Avtomatika va Energiya

Kimyoviy elementning xususiyatlari
Oddiy moddaning xususiyatlari
Kimyoviy belgisi allotropik modifikatsiyasi  oksidlanish darajasi valentligi elektronga yaqinligi  elektromanfiylik  atom tuzilishi  ionlanish energiyasi davriy jadvalda joylashishi  tabiatidagi tarqalganligi  izotoplari atom raqimi nisbiy atom massasi …	rang hidi elektr o’tkazuvchanligi issiqlik o’tkazuvchanligi eruvchanligi qattiqligi qaynash harorati erish nuqtasi yopishqoqligi molyar massasi optik xususiyatlari magnit xususiyatlari kimyoviy formulasi…

2. Murakkab moddalar

Murakkab moddalar molekulasining tarkibi har xil element atomlaridan tuzilgan. Masalan, KOH, H₂SO₄, H₂O, HCl, Al₂O₃ va boshqalar.

Barcha murakkab moddalar asosan to’rt sinfga bo’linadi: oksidlar, kislotalar, asoslar va tuzlar.

Biri kislorod bo’lgan ikki element atomlaridan tashkil topgan murakkab moddalar oksidlar deyiladi.
Oksidlarning umumiy formulasi R_xO_y. Oksidlarni nomlashda kimyoviy element nomi, kichik qavs ichida valentligi va oksidi deb nomlanadi. Cu₂O - mis(I) oksidi, CuO mis(II) oksidi, BaO bariy oksidi, Mn₂O₇ marganes (YII) oksidi.


Oksidlar to’rt turga bo’linadi: asosli, kislotali, amfoter va betaraf yoki tuz hosil qilmaydigan oksidlar. Bundan tashqari tarkibida kislorod tutgan boshqa birikmalar ham bor. Ularga peroksidlar va aralash oksidlar kiradi. Masalan, Na₂O₂, K₂O₂ va Mn₃O₄ , Pb₃O₄.

Asosli oksidlar.

Asoslar mos keladigan oksidlarni asosli oksidlar deyiladi. Faqat metallargina asosli oksidlar hosil qiladi.
VeO,CuO, CrO va MnO va boshqa ko’pgina metallarning oksidlari suv bilan ta’sirlashmaydi. Bunday metallarning gidroksidlari bilvosita usullar bilan, ya’ni tuzlarga kuchli asoslar ta’sir ettirib olinadi.
Asosli oksidlar metallarga bevosita kislorod ta’sir ettirib hosil qilinadi:
Ba’zi metallarga kislorod ta’sir ettirilganda avval peroksidlar hosil bo’ladi:
So’ngra bu peroksidlarga metall ta’sir etganda oksidlarga aylantiriladi:
Tuzlarni yoki gidroksidlarni parchalash jarayonida ham asosli oksid hosil bo’ladi:

Kimyoviy xossalari. Asosli oksidlar qattiq moddalardir. Ulardan ba’zilari suvda yaxshi eriydi.
I va II guruh asosiy guruh elementlari metallarining oksidlari VeO va MgO dan tashqari suv bilan ta’sirlashganda asoslar hosil bo’ladi. Qolgan guruhlardagi metallarning oksidlari suv bilan ta’sirlashmaydi:
Ular kislotali oksidlar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qiladi:
Asosli oksidlar kislotalar bilan ta’sirlashadi va tuz hamda suv hosil qiladi:

Kislotali oksidlar. Kislotalar mos keladigan oksidlarni kislotali oksidlar deyiladi. Kislotali oksidlar metallmaslarning oksidlari va ba’zi metallarning yuqori valentli oksidlari misol bo’la oladi: SrO₃;Mn₂O₇; MnO₃; V₂O₅;MoO₃;WO₃).Ularni angidridlar (suvsizlantirilgan kislotalar) deb ham yuritiladi.
Har bir kislotali oksidga kislota to’g’ri keladi:
Olinishi. Metallmaslarning kislorodda yoki havoda yonishi:
Murakkab moddalarning yondirilishi:
Kislotalarni qizdirish orqali suvsizlantirish:
Metallarga kislotalar ta’sir ettirish:
Xossalari. Kislotali oksidlar odatdagi sharoitda gazsimon (SO₂, NO₂, CO₂), qattiq holatda (P₂O₅, CrO₃, SiO₂, N₂O₅) uchraydi. Kislotali oksidlarni suv bilan o’zaro ta’siridan kislotalar hosil bo’ladi. Faqat kremniy(IY) oksidgina suv bilan o’zaro ta’sir etmaydi.
Amfoter oksidlar. Amfoter oksidlar (4-jadval) bir paytning o’zida ham kislota ham asos hosil qiladi. Bunday oksidlar ikki yoqlama xossaga ega. Amfoterlik xossalari ZnO, BeO, SnO, PbO, Al₂O₃, Cr₂O₃, SnO₂, PbO₂, GeO₂va MnO₂ da ham kuzatiladi


Xossalari. Amfoter oksidlar suvda erimaydigan qattiq moddalardir.
Amfoter oksidlar ham kislotalar bilan va ham asoslar bilan o’zaro ta’sirlashadi va mos kislotalarining tuzlarini hosil qiladi:
Xrom(III) oksidi kislota va ishqor eritmalarida erimaydi. Lekin ishqorlarda yoki karbonatlar ishtirokida suyuqlantirilsa xromitlar hosil qiladi:
Betaraf oksidlar.Bunday oksidlar qatoriga indifferent, ya’ni tuz hosil qilmaydigan oksidlar kiradi. Ushbu oksidlar kislota ham asos ham hosil qilmaydi. Betaraf oksidlarga CO, NO,N₂O, SiOkabioksidlar kiradi.

Peroksidlar. Peroksidlar oq qattiq moddalardir. Bunday birikmalarni vodorod peroksidning H₂O₂tuzlari sifatida qaralishi mumkin.Peroksidlarga Na₂O₂, K₂O₂, BaO₂, ozonid birikmalar KO₃ kabi moddalarni olish mumkin.
Peroksidlar faol metallardan bo’lgan ishqoriy metallarning havoda yonishida hosil bo’ladi:
Aralash oksidlar. Bunday moddalar qatoriga oksidlarning aralashmasi yoki ularni tuzlar deb qarashga to’g’ri keladi. Masalan: Fe₃O₄, Pb₂O₃, Pb₃O₄, Mn₂O₃, Mn₃O₄, Co₃O₄. Bu oksidlar biror metallning tuzi ko’rinishida yozilsa Fe(FeO₂)₂, PbPbO₃, Pb₂PbO₄, Mn₂MnO₄ tuzlar sifatida yozilishi mumkin. Aralash oksidlar qatoriga shpinellar , ya’ni II va III valentli oksidlar aralashmasini ham kiritish mumkin. Masalan: FeO_*Al₂O₃, ZnO_*Al₂O₃, MgO_*Al₂O₃va boshqalar.

A
llotropiya (yun. allos – boshqa va tropos – burilish, yoʻnalish) – kimyo-viy elementning tuzilishi va xossalari turlicha boʻlgan ikki yoki undan ortiq od-diy modda holida mavjud boʻla olishi. Bu allotropik modifikatsiya deb ataladi. Masalan, uglerod tabiatda olmos, grafit yoki koʻmir holida uchraydi. Umuman hozir ma’lum boʻlgan kimyoviy elementlar soni yuzdan ortiq, bularning allotropik shakl oʻzgarishlari boʻlgan oddiy moddalar soni esa 400 ga yetadi. A. hodisasiga modda molekulasidagi atomlar soni (masalan, O2 – kislorod, O3 – ozon) yoki moddaning kristall panjarasi turlicha boʻlishi sabab boʻladi (masalan, oq va kulrang qalay)


Foydalangan adabyotlar:

1.