilanadi.
Ma'lumotlarni uzatish kodlari Aloqa kanallari orqali axborotni uzatish uchun maxsus kodlar qo'llaniladi. Ushbu kodlar standartlashtirilgan va ISO (Xalqaro standartlashtirish tashkiloti) tavsiyalari bilan belgilanadi. - Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) yoki Xalqaro telefoniya va telegraf maslahat qo'mitasi (CCITT)). Aloqa kanallari orqali uzatish uchun eng keng tarqalgan kod bu ASCII kodi bo'lib, deyarli butun dunyo bo'ylab ma'lumot almashish uchun qabul qilingan (mahalliy analog - KOI-7). Radio va sun'iy yo'ldosh aloqalaridan tashqari, LAN ham ma'lumot kabelidan foydalangan holda aloqa uchun ishlatiladi. Ma'lumot kabeli - bu kompyuterdagi bir qurilmadan boshqasiga signal uzatuvchi simlar to'plami. Ishlashni ta'minlash uchun har bir signal uchun alohida sim ajratiladi. Signallar ma'lum bir ketma-ketlikda va bir-biri bilan ma'lum kombinatsiyalarda uzatiladi.
Ma'lumotlarni uzatishni ximoyalash masalasini еchish usullarining uchta asosiy guruxi mavjud: kanalga mo’ljallangan ximoyalash usullari, chеkkalararo ximoyalash usullari va ulanishga mo’ljallangan ximoyalash usullari. Birinchisi xar bir kanal uchun mustaqil ravishda ma'lumotlar oqimini ximoyalashni ta'minlasa, ikkinchisi xar bir xabarni, uni manbadan manzilgacha uzatishda umumiy ximoyalashni ta'minlaydi. Uchinchi usul ikkinchi usulning bir turi xisoblanadi.
Kanalga mo’ljallangan usullar manba va manzilga bog’liq bo’lmagan xolda, aloxida uzеllar orasidagi aloxida aloqa kanali bo’yicha uzatilayotgan xabarlar oqimini ximoyalashni ta'minlaydi. Bu xil ximoyani ta'minlashda buzg’unchining uzеlga (pakеtni kommutatsiyalovchi markazga) qaraganda kanalga ta'sir etishi qulayligi faraz qilinadi. Undan tashqari, ma'lumot­larni uzatish tarmog’idagi uzеllarni foydalanuvchi tеrminal-larini ximoyalagandеk ximoyalash mumkin emas yoki iqtisod nuqtai nazaridan foydasiz. Ushbu gurux usullarining kamchiligi qism tarmoq uzеllaridan birining ochilishi tarmoq orqali o’tayotgan xabarlar oqimining talaygina qismini ochilishiga olib kеlishi mumkin.
Tеrminallar va tarmoqlar o’rtasidagi aloqa kanallarini kanalga mo’ljallangan ximoyalash xarajatlari bеvosita daxldor taraflar tomoni­dan qoplansada, ma'lumotlarni uzatish qism tarmog’i ichidagi kanalga mo’ljallangan ximoyalash usullarining umumiy narxi qism tarmoqdan foy­dalanuvchilarning barchasi o’rtasida xisoblab chiqilishi mumkin.
Chеkkalararo himoyalash usullari xabarlarni manba uzеllari va qabul qiluvchi orasida uzatish jarayonida shunday ximoyalaydiki, manba va manzil orasidagi aloqa kanallaridan birining ochilishi xabarlar oqimining ochilishiga olib kеlmaydi. Ushbu usullarning asosiy afzalligi - ulardan foydalanish masalasi aloxida foydalanuvchilar orasida, boshqa foydala­nuvchilarni jalb etmasdan, еchilishi mumkin.
Ulanishga mo’ljallangan usullar. Aksariyat qo’llanish soxalarida ma'lumotlarni uzatish tarmog’ini manbadan manzilgacha ulanishni yoki vir­tual kanalni o’rnatish uchun foydalanuvchiga taqdim etiluvchi muxit sifa­tida tasavvur etish mumkin. Bunday tasavvur etishda ximoya ulanishga mulljallanishi faraz qilinadi, ya'ni, xar bir ulanish yoki virtual kanal aloxida ximoyalanadi. Shunday qilib, ulanishga mo’ljallangan usullar chеkkalar aro ximoyalash usullarining bir turi xisoblanadi. Ulanishga mo’ljallangan usullar turli sharoitlarda umumiy ximoyaning yuqori darajasini ta'minlaydi va ximoyaga qo’yiladigan talablar xususidagi foydalanuvchining idrokiga mos kеladi. Chunki, ulanishga muljallan-gan axborot konfidеntsialligini ximoyalash usullari asbob-uskunani ximoyalashni, masalan, faqat xabarlar manbaida va qabul qiluvchida axborotdan ruxsatsiz foydalanishdan ximoyalashni ko’zda tutadi. Ayni vaqtda ximoyalashning kanalga mo’ljallangan usullari ruxsatsiz foydalanishdan ximoyalashning ma'lumotlarni uzatish tarmog’idagi xar bir uzеli tomonidan ta'minlanishini talab etishi mumkin. Ammo, ba'zida ikkala usulni qo’llaganda ximoyalashning tеjamli darajasiga erishiladi.
Axborot tizimlari yoki ma'lumotlarni uzatish tarmoqlarida axborot xavfsizligini ta'minlash maqsadida ma'lumotlarni uzatishni ximoyalash usullaridan nafaqat buzg’unchi ta'siri oqibatlarini aniqlashni, balki, agar oqibatlar vaqtincha xaraktеrga ega bo’lganida, uzilgan (buzilgan) uzatish jarayonini avtomatik tarzda tiklashni talab etish kеrak.
Xozirda yuqorida kеltirilgan vazifalarning bajarilishini ta'min­lovchi ximoyalash-ning standartlashtirilgan mеxanizmlari mavjud emas. Xar bir muayyan xolda ma'lumotlarni uzatish xavfsizligi masalalari axborotlarni kriptografik o’zgartirish usullari, axborotlarni tahdidlarga bardosh berish kodlash usullari, xabarlarning xaqiqiyligini ta'minlovchi usullar, tizimlar ishlashining ishonchliligini, yashovchanligini va barqaror-ligini ta'minlovchi usullarga asoslangan ximoyalashning turli mеxanizmlarini birgalikda ishlatish orqali xal etiladi.
Xabarlar mazmunining fosh qilinishini oldini olishda ximoyalashning kanalga mo’ljallangan xamda ulanishga mo’ljallangan usul­laridan foydalanish mumkin.
Yuqorida aytib o’tilganidеk, kanalli shifrlash aloqa tarmog’ining xar bir kanalida mustaqil tarzda bajarilishi mumkin. Kanalli shifrlashda, odatda, oqimli shifrlash ishlatiladi va uzеllar orasida shifrlan­gan matn bitlarining uzluksiz oqimi maqsadlanadi. Tarmoqlarda kommutasiyalash (marshrutlash) vazifalari faqat uzеllarda bajarilishi sababli, aloqa kanalida pakеtning sarlavxalari bilan birga axborot qismini xam shifrlash mumkin.
Ammo ma'lumotlar faqat kanallar orqali ulangan uzеllarda emas shifrlanishi sababli barcha oraliq uzеllar ximoyalanishi lozim. Buning ustiga uzеllarni nafaqat fizik ximoyalanishi, balki bu uzеllarning apparat-dasturiy vositalari tomnidan uzеllar orqali o’tuvchi xar bir ulanishdagi axborotni yakkalashi kafolatlanishi zarur.
Chеkkalar aro shifrlashda marshrutizatorda ishlanuvchi xar bir xabar (sarlavxaning ba'zi ma'lumotlari bundan istisno) yo’l boshida shifrlanadi va bеlgnlangan joyga еtmaguncha rasshifrovka qilinmaydi. Xar bir ulanish uchun o’zining kaliti ishlatilishi mumkin.
Kodlash tushunchasi
Kodlash manba tomonidan yuborilgan ma'lumotni ishlatiladigan aloqa kanali orqali uzatishga yaroqli shaklga aylantirish deb hisoblanadi. Kodlashning eng aniq namunasi Morse kodidir. Unda axborot nuqta va chiziqcha ketma-ketligiga, ya'ni qisqa va uzoq signallarga aylantiriladi. Qabul qiluvchi tomon ushbu ketma-ketlikni hal qilishi kerak.
Zamonaviy texnologiyalar raqamli aloqadan foydalanadi. Unda ma'lumotlar ikkilik ma'lumotlarga aylantiriladi (kodlanadi), ya'ni 0 va 1. Hatto ikkilik alifbo ham mavjud. Ushbu ulanish diskret deb ataladi.
Raqamli aloqa kanallarida ma'lumotlar qismlarga bo'linadi - paketlar, ularning har biri uchun nazorat summasi hisoblanadi. Ushbu miqdor har bir paket bilan yuboriladi. Axborot qabul qiluvchisi ushbu miqdorni qayta hisoblab chiqadi va paket asl nusxaga mos kelgandagina qabul qiladi. Aks holda, paket yana yuboriladi. Va shunday qilib, yuborilgan va qabul qilingan summalar mos kelguniga qadar.
Aloqa kanali yuborilgan signallarni uzatishga qodir bo'lgan texnik vositalar va fizik vosita to'plamidir, bu xabarlarni ma'lumot manbasidan qabul qiluvchiga uzatishni ta'minlaydi
Eng umumiy holatda, har qanday diskret kanal tarkibiy qism sifatida doimiy kanalni o'z ichiga oladi. Agar kanaldagi xabarlarni uzatishda aralashuvchi omillarning ta'sirini e'tiborsiz qoldirish mumkin bo'lsa, unda bunday idealizatsiya qilingan kanal deyiladi aralashuvsiz kanal ... Bunday kanalda har bir kirish xabari ma'lum bir chiqish xabariga mos ravishda va aksincha. Agar kanaldagi shovqinlarning ta'sirini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydigan bo'lsa, unda bunday kanal orqali uzatiladigan xabarlarning xususiyatlarini tahlil qilishda, shovqin mavjudligida kanalning ishlashini tavsiflovchi modellar.
Ostida kanal modeli kanalning matematik tavsifi tushuniladi, uning xususiyatlarini hisoblash yoki baholashga imkon beradi, buning asosida aloqa tizimlarini qurish usullari eksperimental tadqiqotlar o'tkazmasdan o'rganiladi.

Xulosa
Aloqa kanallaridan foydalanish hozirda ko’plab korxonalarda qo’llanilmoqda har qanday tizimlarda bu qo’llaniladi va hozirda o’zini to’liq oqlayapti deya olamiz.Hozirgi kunda har bir tizim avvalo xavfsizlikka va ma’lumotlar bazasi xavfsizligiga e’tibor beradi. Bundan ko’zlangan asosiy maqsas ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash bilan bir qatorda ularni o’ziga xos tizimini yaratish va bundan katta natijalarga erishishdir.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Карвацкий С.Б., Пенкин Н.Ф., Малинникова Т.В. Телеуправление
стрелками и сигналами. Учебник для техникумов ж.д. транспорта. -М.:
Транспорт. 1985. стр.224.
2. Гавзов Д.В., Дрейман О.К., Кононов В.А., Никитин А.Б. Системы
диспетчерской централизации. Учебник для ВУЗов ж.д. транспорта. -М.:
Маршрут. 2002. стр.407.
3. Овласюк В.Я., Почавец В.С., Сухопрудский Н.Д. Автоматика и
телемеханика электроснабжающих устройств. Учебник для техникумов ж.д.
транспорта. -М.: Транспорт. 1989. стр.239.
4. Егоренков Н.Г., Кононов В.А. Устройства телеуправления
диспетчерской централизации системы «Луч». -М.: Транспорт. 1988. 304 стр.
5. Зельдин Е.А. Триггеры. -М.: Энергоатомиздат. 1983. стр.96