Avlodlar dovoni

Kalit so’zlar: boshlang’ich ta’lim, innovatsiya, o’yin texnologiyasi, shaxsga yo’naltirilgan ta’lim.
Innovatsiya – bu jarayonga yangi metodologiya va standartlarni olib kirish. Itoat etish, takrorlash, taqlid qilish o’rniga yangi talablar paydo bo’ladi: muammolarni ko’rish, ularni hotirjam qabul qilish va mustaqil ravishda hal qilish qobiliyati. Inovatsion ta’lim yangi bilimlarni shakllantirish jarayonida – fundamental fanlarni, to’g’ridan-to’g’ri o’quv jarayoni va ishlab chiqarishning integratsiyasi orqali o’rganishni o’z ichiga oladi. Shu bilan birga, ta’limni zamonaviylashtirishning asosiy omili sifatida, ta’limni rivojlantirishning yangi poydevorlarini olib keladi.

Boshlang’ich maktabda innovatsiyalarning asosiy yo’nalishlari:

1. 
   Zamonaviy, bilimli, ahloqiy, faol shaxsni, mamlakat taqdiri uchun mahsuliyat hissini rivojlantiradigan shaxsni shakllantirish.
   
2. 
   Dars va darsdan tashqari mashg’ulotlar orqali o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish.
   
3. 
   Har bir bolaning individual qobiliyatlarini hisobga olgan holda o’qitishning yangi shakl va usullarini, jumladan, zamonaviy AKT larni keng joriy etish.
   
4. 
   O’quv ishlari tizimini ixtiyoriylik, tanlash erkinligi va ijodkorlik tamoyillari asosida rivojlantirish.
   

Jamiyatning o’qituvchiga qo’yadigan zamonaviy talablari shundan iboratki, o’qituvchi o’z imkoniyatlarini chegaralarini kengaytirib, o’z-o’zini tarbiyalash bilan doimiy shug’ullanishi kerak. Innovatsion texnologiyalar o’quvchilarga ma’lumot taqdim etishni inkor etmaydi, aksincha, ma’lumotlarning rolini o’zgartiradi. Bu nafaqat yodlash va o’zlashtirish, balki o’quvchilar uni o’zlarining ijodiy mahsulotlarini yaratish uchun muhit sifatida ishlatishi mumkin.

Boshlang’ich ta’limda bolaning shaxsiyati birinchi o’rinda turishini nazarga tutgan holda, shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalaridan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.

Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyasi - ta’lim oluvchining fikrlash va harakat strategiyasini inobatga olgan holda uning shaxsi, o’ziga xos hususiyatlari, qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan ta’limdir.

O’qitishning shaxsga yo’naltirilgan texnologiyalariga quyidagi asosiy prinsiplar xos bo’ladi:

• 
  _{insonparvarlik, yahni insonga har tomonlama hurmat va muhabbat} ko’rsatish, unga yordamlashish, uning ijodiy qobiliyatiga ishonch bilan qarash, zo’ravonlikdan to’la voz kechish;
  
• 
  _{hamkorlik, yahni pedagog va ta’lim oluvchilar munosabatidagi} demokratizm, tenglik, sheriklik;
  
• 
  erkin tarbiyalash, ya’ni shaxsga uning hayot faoliyatini keng yoki tor doirasida tanlab olish erkinligi va mustaqillikni berish, natijalarni tashqi ta’sirdan emas, ichki hissiyotlardan keltirib chiqarish.
  

Shaxsga yo’naltirilgan texnologiyalarning kommunikativ asosi - pedagogik jarayonda ta’lim oluvchiga insoniy-shaxsiy yondashuv hisoblanadi. Ta’lim tizimi uchun o’qitishning shaxsga yo’naltirilgan texnologiyalari turlicha bo’lib, boshlang’ich ta’limda ko’pincha o’yinli ta’lim texnologiyasidan foydalaniladi.

Ta’lim jarayonidagi ta’lim oluvchining faolligi, didaktikaning asosiy prinsiplaridan biri bo’lib kelgan va shunday bo’lib qoladi. Ta’lim oluvchilarning faolligini ta’minlovchi, o’qitish texnologiyalaridan biri - pedagogik o’yin hisoblanadi. O’yin faoliyatiga qiziqish, ta’lim oluvchilarning o’z-o’zini ifoda etish, ro’yobga chiqarish kabi ehtiyojlarini qondiruvchi, musobaqalashish elementlari orqali tahminlanadi. O’yinning ajoyib xususiyati shundaki, u bir vaqtning o’zida ham rivojlanish, ham o’rganish hisoblanadi. Pedagogik o’yin, o’qitishning aniq qo’yilgan maqsadi va unga tegishli pedagogik natija bilan belgilanadi. Bu natijalar asoslangan va o’quv tayyorgarlik faoliyatiga ega bo’ladilar.

Ta’lim berish nuqtai-nazaridan o’yin bilim, ko’nikma va malakalar bilan bir qatorda jamoa bo’lib masalalarni hal qilish yo’llari to’g’risidagi bilimlarni, turli xildagi topshiriqlarni yechish yo’llarini qidirish jarayonida o’zaro muloqot qilish shakllari va usullarini shakllantiradi.

Tarbiyalash nuqtai-nazaridan esa o’yin hamrohlar fikrini hurmat qilish, uni ishda qo’llab-quvvatlashga intilish, o’zining o’quv-bilish imkoniyatlariga ishonch kabi shaxsiy fazilatlarni shakllantiradi.

O’yinning rivojlantiruvchi tomoni ta’lim oluvchilarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish bilan bog’liq bo’ladi.

Osongina o’ynaladigan o’yinlar orqali ta’lim oluvchilar dars jarayoniga qiziqib, o’tilgan mavzularni takrorlab mustahkamlaydilar, olgan bilim va ko’nikmalarining darajasini tekshirishni hal qiladilar, ish jarayonining qanday bajarilganligi ta’lim oluvchilarning o’zlari tomonidan kuzatiladi va baholanadi, o’yin jarayonida o’zaro nazorat tizimi tuziladiki, u ta’lim-tarbiya jarayonining yuksalishi uchun juda kerakdir.

O’yin texnologiyasining ta’lim-tarbiya berishdan boshqa tomoni ham bor: o’yin davomida har bir ta’lim oluvchining ichki qobiliyati va layoqati, faolligi bevosita ko’rinadi.

O’yin texnologiyasini AKT dan foydalangan holda amalga oshirish o’quvchilarda didaktik materialni o’zlashtirishlariga yanada kuchli qiziqish uyg’otadi. Boshlang’ich maktabda o’quvchining rivojlanishi ko’plab omillarga bog’liq. Mutaxassislar axborot-kommunikatsion texnologiyalardan foydalangan holda mashg’ulotlarni o’tkazish o’quvchilarda assotsiativ fikrlashini, yangi g’oyalarni tug’ilishi, sezgini rivojlanishini, emotsional holati yaxshilanishini aniqladilar.

Maktab amaliyotida darsni o’yin shaklida qanday o’tkazish kerak?

• 
  Rol o’ynash (sahnalashtirish);
  
• 
  O’yin topshiriqlaridan foydalangan holda o’quv jarayonida o’yin tashkil qilish (dars-musobaqa, dars-sayohat, dars - “Quvnoqlar va Zukkolar”)
  
• 
  O’qinni darsning ma’lum bir bosqichida ishlatish (takrorlash, yangi bilim berish, mustahkamlash)
  
• 
  Bir xil parallel sinflarning o’quvchilari o’rtasida o’tkazilishi mumkin bo’lgan turli xil sinfdan tashqari mashg’ulotlar.
  

Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, didaktik o’yinlar boshlang’ich ta’lim fanlarini o’rganishga qaratilgan metodik texnikaning imkoniyatlaridan foydalangan holda yangi materialni o’rganishning barcha bosqichlarida kognitiv faoliyatni faollashtiradi. Kognitiv faoliyat kognitiv jarayonlarni – mantiqiy fikrlashni, diqqatni, xotirani, nutqni, tasavvurni rivojlantiradi, o’rganishga qiziqishni shakllantiradi. Ushbu jarayonlarning barchasi bir-biri bilan bog’liq.

Darslarda foydalanadigan ko’plab didaktik o’yinlarda guruhlar o’rtasida o’yinning hissiy tabiatini kuchaytiradigan element mavjud. Bunday holda, bolalar nafaqat topshiriqni yaxshi bajarishga, ularga yordam berishga undashga intilishadi. Boshlang’ich ta’lim fanlarini o’qitishda innovatsion o’yin texnologiyalaridan foydalanish: boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv qiziqishini sezilarli darajada oshiradi; har bir dars yanada yorqinroq, g’ayrioddiy, hissiyotlarga boy bo’ladi; darsda o’yin yosh o’quvchiga ruhiy stress quvonchini his qilish, intellektual qiyinchiliklarni yengib o’tish imkonini beradi, bu esa ta’lim muammolarini hal qilishni ta’minlaydi.

Shuningdek, o’yin texnologiyalarida fikrlash yaxshilanadi, jumladan rejalashtirish va prognozlashharakatlari, mazmunli faoliyat, mantiq va boshqa odamlar bilan biznes aloqalari ko’nikmalari shakllanadi.

Xulosa qilib aytganda, dars tizimida o’quv-o’yin usulidan foydalanish yosh o’quvchiga intellektual resurslarni bo’shatish, ong doirasini kengaytirish, o’ziga bo’lgan ishonchni mustahkamlash, ijodiy faollikni rivojlvntirish, muloqot qobiliyatini, ahloqiy sifatlarini rivojlantirish uchun imkoniyatlar ochadi. Eng muhimi, u zo’rlik bilan amalga oshirilgan standartlarni o’rganmaydi, balki o’zini rivojlantiradi.