Avesto kitobida shaharsozlik

Avestoda xorazmliklar

• Amudaryoning quyi oqimida yashaydigan o’troq dehqon elatlari xorazmliklar bo’lgan. Ularning yurti Xvarizam (“Avesto”da), Xvarazmish (Behistun yozuvlarida), Xorasmiya (Arrian, Strabon asarlarida) deyilgan. Sug’diylarning eng yaqin qo’shnilari baqtriyaliklar bo’lib, ularning yurti Surxon vodiysi, Afg’onistonning shimoli, Tojikistonning janubiy hududlarida joylashgan. Yozma manbalarda u Baxdi (“Avesto”da), Baktrish (Bexistun yozuvlarida) deb nomlangan. Yunon–rim mualliflari uni Baktriana yoki Baktriya deb ataganlar. Amudaryo buylarida ko’chmanchi massaget qabilalari yashaganlar. Markaziy Osiyoning tog’lik, cho’l va sahro yerlarida asosiy mashg’uloti chorvachilik bo’lgan saklar istiqomat qilishgan.

“Avesto”da Baqtriya

• “Avesto”da Baqtriya eng go’zal o’lkalardan biri sifatida ta’riflanadi. Unga qarashli Vaxsh vodiysi unumdor bo’lib, dehqonchilik madaniyati taraqqiy topgan. Hunarmandchilikda ayniqsa zargarlik keng rivojlangan edi. Eronda saroy tabibi bo’lib ishlagan yunon tarixchisi Ktesiyning yozishicha, Baqtriya miloddan avvalgi III–II asrlarda qudratli davlat bo’lgan. Bu davlat bir qancha mahalliy hokimliklarni birlashtirgan harbiy demokratiya tipidagi davlat edi. Baqtriya hukmdorlari oltin va kumush tangalar zarb etganlar. “Baqtriya” nomi Esxilning eramizgacha bo’lgan 472 yili sahnaga qo’yilgan “Forslar” tragediyasida ham uchraydi. Ko’plab mualliflar baqtriyaliklarga “ko’p sonli”, “jangovar” va “botir” xalq sifatida tavsif beradilar.

Dastlabki shaharlar to‘g‘risida

• Dastlabki shaharlar to‘g‘risidagi ma’lumot zardushtiylar kitobi «Avesto» da mavjud. Unda «var» to‘g‘risida so‘z yuritiladi. Ibora sug‘d tilida «qo‘rg‘on» m a’nosini bildiradi. Shu davrlarda paydo boMgan istehkomlar nomlariga ham o ‘tgan — «Dalvarzin», «Varaxsha» kabi. Bronza davriga mansub yodgorliklardan Oltintepa va Sopollitepani alohida ta’kidlash joizdir. Sopollitepa (Surxondaryo) urug‘ jamoasining istehkomi sanaladi. Miloddan awalgi XVII-X1V asrlarda hayot kechirgan. Umumiy maydoni 3 ga joyni egallaydi. Qal’asi murabba (kvadrat) tarxli boMib, tomonlari 90 m ni tashkil qiladi. Qo‘rg‘on devorlari tashqi va ichki yoMaklari ajratib turuvchi numtazam tartibda bogMangan uch qator devorlardan iborat. Darvozasi janubda joylashgan. Devor qalinligi — 1,6 m. Sopollitepaliklarning dini totemizm boMgan deb taxmin qilinadi.