|
AFG'ON RUBOBI CHOLG'USI VA UNING IJROCHILARI
Afg'on rubobi sharq xalqlarining juda qadimiy musiqa asbobidir. Bu soz o'ziga xos ko'rinishi, jarangiga ko'ra, o'zbek xalq cholg'ulari oilasida alohida o'rin egallaydi. Zarb bilan chalinadigan asboblar safida boshqa cholg'u sozlaridan sadolanish tembri bilan ajralib turadi. Afg'on rubobi Afg'oniston, Hindiston, Pokiston, Misr, Xitoy kabi mamlakatlarda, shuningdek, 0' rta Osiyoda O'zbek va tojik xalqlari orasida keng 13 tarqalgan, Bu soz hozirgi vaqtda Toshkent, Buxoro, Samarqand, Xiva, TeImiz, Farg'ona vodiysida sevib chalinib kelinmoqda, Afg'on rubobining qayerdan kelib chiqishini aniqlash qlym, chunki turli manbalarda turlicha ta'riflanadi. Al- Farobiy (X asr) o'z davrining musiqa asboblarini tavsiflar ekan, rubobda bir-biridan farq qiladigan ijroga erishish mumkinligini. uning afzalliklaridan biri deb hisobJaydi: (.Rubobda boshqa yaxslli sifatlari ham bor. Bular faqat uning o'zigagina xos. Unda baland va mayin chalish mumkin.>'. rnarvesh Ali (XVII asr) «Musiqa haqida risola» asarida musiqa sozlarini tuzilishini bayon qilar ekan: «Rubob - torIi lllusiqa asbobi. 0' rta Osiyoda Sulton Muhammad Xorazmshoh (1200-1220) davrida tarqaldi. Shu davrda Xorazmshoh saroyida tengi yo'q rubob cholg'uvchi usta Mahmud yashar cdi. Rubobda beshta tor bo'lib. ulardan to'masi ichakdan va bittasi kumushdan edi'.> - dcb yozadi,; rRubobning qadimdan qo'llanilib kelinayotganliJi haqldagi ma'iumotiarni N.N. Mironov asarlarida ham ko'ramiz. U shunday deb yozadi: (,Rubob juda qadimiy afg'on asbobi. U Hindistonda ham uchrab turadi. Qashqarda uni rabob deb ataladi. Professor Fitrat o'zining (,0' zbek klassik musiqasi va uning tarixi.> risolasida bu cholg'u asbobining Xorazm amiri - Muhammad Xorazmshoh davrida (XV asr) Balh shahrida noma'lum shaxs tomonidan yasalganligi haqidagi rivoyatni keltiradP. V. Belayev o'zining «MY3hIKaJIhHhle I1HCTPy- ~leHThI Y36cKl1CTaHa.> kitobida bu sozni hind rubobi deb ataga'2,i . . 'Afg'on rubobl qadlm zamon/ardan ben Movarounnahr va Xuroson xalqlari orasida keng tarqalib, ijrochilar tomonidan mohirona chalinib kelingan. Bunday ijrochilar «Rubobiy.> - tahallusi bi/an mashhur bo'lganlaG r Amir Temur vaqtida Abdulqodir alMarog'iy musiqa ilmida ustoz sozanda va xonanda bo'Jib, uning o'g'li Safuddin, kuyovi Nasriyn, Qutb al-Mousuliy, Ardashcr alChangiy o'sha davrning zabardast sozanda va xonandalaridan edi. dcb yozadi ibn Arabsho~. XIV-XV asrlar O'rta Osiyo xalqlarining musiqa san'atl taraqqiyotida yangi va barakali bir bosqich bo'idi. Bu davrda yangi kuy va qo'shiqlar, cholg'u asboblari va Illusiqa nazariyasiga doir nodir asarlar yaratildi. luda ko' p mahoratli sozandalar, bastakorlar va hofillar yctishadi. Abdulqodir Nayiy, Qulmuhammad Shayxiy, Xusayn U diy, Shohquli G'ijjakiy, Qosim Rabboniy, Darvesh Ahmad QOlluniy, Hoji Yusuf Andijoniy, Ustod Shodiy, Najmiddin Kavkabiy va boshqalar shular jumlasidandir. Omilkor musiqachilar bilan bir qatorda Urug'bek, Navoiy, Jomiy va Binoiy kabi muta(akkir va shoirlar ham muslqa sohasi bilan shug'ullanib, uning rivojiga ma'ium hissa qo'shadilar. Masalan, Ulug'bck «buJujiy,>, «shodiyona.>, «axloqiy.>, «tabriziy.>, «usuli ravon» va «usuli otlig'» kuylarini, Navoiy < kuyini ijod qiladilar. JOllliy va Binoyilar musiqa nazariyasiga doir asar yaratadilar. Musiqa san 'ati ahllarining ijodiy faoliyati bilan IX-XI I asrlarda vujudga kelgan Duvozdah (O'n ikki) maqom bu davrda yangi taraqqiyot pog'onasiga kO'tariladi, takomil1ashadi va yangi kuylar bilan boyiydi. Demak, musiqa san'ati ham XIV-XV asrlarda san'atning boshqa turlari va she'riyal bila]} uzviy aloqada rivojlanadi. Mohir mashshoqlar, bastakor va hofizlar yctishadi. Nodir va bebaho mllsiqiy asarlar vlljudga kelgan6. Afg'on rubobining yaratilishi haqida bizgacha turli rivoyatlar yetib kelgan. Bir rivoyatda hikoya qilinishicha: bir kuni Buxoro xonining qizi kasal bo'iib qolibdi. Shunda xon Xitoydan, Hindistondan va yetti iqlimdan donishmand tabib va olimlami o'z saroyiga chorlaydi, bittayu-bitta qizini qanday qiJib davolash mumkinligi haqida maslahat solibdi. Ammo barcha urinishlari behuda kctibdi. Shunda Balh shahrida tug'ilib, o'zi Buxoroda muqim yashab qolgan iste'dodl; soz yasovchi usta, mohir sozanda xonning oJdiga borib, uning qizini davolash uchun urinib ko'rishga ruxsat oladi. Shunda xon; «Qizimni kim davolasa yarim boyligim va qizimni bcraman, deb.>, - va'da beribdi. Ammo qizlli to'g'ridan to'g'ri ko'rish, \I bilan slIhbatlashish imK0ni bo'imabdi, chunki o'sha davrlarda ayollarni parda orqali ko'rish l1lumkin edi. QiZlling yonida alballa o'zi yaxshi ko'rgan, ishongan
Do'stlaringiz bilan baham: |
