Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

Selsinli datchiklar
A vtom atika sistem alarida ikki o 'q n in g o ‘zaro nom uvofiqligi 
orasidagi 
b u rc h ak un i 
o 'lc h a sh
u c h u n tra n sfo rm a to r 
rejim ida 
ishlovchi selsinlar q o 'llan ad i. U la r selsinli d a tc h ik la r d e b ataladi.
Selsinli 
d a tch ik lam in g xususiy xoli giroskopli sistem alarda 
q o 'llan ilad ig an presessiya burchagi datchigidir. O 'z in in g tuzilishi 
b o 'y ic h a bu m axsus tuzilishga ega b o 'lg an b u rilad ig an (aylanuvchi) 
tra n sfo rm a to r hosoblanadi. U larning statori va ro to rid a fazoda 
bu rch ak ostida surilgan b itta d an yoki ikkitadan b ir fazali c h u lg 'a m la r 
joylashgan. S ta to r (yoki ro to r) ch u lg 'a m la ri o 'z g a ru v c h a n k uchlanish 
bilan t a ’m in lan ad i. R o to r (yoki stator) ch u lg 'a m la rid a n qiym ati
9 4

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
ro to rn in g b urilish burchagiga b iro r cheg arad a p ro p o rsio n a l b o ig a n
chiqish k u ch lan ish i olinadi. R otorning b o sh lan g ‘ich h o lati sifatida 
chiqish k u chlanishi nolga ten g b o ‘lgan h o lat olinadi.
Presessiya b urchagi datchiklariga b ir q a n c h a talab lar q o ‘yiladi. 
U larn in g asosiylari chiqish kuchlanishining k atta qiyaligini t a ’m inlash 
va giroskopning presessiya o ‘qiga ta ’sir etu v ch i b iro r b ir m o m en tn in g
(ishqalanish, reaktiv m o m en tla r va b .) m avjud b o ‘lm asligidir.
Presessiya burchagi d atchigining rotori p o d sh ip n ik li shchitlarga 
em as, balki ishqalanish m o m en tin i y o ‘qotish m aq sad id a bevosita 
giroskopning presessiya o ‘qiga m ahkam lan ad i. S ta to r giroram aga 
o ‘m atila d i. 
S h u n d ay qilib, 
presessiya burchagi 
datch ig i 
oddiy 
m a ’n o d a b u tu n elek tr m ashinasini bera olm aydi. U girosk o p n in g turli 
q ism larid a joylashgan sta to r va ro to rd a n iborat.
/i-ras/w .M ik ro sin . a-konstruksiya; b -c h u lg ‘a m n i birlashtirish
sxem asi.
15 -ra sm d a “ m ik ro sin ” tipidagi prosessiya b urchagi datchigi 
k o 'rsatilg an . U to ‘rt qutbli statorga ega. H a r b ir q u tb d a ikkita 
ch u lg ‘a m joylashgan (birlam chi va ikkilam chi c h u lg ‘am ). B irlam chi 
ch u lg ‘am d a u lan ish m oslashgan k etm a-k et k o ‘rin ish d a, ikkinchi 
ch u lg ‘am d a esa bir-b irig a y o ‘nalgan k etm a-k et k o ‘rinishda. R o to r 
yoyli ikkita qutblidir. S ta to r va ro to rn in g p aketlari elektrotexnikaviy 
poM atdan tayyorlanadi.
N o lin c h i h o la td a ro to rn in g h a r b ir q utbi stato rn in g tu rli ishorali 
q u tb larin in g
yarm ini 
berkitadi. 
B unda 
ch iq ish
(ikkilam chi) 
ch u lg 'a m d a g i E Y U K nolga teng.
U
chiq
b)
О
95

---

A V T O M A T IK A A SOSLA RI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
R o to r burilg an d a m agnit oqim larining qayta taq sim la n ish i tufayli 
ikkilam chi c h u lg ‘am d a E Y U K hosil b o ‘ladi, u n in g am plitu d asi 
burilish burchagiga b o g liq b o ‘lsa, fazasi esa u n in g y o ‘nalishiga 
bog‘liq b o ‘ladi.
C hiqish kuchlan ish in in g chiziqliligi m ikrosinasining tayyorlanish 
aniqligiga bo g ‘liq. M ikrosinaning ishlash d iap azo n i u n c h a k a tta em as, 
lekin ish o n ch li ishlashining yuqori xili va qarshilik m o m en tin in g
mavjud em asligi tufayli u k o ‘p joyda q o ‘llaniladi.