T T1 3max m q2 (8.25)
Bu erda Δ birikma hosil qilishda hisobga olingan oraliq ko’p xollarda birikmadagi oraliq masofani optimal kattaligini eksperimental ma’lumotlarga asosan tanlab olinadi.
Nazariy jihatdan qilingan gidrodinamik hisoblar oraliq masofani aniq tanlab olish imkonini bermaydi. Sababi nazariyada o’zgarib turadigan tashqi yuklamalarni, materiallarni issiqlik o’tkazuvchanligi har xilligi, ellipsli yoki konusliliklari hisobga olish ancha qiyin. SHu erda bir narsaga e’tibor qaratish kerakki yig’ma birikmalardagi detallarni eyilish davri iloji boricha bir biriga yaqin bo’lgani yaxshi. Bu o’z navbatida mashina va mexanizmlarni uzellarini birin ketin almashtirishni taqozo etadi.
8.7-rasm. Markazlovchi muljalovchi mexanizm sxemasi.
Yig’ish jarayonlarini aniq qiyinchiliksiz bajarish uchun bazalashtirish hususiyati muhim ro’l o’ynaydi.
Masalani konstruktiv yechimini qo’pincha egiluvchanlik kuchi, ishqalanish va gidravlik bosimlarga tayangan holda tanladi.
Bu yerda shu narsaga e’tibor berish kerakki yig’ish jarayonida hosil bo’ladigan kuch birikma detallarining deformatsiyalanishiga ham sabab bo’lishi mumkin.
Umuman, hosil bo’ladigan deformatsiyalar shartli ravishda foydali, sun’iy (misol uchun teshik og’zini yumaloqlash, rezbali birikmalarni tortish va boshqalar) va zararli (bosim ostida o’rnatishda detal formalarini shakli bo’zi lishi, noto’g’ri bazalashtirish natijasida to’g’ri chiziqdan chiqib ketishi va boshqalar) bo’lishi mumkin.
Mashina va mexanizmlarning bikirlik darajasi katta ahamiyatga ega. Masalan, metall qirqish dastgohlarining bikrligi asosiy faktorlardan hisoblanib ishlov beriladigan detalning aniqligiga, tozaligiga hamda uning unumdorligiga ta’sir qiladi.
Mashinalarning bikrligi asosan undagi detallarning aniq yig’ilishiga
bog’liq.
8.10-rasm. Kiruvchi faskalarning har-xil turdagi ko’rinishlari.
Mashina elementlarini chiziqli (kgs/mm) va buralma j (kgs.m/grad) bikrligi quyidagicha aniqlanadi:
p M
j ; j
(8.26) Bu erda:
R -bikrlikni aniqlash yo’nalishidagi eng katta yuklama;
Δ -mashina elementlarini keltirilgan egiluvchanlik harakati, mm;
M- mashina elementlariga ta’sir etuvchi eng katta buralish momenti, kgs.m; φ -burilish momenti yo’nalishi bo’yicha mashina elementlarini burchakli egiluvchanlik harakati.
Mashinalarni bikrlik darajasini saqlab turadigan faktorlardan biri yig’ma birikmalarni mustaxkam qilib tortishdir, ya’ni yaxshi qotirishdan iborat.
Masalan, jadvalda shpindelni bikrligiga podshipniki qanday o’rnatib qatirilgani keltirilgan.
8.2-jadval
Mashina detallarni yig’ishda ularni elastiklik darajasi hisobga olinmaydi. Lekin, biz yuqorida ta’kidlaganimizdek mashinani ishlash davrida uning detallari deformatsiyalanadi.
Konstruksiyada bu holat oldindan hisobga olingan holda mashinani o’z hizmat vazifasini bajarishiga to’sqinlik qilmasligi darkor. Ammo, ayrim parametrlarni loyihalash davrida aniq bilmay qolishimiz mumkin. Bu o’z navbatida mashinaning o’z hizmat doirasidagi xaqiqiy aniqligini aniqlashni taqozo etadi.
Aylanma (quvurli) oqim yig’ish uchun barcha sharoitni yaratadi – izlanish harakati (D-d=∆ zazor (tirqish) hisobiga va aylantirish momenti) ga bog’liq. Vint trubka yo’naltirish yo’li bo’yicha tepadan beriladi, trubka profili vint boshiga mos keladi (olti burchak va boshqalar).
Bundan ko’rinib turibdiki u 1 soat davomida stabil ta’minlanadi. Ish siklining davomiyligi T o’z ichiga gayka va vintni uzatish vaqti hamda yig’ilgan birlikni chiqarib yuborish vaqtlarini oladi. Ushbu qiymatlar ham eksperiment yo’li bilan aniqlanadi. Loyiha oldi bosqichdayoq T kutilgan qiymatni, ruxsat etilgan qiymat Tmax taqqoslash yo’li bilan avtomatlashtirishni maqsadga muvofiqligini aniqlash mumkin. SHunga o’xshash ishlarni maketli jarayonda ham bajarish mumkin, faqat ish siklini davomiyligi xaqiqiy kattaligi bo’ladi, uni esa turli aniqlik darajasi bilan o’lchanadi va shunisi bilan farqlanadi.
Parchinni baza detaliga yig’ish jarayon ancha murakkab hisoblanadi. Ayniqsa samoliyotsozlikdagi birikmalarni 50% dan ortig’ini parchinlash texnologiyasi egallaydi. Ko’p xollarda bu texnologik jarayon qo’l kuchi yordami bilan bajarilib kelinmoqda, ya’ni parchin qo’lda baza detaliga o’rnatilib keyin mexanizm yordamida maxkamlanadi.
Parchinni baza detaliga nisbatan uzatib berish, orientasiya qilish, o’rnatish masalalarini avtomatlashtirish darajasi ancha past.
Ayniqsa bu muammo texnologik jarayon gorizontal holatda bajarilishi lozim bo’lgan holatda o’zi yaqqol namoyon bo’ladi. Birinchidan, parchinni to’g’ri orientasiya qilib uzatish lozim. Ikkinchidan, puanson yordamida uni baza detaliga maxkamlash kerak. Bu jarayonni bajarishni murakkabligi shundan iboratki, parchinni o’z og’irligini ham hisobga olishga to’g’ri keladi. Vertikal holatda bo’lganda parchin og’irligi yig’ish jarayoniga yordam berar edi. Lekin bizni holatda buni aksi.
Parchinni oldindan biror-bir mexanizm yordamida ushlab baza detaliga o’rnatish mumkin.
Lekin bu usul o’zining unumdorligi va ishonchlilik darajasi pastligi bilan yaxshi natija bermadi. Bundan tashqari parchinni texnologik jarayonni bajarishga mo’ljallangan uskuna ichida tiqilib qolish ehtimoli ancha yuqori.
SHuning uchun biz misol tariqasida yangi bir usul asosida yaratilgan parchinlash texnologiyasini bajaradigan qurilmani ko’rib chiqamiz. Bu qurilma aylana xavo hosil qiladigan pnevmokallakdan iborat bo’lib u truba 2 orqali patrubka 3 bilan bog’langan. Baza detali 4 moslama 5 ga o’rnatilgan bo’ladi.
Bir kanal (trubka 3) parchinni uzatish uchun, ikkinchi kanal (vtulka 8) esa puanson sterjenini o’tishi uchun hizmat qiladi. Baza detali bilan patrubka o’rtasidagi oraliq masofa kerakligiga o’zgartirib turish mumkin.
8.11-rasm. Parchinni baza detaliga yig’ish sxemasi.
O’rnatiluvchi patrubka 3 da 2 ta kanal mavjud bo’lib chiqishda ular o’zaro birlashadilar.
Uskunani ishlash prinspi quyidagicha:
Orientasiya qilingan parchin pitateldan kamera ichida aylanma xavo ta’sirida hosil bo’ladigan ejeksiya hisobga pnevmokallakgni teshiklari tomon surilib harakat qiladi. Tashqaridan chiqayotgan aylanma xavo ta’sirida parchin aylanma ilgarlanma harakatlanadi. Bu harakatlar yig’indisi asosida parchin baza detali tomon axtaruvchi harakat sodir qilib baza detaliga o’rnatiladi.
