Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

Mashina qismlarini yig‘uvchi avtomatik liniyalar
M ashinalar qismlaridagi detallar soni oshib, m u rakkablashib borishi 
bilan bu m urakkab qism lam i bittagina stanokda yig‘ish m um kin b o ‘lm ay 
qoladi. Bunday m urakkab qism lar asosan avtom atik liniyalarda yig'iladi. 
A vtom atik liniyalar bir necha yig'ish avtom atlaridan tuziladi. Bu av­
tom atlar bir-biri bilan transporterlar yordam ida tutashtiriladi. N egiz d e­
tal (bazoviy detal) avtom atik liniyaning boshidan kiritiladi. U nga yo‘l- 
yo lak ay , h a r xil bunkerlardan detallar kelib yig'ilib, liniyaning oxirida 
qism tayyor holda bo'shatib olinadi. Avtom atik liniyalarda h am yuk- 
lanuvchi detallarning shakli, o'lcham i va yuklanish tezligiga qarab bar­
cha xildagi bunkerlardan, shu jum ladan, m agazinlarning o 'z id a n ham
foydalanish m um kin. Hozirgi zam on kom pleks avtom atik liniyalarida 
yuklanuvchi detallarning shakli, o'lcham i va yuklanish tezligiga qarab 
barcha xildagi bunkerlardan, shu jum ladan, m agazinlarning o 'z id a n ham
foydalanish m um kin. Hozirgi zam on kom pleks avtom atik liniyalarida 
qism lam i yig'ish detallarga ishlov berish bilan qo'shib olib boriladi.
M ana shunday avtom atik liniyalaridan biri loyihalangan va ishlan- 
gan. Bu liniyada shatun yig'iladi va yo'l-yo'lakay ishlanadi. Liniya trans- 
portyor bilan tutashtirilgan uchta stanokdan iborat bo'lib, uning 18 ta 
pozitsiyasi bor. Bu 18 pozitsiyaning 16 tasi ishchi pozitsiyalar, liniyaning 
boshidagisi yuklash, oxiridagisi tayyor shatunni b o'shatib olish pozitsiya- 
laridir. H ozirgi kunda avtom atik liniyalarning yana boshqa turlari ham
bor. A na shunday liniyalardan biri konveyerlar bilan tutashtirilgan bo'lib 
8
ta yig'ish avtom atidan tashkil topgan. Bunday liniyaning b iro r av- 
tom atida detallar bo'lm asa, liniya ishga tushm asdan turaveradi va bu 
haqda ishchi operatorga xabar qiladi. Liniyada 14 turdagi 80 detal 
yig'iladi. M ayda detallar bu liniyada titrovchi bunkerlar yordam ida yet­
kazib turiladi.
Y illik pro g ram m a 160 000— 170 000 b o 'lg a n d a , q o 'ld a y ig'ishdan 
avtom atik liniyada yig'ishga o 'tis h yiliga 300 m ing s o 'm m a b lag 'n i te - 
ja b qolish va 18 kishining boshqa ishlarga o 'tk a z ish im k o n in i beradi.
Y ig'ish av to m atlari ilgari liniyalarda b ir chiziq b o 'y lab jo y lash tiri- 
lar va u la r k o 'p jo y n i egallar edi. S h uning u c h u n keyingi yillarda 
yangi turdagi ixcham av to m atik liniyalar—ro to r liniyalar ishlab
2 4

---

A V TO M A TIK A A SOSLA RI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
chiqarildi. B unday liniyalarda qism lar m uttasil aylanib tu ru v ch i d u ­
m aloq stollarda b ir o peratsiyadan ikkinchi operatsiyaga o ‘tib , yig‘ila 
boradi.
R o to r liniyalarida yig'ishdan boshqa term ik ishlov berish, bo'yash, 
quritish, upakovka qilish kabi yana bir q ator operatsiyalar h am bir vaqt­
ning o 'z id a bajarilishi m um kin. R otor liniyalarning unum dorligi aylanu­
vchi stollarning tezligi va undagi pozitsiyalarning oralig'i bilan aniqla- 
nadi.
R o to r liniyalar ayrim ro to r agregatlardan yig'iladi. U lar yana 
b loklardan ham tashkil to pgan b o 'lish i m um kin. H a r b ir b lokda ish- 
lovchi, yig'uvchi va uzatuvchi qurilm alar b o 'lad i.
H ozirgi vaqtda ro to r m ashinalari asosida vtulka rolikli zanjirlarni 
yig'ish av to m atik liniyalari h am barpo etilgan. B unday liniya yiliga 40 
m ing s o 'm m ab lag 'n i tejab qolish im konini beradi.
S h u n d ay qilib, b ir nech a yig'ish operatsiyalari boshqa texnologik 
o p eratsiyalar bilan birga av to m atlashtiriladi, b u n d ay av to m atlard a n
av to m atik liniyalarga, av to m atik liniyalardan kom pleks a v to m atlash ­
tirilgan zavodlarga o 'tilad i. Biz yuqorida keyingi o 'n yil ich id a ishlab 
chiqilgan m exanizatsiyalashgan va avtom atlashgan yig'ish q u rilm alari, 
stanoklari va av to m atik liniyalari bilan tan ish ib chiqdik. H ozirgi 
k unda eng b irin ch i kom pleks av tom atlashtirilgan zavod h a m ish- 
lam oqda.
Z avodda zagotovkalam i, quyib tayyorlashdan to tay y o r m ah su ­
lotni sanab, m oylab, q o g 'ozlarga o 'ra b upakovka qilishgacha b o 'lg an
b arch a o p eratsiy alar avtom atik ravishda bajariladi.
S o'nggi yillarda R espublikam izning m ashina sozlik asbobsozlik 
zavodlarida, loyihalash m uassasalarida turli texnologik o p eratsiyalar 
b ilan b ir q ato rd a yig'ish ishlarini av tom atlashtirish sohasida h am k o 'p
ishlar qilingan. M asalan, respublika sano atid a yangi tex n ik a va ilg 'o r 
texnologiya sohasida mingdan ortiq yirik tadbirlar joriy qilindi. 300 dan or­
tiq ishlab chiqarish uchastkasi va sexlarida kompleks mexanizatsiyalash 
amalga oshirildi,