Август 2020 10-қисм

Topishmoqlar o`zining mazmuni, kompozitsion qurilishi, tuzilishi jihatidan xilma-xil 
bo`ladi. Topishmoqda aniq bir narsa – hayvonlar, qushlar, o`simliklar, ish qurollari, tabiat 
va tabiat hodisalari haqida so`z boradi. O`ylab topishi mumkin bo`lgan narsa yoki hodisa
ikkinchi bir narsaga taqqoslanadi.
Mana shu bir narsaning biror belgisi badiiy obrazlar orqali ifodalanishi topishmoqda narsaning 
asosiy yashirinish zamini hisoblanadi. Uning ichidagi yashi ringan narsaning nomi, javobi esa
topishmoqning ma’nosidir.Topishmoqlar odatda, xalqning urf-odatlari, ruhiyati hamda axloqiy-
estetik qarashlarini o`zida aks ettiradi. Topishmoqlar bola taqdirida muhim o`rin tutgan, bolaning 
intellektual o`sishida faol ishtirok etadigan, xalq pedagogikasining qo`shiqlari, ertaklar singa ri, 
o`z xususiyatlari bilan ulardan farq qiladigan poetik, aqliy mashrulotlaridan biridir.
Topishmoqda narsaning bir necha xil belgilari yashirin, sirli xolda beriladi. Har bir topishmoqning 
zamirida topilishi lozim bo`lgan bir ma’no kim?, nima? so`roqlarida yashirinib yotadi.
Har bir bola topishmoqdagi jumboqni bilishga, savol zamirida nima yotganligiga, va uni 
topishga qiziqadi.
Topishmoqlar bolani fikrlashga, dunyoqarashini kengaytirishga, tafakkurini rivojlantirishga, 
kuzatuvchanlik hissini oshirishga, nafosat tuyg`usini o`stirishga har bir narsani rangi, shakli, 
hajmini eslab qolishiga yordam beradi. Umuman olganda topishmoqlarda xalq donishmandligi 

---

108
Август 2020 10-қисм
Тошкент
aks etadi.
Topishmoqlarning xususiyati shundaki, unda eshitilgan narsa yoki narsa boshqa bir narsa 
yoki narsaga taqqoslash yo`li bilan aytiladi. Masalan: 
kichkina dekcha
Ichi to`la mixcha (anor)
Yer tagida oltin qoziq,
U hammaga bo`lar oziq. (sabzi)
pishsa bemaza, 
Pishmasa maza. (bodring)
Dum-dumaloq bo`yi bor,
Palovda o`bro`yi bor. (behi)
Bir onadan yuz bola
Yuzovi ham bo`z bola. ( uzum)
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, topishmoqlar bolalarni zenhlarini charxlashga, 
bilmaganlarini o`rganishga, topqirlik, ziyraklikni tarbiyalash bilan bir qatorda xotiralarini 
mustahkamlaydi, lug`at boyliklarini oshirishga ham xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. K.Qosimova «Boshlang`ich sinflarda ona tili o`qitish metodikasi » T., O`. 2009.
2. Z.Xusainova «O`zbek topishmoqlari» «Fan» 1996. 
3. T.G’afforova va b.q 1-sinf o`qish darsligi T-2019.

---

109