Август 2020 3-қисм

Август 2020 3-қисм
Тошкент
Xullas, musiqa san’ati taraqqiyotida Temur va temuriylar zamonida erishilgan muvaffaqiyatlar 
xalqimizning ma’naviy meros boyligi bo’lib, avlodlar ongida badiiy estetik qarashlar va oliyjanob 
insoniy fazilatlarning shakllantirishning muhim vositasidir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. Shamsutdinov R., Karimov Sh. vatan tarixi. 1-kitob. –T.: Sharq. 2010. – 512 b.
2. Ибн Арабшох. Ажоиб ал-мақдур фи тарихи Таймур (Темур тарихида тақдир ажойи
-
ботлари). ўринбоеб А. муҳаррирлиги остида. – Т.: “Мехнат”. 1992. – 191 б. 

---

14
Август 2020 3-қисм
Тошкент
BURHONIDDIN AL – MARG’INONIYNING ILMIY MEROSI
Kalandarova Intizor Kuranboyevna 
Xorazm viloyati Urganch shahar 6-sonli
 umumiy o’rta ta’lim maktabining Tarix fani o’qituvchisi 
Telefon: [phone]
Annotatsiya: 
Quyidagi ushbu ilmiy maqolada, Burhoniddin al-Marg’inoniyning hayoti va 
ilmiy faoliyati, Abdulhay al-Lankavining Burhoniddin Marg’inoniyga bergan ta’rifi, Fiqhshunos 
olimning asarlari ayniqsa Uning “Xidoya” asari haqida ilmiy yondashishga qisqacha harakat 
qilingan.
Kalit so’zlar: 
“To’g’ri yo’l”, Shariat, Fikr ilmi, Huquqshunos, “Hidoya fi furu’ al fiqh”, 
“Xidoya”, Huquqiy va axloqiy qoidalar, xanafiylar mazhabi.
IX – XII asrlarda Movarounnahr va Xorazmda islom huquqi – shariat ancha rivoj topgan 
edi. Shariat yangi izchil huquqiy tizim sifatida taxminan XI asrda ash- Shariyada (arabcha 
“to’g’ri yo’l”) barqaror shaklga kirgan. Shariat – bu islom axloqiy qadriyatlari va musulmon 
huquqi falsafasidan iborat bo’lib, uning tub mohiyati fiqh deb yuritiladi. Fikr ilmi – musulmon 
qonunshunosligi – Sharq xalqlari va islom madaniyati erishgan buyuk yutuq bo’lib, bu borada 
Movarounnahr va Xorazm allomalari juda boy meros qoldirganlar. vatandosh fiqhshunos 
olimlarimiz: Abu Havs al-Buxoriy, Abu Mansur al-Moturidiy, Abul-l-lays as-Samarqandiy, 
Abu Bakr al-Buxoriy, Faxr ud-din Qozixon, Shams ul-a imma as-Saraxsiy va boshqalar o’z 
davrida islom dunyosida ma’lum va mashhur bo’lganlar. Nomlari yuqorida tilga olingan olimlar 
orasida Ali ibn Abu Bakr ibn Abdul Jalil Al-Farg’oniy Ar-Rishtoniy al-Marg’inoniy alohida 
o’rin tutadi. Huquqshunos olim Akmal Saidovning ma’lumotlariga qaraganda, buyuk olim 
1123-yil 23-sentabrda Marg’ilonda tavallud topgan va 1197-yil 29-oktabrda 74 yoshida vafot 
etgan. Burhoniddin Marg’inoniy ilmiy barkamollikka Rishton, Marg’ilon, Buxoro, Samarqand 
va Movarounnahrning boshqa shaharlardagi ilm dargohlarida musulmon huquqi xanafiya 
mazhabining buyuk nazariyotchisi va amaliyotchisi bo’lib yetishgan. Bu to’g’rida Abdulhay al-
Lankavi: “... u imom, qonunshunos bo’lgan. Hadislar bilan shug’ullangan. Qur’onni yod bilgan 
va unga sharhlar bergan. Ilmlarni yig’gan va muayyan fan tizimiga keltirgan. Nihoyatda zukko 
va sinchkov tadqiqotchi va xudojo’y pok inson bo’lgan. Fan va adabiyotda tengi yo’q buyuk 
huquqshunos, adabiyotshunos va shoir bo’lgan”, deb yozadi
1
.
Burhoniddin Marg’inoniy musulmon olami fani erishgan barcha bilimlarni egallagan, ulug’ 
allomalardan saboqlar olgan, sunniy shariatining to’rt asosiy mazhablari asoschilari va ularning 
shogirdlari asarlarini qunt bilan mutolaa qilgan. Bu narsa ulug’ allomaga fiqh ilmi bo’yicha 
tengsiz asarlar yozib qoldirishiga imkoniyat yaratdi. Fiqhshunos olimning “Boshlovchilar uchun 
dastlabki ta’lim”, “Yakunlovchilar uchun tugal ta’lim”, “Mazhabning yoyilishi”, “Ilmni ziyoda 
qiluvchi kitob”, “Farzlar kitobi”, “Nozil bo’lgan narsalar to’plami”, “Haj marosimlari, “Shayxlar 
haqidagi kitob” kabi buyuk asarlar shular jumlasidandir. Albatta, ulug’ alloma ijodida “Hidoya 
fi furu’ al fiqh” (“Fiqh sohalari bo’yicha qo’llanma”) tengi yo’q shaoh asrdir. Bu asarni olim 
1178-yilda Samarqandda yozgan. Burhoniddin Marg’inoniyning “Xidoya” kitobi to’rt jilddan 
iborat va 56 bobni tashkil etadi. Bu asar o’ziga xos shariat kodeksi bo’lib, hozirgi kunda ham 
islom dunyosi qonunshunoslari uchun asosiy qo’llanma sifatida xizmat qiladi. Unda shariat 
masalalarida muallifning fikr-xulosalari bilan bir qatorda xanafiylar mazhabining barcha imomlari, 
shuningdek, boshqa mazhab vakillarining mulohazalari ham o’rin olgan. Asarda islomning 
asosiy marosim talablari, huquqiy va axloqiy qoidalari, xususan tahopat, namoz, zakot, ro’za, 
xaj, qurbonlik; oila-nikoh bilan bogliq bo’lgan masalalar, huquqiy qoidalarni bajarmaganlik 
uchun jazo choralari belgilangan. “Xidoya”da mulkiy va moliyaviy munosabatlarga, jinoyat va 
jazo, fuqarolik huquqlari, sud va protsessual masalalar keng o’rin olgan. Yana unda urushlar, 
o’lja olish va uni taqsimlash, turmush va faoliyatdagi taqiqlashlar, ijozatlar haqida ham huquqiy 
yo’l-yo’riqlar beriladi. 
“Xidoya” kitobi jamiyatshunos, huquqshunos, tarixshunos, sharqshunos, dinshunos hamda 
ona vatan tarixi va shariat bilan shug’ullanuvchi barcha kitobxonlar uchun bebaho qo’llanmadir. 
1
Shamsutdinov R., Karimov Sh. vatan tarixi. 1-kitob. –T.: Sharq. 2010. – B. 257.

---

15