Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

13.7-rasm. Nasos agregatining  avtomatik nazorat 
qilish va boshqarishning asosiy elementlarining 
joylashishi: 
1-motor; 2-nasos; 3-magistral quvur; 4- elektr 
yuritmali to‘siq; 5-elektr yuritmali klapan; 6-teskari 
klapan; 7-bosim relesi; 8 va 11-                                              
qo‘yilish relelari; 9-suv sarfini o‘lchagich; 
10-sath relesi. 
 
 
Qalqovichli  sath  relesi  –  nasosning  ishini  avtomatlashtirishda  uzatiladigan 
suvning  yig‘ish  qurilmasida  yoki  suv  bosimi  minoralarida  suv  sathini  nazorat 
qiladi. 

---

 
145 
 
Ishlash  printsipi  quyidagicha:  trossga  osilgan  qalqovich  idishdagi  suyuqlik 
sathining  o‘zgarishi  bilan  tushiriladi  yoki  ko‘tariladi.  Bunda  trossning  ikkinchi 
uchida maxkamlangan tenglashtiruvchi yuk ham ko‘tariladi yoki tushiriladi. Tross 
ikki  yo‘nalishda  yo‘naltiruvchi  rolik  orqali  harakatla-nadi  va  teshik  orqali  erkin 
o‘tib  oxirgi  ajratgichni  qo‘shadi.  Trossning  ikki  qismida    yuqorisida  «O‘chirish» 
va  pastida  «Ishga  tushish»  tuguni  mavjud.  Qalqovich  tushganda,  trossning  pastki 
tuguni  ajratgich  tutgichini  ko‘taradi,  bunda  magnit  ishga  tushirgich  qo‘shiladi. 
 
Idishning  to‘lishi  bilan  qalqovich  ko‘tariladi,  trossning  yuqori  tuguni 
tushiriladi va ajratgich tutgichini tushiradi va motor o‘chiriladi. 
 
Tugunlar  orasidagi  masofa  idishdagi  suyuqlikning  qaysi  sathida  motorni 
qo‘shish  yoki  ajratish  lozimligini  ko‘rsatadi.  Qalqovichli  sath  datchigi,  har  xil 
konstruktsiyada  bo‘ladi,  ularni  ochiq  va  yopiq  idishlarda  qo‘llash  mumkin. 
Qalqovichli  datchiklarda  elektr  ajratgich  sifatida  yo‘l  oxiridagi  ajratgich, 
mikroqayta ulagich yoki simobli ajratgich bo‘lishi mumkin.   Qalqovuchli 
datchiklar  xam  nasosning  suv  chiqarishini  va  nazoratni  olib  borish  uchun 
ishlatiladi.  Ular  vakuum-nasoslarning  nazorat  bakida  o‘rnatiladi,  masalan,  RP-40 
relesi ichida joylashtirilgan qalqovich sharsimon chugun korpusdan iborat. Sterjen 
orqali  qalqovich  o‘qqa  biriktirilgan,  uning  bir  uchi  salnik  orqali  tashqariga 
chiqarilgan.  O‘qning  oxirida  simobli  qayta  ulagich  harakatlanuvchi  ikkita  diskli 
kulachok  o‘rnatilgan.  Rele  ma’lumotlari  nazorat  qilinayotgan  idishdan  uzatiladi. 
Idishdagi suv sathi o‘zgarganda qalqovich kulachokli o‘qni buradi. Bunda simobli 
ajratgichning  biri  qo‘shiladi  va  uning  kontaktlari  ajraladi  (yoki  qo‘shiladi), 
avtomatik  ravishda  vakuum-nasosni  ajratadi  yoki  qo‘shadi.  Bu  releni  nasosni 
to‘ldirayotganda qo‘llash mumkin emas (vakuum nasossiz). Bu holda membranali 
bosim relesi yoki elektromagnit monometri o‘rnatiladi. 
 
Hozirgi  davrdada  o‘ta  mukammal  bo‘lgan  elektrodli  sath  relesi  elektr 
o‘tkazuvchanlik  xususiyatiga  ega  bo‘lgan  suyuqliklarni  nazorat  qilish  uchun 
qo‘llaniladi, bunga suv ham kiradi.  
13.8-rasmda suvning pasayishi tizimida ishlaydigan relening ishlash 
printsipi ko‘rsatilgan. 
 

---

 
146