Аудиторлик текширувларининг ташкилий принциплари


Умумий ва техник андозалар



Download 373,45 Kb.
bet3/5
Sana07.06.2023
Hajmi373,45 Kb.
#949376
1   2   3   4   5
Bog'liq
audit7

3.Умумий ва техник андозалар

AICPА Кенгашининг умумий андозаларни харакати тугрисидаги 201 коидасига кура аудиторлар фаолият давомида куйидаги талаб ларга жавоб беришлари лозим:


А.Уз касбининг устаси булиш.
Аудиторлар ва уларнинг фирмалари узлари яхши биладиган ва чукур тушуниб етган йуналишлар буйичагина хизмат курсатишлари лозим. Ахборотлар куламининг кескин ортиб бораётганлиги, янги-янги хужалик муаммоларининг юзага келаётганлиги, ташки сиёсат ва солик масалаларидаги узгаришлар аудитордан уз фаолиятини юритишда чукур билим ва акл талаб килади. У бухгалтерия хисоби ва хисоботи буйича юз бераётган узгаришларнигина эмас балки давлатнинг ички ва ташки сиёсати, мижозининг фаолият йуналишлари, уни бозорни эгаллаш буйича килаётган харакатлари, мамлакатда конунчилик сохасида ва аудиторлик фаолияти билан боглик бошка йуналишларда юз бераётган узгаришлар тугрисида бохабар булиши, уларни чукур урганиб бориши ва амалиётда куллай билиши лозим.
Мутахассислик фанлари буйича етарли даражада назарий билим ва амалий иш тажрибасига эга булиш хам аудитор этикаси коидаларида мухим урин тутувчи холат хисобланади.Чунки 10 йиллаб, 15 йиллаб бош хисобчилик килаетган шахсларни текшириш учун аудиторда маьнавий жихатдан хам хукуки булиши лозим.Бошкача килиб айтганда у том маьнода узини МУТАХАССИС деб хисоблай олиши керак.
Б.Етарли даражада эьтиборли булиш.
Касбга оид хизматларни курсатаётганда аудитор текширилаётган вокеа ва ходиса, хар бир хужжатни синчковлик билан урганиб чикиши лозим. Бундан ташкари у шахсий кузатувлар олиб бора ётганда, ёки жавобгар шахсдан тушунтириш хатлари олаётганда, ёки жойларда бухгалтерия ходимларининг ишларини текшираётганда уларнинг хар бирига эьтибор билан муносабатда булиши ва текширув натижасида уларнинг орасига совуклик тушириб куйиш ёки бир -бирига ишончсизликни тугдириб куйишдан эхтиёт булиши лозим.
В.Режалаштириш ва назорат.
Молиявий хисобот ва корхона балансини сифатли ва уз вактида текширувдан утказиш, вакт фондини ва вазифаларни таксимлаш хамда текширув харажатларини аниклаш учун аудитор уз ишини режалаштириб олиши ва унинг бажарилишини назорат килиб бориши лозим.
Текширув жараёнини олдиндан режалаштириб олиш биринчидан, ишни системали равишда олиб борилишини таьминласа, иккинчидан унга кетадиган вакт сарфини оптималлаштиради.
Г.Етарли микдорда тегишли маьлумотларга эга булиш.
Аудитор бирор бир вокеа ёки ходиса тугрисида фикр билдириши ёки курсатма бериши учун бу тугрида етарли маьлумотга эга булиши лозим.Унинг корхона фаолиятидаги заиф бугинларга килган ишораси хам, текширув жараенида аниклаган конундан четга чикиш холлари хам, хамда уларни бартараф килиш ёки таьсир кучини камайтириш билан боглик айтилган фикрлари хам,барча-барчаси
мавжуд хужжатларга асосланган булиши шарт.
Бундан ташкари аудит андозаларига риоя килиш холатини тартибга солувчи 202 коидага кура (3.72б) аудитор фаолиятининг барча (аудит,назорат ва маьлумотлар йигиш,бошкарув,солик масалалари буйича маслахатлар бериш ва касбига оид бошка хизматлар курсатиши) томонларини камраб олган аудитнинг техник андозаларини сузсиз бажариши лозим.
Аудитнинг техник андозаларини яхши билиш ва унга фаолият жараёнида катьий риоя килиш биринчидан, текширувни сифатли амалга оширилишини таьминласа, иккинчидан, аудиторни иш жараёнида ва ундан кейин юзага келадиган келишмовчиликлардан химоя килади. Аудитнинг техник андозаларига кулланманинг 2.4 бандида батафсилрок тухталиб утамиз.
3.Мижоз олдидаги мажбуриятлар

Аудит-тадбиркорлик фаолиятидир. Аудитор мижоз билан тузган шартномаси асосида фаолият юритади. Шундай экан у имкони борича мижозининг конуний манфаатларини химоя килиш, унга сифатли хизмат курсатишга харакат килиши лозим. У хар кандай холатда хам салбий маьлумотларни йигувчи, фош килувчи ва айбловчига айланиб колмаслиги керак (5.35б).Текширув натижасида аникланган заиф бугинлар, хатоликлар ва камчиликларни аудитор мижозига имкони борича унинг нафсониятига тегмайдиган шаклда, яьни тилаклар, маслахатлар, курсатмалар ва хоказолар холида етказишга харакат килмоги лозим. Аникланган камчиликлар ва хатоларни тугрилаш ёки уларнинг салбий таьсирини камайтиришнинг имкони булса аудитор бу борада мижозига ёрдам бериши керак. Аммо, аудитор хар кандай холатда хам мижозининг ноконуний харакатларини ёкламаслиги, уни беркитишга харакат килмаслиги, молиявий хисобот маьлумотларини сохталаштиришга йул куймаслиги лозим.


Корхонани кескин ракобат кураши мавжуд булган бозор муносабатларига утиши ишлаб чикариш ва тижорат фаолияти билан боглик сирларни саклашни таьминлаш тадбирларини ишлаб чикишни талаб килади. Мамлакатдаги конунчилик эса унинг бу хукукини химоя килиш тизимини ишлаб чикади. Шунга кура мижоз билан аудитор уртасида тузилган шартномада хам корхона фаолияти билан боглик сирни саклаш ва корхона рахбарияти ёки жавобгарликка тортиш хукукига эга булган идораларнинг рухсатисиз уни ошкора килмаслик шартлари кузда тутилади. Харакатдаги конунларга кура ушбу шартларга риоя килмаслик маьнавий, моддий ва жиноий жавобгарликни кузда тутади.
Лекин бу, аудитор хамма шароитда хам яккол кузбуямачилик, ноконуний харакат ва катта хажмда давлат ёки жамият мулкини талон-тарож килиш холатларига куз юмиши керак, деган гап эмас. Аудитор конунчиликка кура жиноий жавобгарлик кузда тутилган конунбузарликларни аниклаган вактида мижозга бу тугрисида суд-тергов идораларини тегишли тартибда хабардор килишни маслахат бериши лозим. Агар мижоз бундан бош тортса, аудитор текширувни давом эттириш ва молиявий хисобот тугрисида хулосани тайёрлашдан воз кечиши ва уз харакатини ёзма равишда асослаб бериши керак булади.
Аудитор мижоз билан булган муносабатини ва текширув жараёнида тупланган маьлумотларни уз манфаати йулида фойдаланиши мумкин эмас.
Немис аудиторларининг касб этикаси меьёрларида тижорат сирини саклаш коидалари катта уринни эгаллайди. Жумладан, аудитор, касам ича туриб, уз мижозларининг сирини саклабгина колмасдан, узига карашли ёрдамчилари ва бошка ходимларидан уларга ишонилган сирни хар кандай шароитда ошкора килмасликлари тугрисида ёзма тилхат олиши керак. Германия конунларига кура "тижорат сири тугрисидаги конун"ни бузганлиги учун аудитор бир йилгача камок жазосига хукм килиниши ёки катта микдордаги жарима билан жазоланиши мумкин( 5.39-40б).
Бундан ташкари харакатдаги конунчиликка кура текшириш ту-галланиб, хулоса чикарилгунга кадар аудитор узрсиз сабабларсиз уз фаолиятини тухтатиб куймаслиги лозим.
Аудитор текширув натижаларига кура мижозга молиявий хисобот ва бухгалтерия балансининг тугрилиги тугрисида хулоса тайёрлаб беради. Агар аудиторлик хулосасидаги мавжуд ноаник маьлумотлар асосида мижоз, учинчи шахслар ва давлатга зиён етса уконун олдида маьнавий, моддий ва жиноий жавобгарликка тортилади.

4.Хамкасбларга нисбатан мажбуриятлар.


Аудитор уз хамкасблари билан дустона алокаларни урнатишга харакат килиши лозим.


Аудиторлар доимо уз амалий тажрибаларини оширишга харакаткиладилар, лекин мижоз учун ракобат кураши хамкасбларининг инсонийлик кадри ва касб обрусини туширмайдиган йуллар билан олиб борилиши керак.
Аудитор устоз сифатида билими, тажрибаси пастрок хамкасбларига ёрдам бериши,катта хажмдаги буюртмаларни бажаришда ёрдамга чакириши,ёки буюртмани сифатли бажаришга кузи етмаса уни бошка тажрибалирок аудиторга топшириши лозим.
Агар аудитор корхонага янги тайинланган булса, у мавжуд холат тугрисида маьлумот олиш учун мижозининг аввалги аудиторига мурожаат килиши мумкин.Аввалги аудитор шу холатда уз хамкасбига фирмадаги холатни обьектив ёритиб бериши, лозим топса рахбарият билан ишлаш буйича маслахатлар билан ердам берса максадга мувофик булади.
Аудитор ноурин харакат ёки хато килган хамкасбига нисбатан танкидий фикр айтишдан аввал мана шу холат юз берган барча шароитларни яхшилаб урганиб чикиши лозим. Шундан кейин хам агар танкидни айтиш зарурияти тугилса, уни хамкасбининг нафсониятига тегмайдиган шаклда ва узгаларнинг иштирокисиз айтиши лозим. Агар танкид жиддий булиб аудиторнинг фирма рахбариятига ёзма равишда берилишини кузда тутадиган булса,уни топширишдан аввал аудитор хамкасбини хатнинг мазмуни билан таништириши максадга мувофик булади.
5. Бошка мажбуриятлар ва коидалар.
Аудитор узининг махорати, сидкидил мехнати, янгиликка интилиши, уз билимини доимо ошириб бориши ва ибратли шахсий хаёти билан уз касбининг обрусини оширишга харакат килмоги лозим.
Аудиторлар узларининг ирки, дини ва жинсидан катьий назар барча учун бир хилда имкониятлар яратилиши ва ижтимоий химоя коидалари кулланишига эришмоглари лозим.
Аудитор уз касбига мос келмайдиган,унинг обрусини туширишга олиб келувчи фаолият билан шугулланмаслиги лозим. Аммо у аудиторлик фаолиятининг харакатдаги андозаларига кура узининг билими, тажрибаси доирасида бухгалтерия хисоби, соликлар, бошкарувни ташкил килиш ва шунга якин сохаларда маслахат бериш билан шугулланиши ва укув юртларида бухгалтерия хисоби ва у билан боглик,бошка фанлардан дарс бериши мумкин.
Аудит андозаларининг тавсифи тугрисидаги 502 коидага кура "ижтимоий амалиёт билан шугулланаётган дипломли жамоатчи бухгалтер кишиларни фикрини чалгитувчи реклама ёки хизматнинг бошка турлари воситасида мижозларни жалб килмаслиги керак. Бундан ташкари мажбурлаш, фирибгарлик йули билан хизматларни тикиштириш ёки уз хизматини ута тиришкоклик билан таклиф килиш хам ман килинади" (3.77-78б).
Аудиторлик фирмасининг уз фаолияти ва хизмат турлари тугрисидаги рекламаси ахборот тарзида булиши ва обьектив холатни акс эттириши лозим.
Аудит аьзоларининг тавсифи тугрисидаги 503 коидага кура аудиторни бирор бир кимсага мижоз топиб бергани учун хак тулаши хам ман килинади(3.78б).Чунки мижоз учун курашиш аудиторнинг мустакиллигига ва обьективлигига салбий таьсир курсатиши мумкин.
Харакатдаги коидаларга кура аудитор текширув утказаётган фирмани акциялари ва облигацияларига эга булмаслиги ёки унинг эгаларидан бири булмаслиги керак.
Аудиторнинг мехнат хаки унинг билими, тажрибаси, ишнинг маьсулияти ва хажмидан келиб чикиб белгиланади. Лекин аудитор узининг иш хакки хажмини ошкора килмаслиги лозим. Бундан ташкари у агар аудиторлик фирмаси номидан фаолият курсатаётган булса мижоз билан мехнатга хак тулаш шартларини мухокама килиши ёки у билан пулли хисоб-китоб ишларини амалга ошириши мумкин эмас.Чунки профессор Я.В.Соколовнинг ёзишича мижоз билан хисоб -китоб ишларини факатгина фирма маьмурияти амалга оширади ва мижоздан канча пул олаётганини факат маьмурият ва мижоз билиши керак холос ва бу тугрида аудиторларга ахборот берилмаслиги хам мумкин. Аудиторлар фирмани канча пул топаётгани ва шундан канчаси уларга берилаётганлигини хисоблаб утирмасликлари ва мухокама килмасликлари лозим ( 6. 13б ).
Фаолият давомида аудитор уз хизмат бурчини билдириш билан боглик булмаган совгалар кабул килмаслиги керак. Мабодо аудиторга мижоз хурмат рамзи сифатида совга топширса, аудитор уни кабул килиши, такдим килувчига миннатдорчилигини билдириб, совгани аудиторлик фирмасининг маьмуриятига топшириши лозим.
Булардан ташкари профессор Я.В.Соколовнинг фикрича аудитор фаолият давомида яна куйидаги холатларга хам эьтибор бериши лозим:
1) текширув тугамасдан туриб узи ишлаётган фирма билан мехнат шартномасини бузмаслиги;
2) аудиторлик фирмаси талабига кура утказилаётган укишдан бош тортмаслиги;
3) мижозларга касб доирасидан чикувчи хизматлар курсатмаслиги;
4) мижознинг ноконуний харакатларини кувватламаслиги лозим (6.13б).
Профессор С.А.Стуковнинг ёзишича американинг электр вагаз саноати компанияларида юкорида келтирилган умумий коидалардан ташкари бу тармоклар учун хусусиятли булган коидалар корхона ишчи хизматчилари каби аудиторларга хам тегишлидир. Жумладан, ушбу тармок корхоналарида текширув олиб бораётган аудиторлар уз иш жойларида ут очар куроллар, портловчи ва захарли моддаларни сакламасликлари ва ахлокий бузуклик килмасликлари лозим ( 5. 42б)
Бозор муносабатларини Россия ва собик иттифок таркалгандан кейин юзага келган бошка давлатларга чукуррок кириб бориши бу мамлакатларда хам аудиторлар фаолиятини тартибга солувчи коидалар ишлаб чикиш заруриятини тугдирди.
Бухгалтерия хисоби, молиявий назорат ва хужалик фаолияти тахлили билан шугулланувчи олимлар бу борадаги уз фикрларини матбуотда эьлон килинаётган маколалар, рисолалар, укув кулланмалари ва илмий нашрларда баён килиб турибдилар.
Россия Молия Вазирлиги хузуридаги назорат тафтиш бошкармасининг бошлиги профессор Ю.А.Данилевскийнинг фикрича жахонаудит андозаларидан келиб чиккан холда Россия Федератив Рес-публикасида куйидаги этик нормалардан фойдаланиш мумкин:
1) аудиторлар "Аудиторлар фаолияти тугрисидаги Конун" талабларига катьий риоя килишлари керак. Улар эркин касблар учун хусусиятли булган мустакиллик тамойилига тугри келмайдиган хар кандай харакатлардан узларини саклашлари лозим;
2) аудиторлар ишни уз номидан бажарадилар; агар уз фаолиятларини бир неча киши биргаликда олиб боргудек булса, уларнинг бирлашмаси аудиторлик фирмаси деб аталиши лозим. Хар кандай турдаги реклама ман килинади. Уз вазифасини бажариш чогида, аудиторлар реклама деб курилиши мумкин булган бошка билимлардан фойдаланмасликлари ёки бошка касблар буйича илми борлиги, ва бошка мутахассисликка ишора килмасликлари лозим.
3) аудиторлар компанияни бевосита еки билвосита бошкаришда катнашишдан бош тортишлари лозим, бу хатто оилавий компания булса хам; у савдо-сотик фаолияти билан бевосита ёки воситачи оркали шугулланмаслиги ёки аудиторлик фаолияти сохасига кирмайдиган бошка ишларни бажармаслиги лозим.
4) аудиторлар уз фаолиятлари билан тугри ёки билвосита боглик булмаган воситачилик ёки даллоллик хизматлари учун белгиланган такдирловни олишга ва бошка кимсага утказиб беришга хакки йук.
5) аудиторларни касб фаолиятидан олаётган даромадлари оз сондаги мижозлардан тушаётган ёки улар бажараётган вазифа ёки топшириклар битта гурух ёки битта булимдан чикаётган булмаслиги лозим; аудитор уз зиммасига фаолиятини софдиллик билан бажаришга тускинлик килувчи мажбуриятлар олмаслиги керак;
6) аудитор узи ёки унинг бирор бир хамкори, малакали хизматчиси ёки иш урганувчиси,ёки булмаса фирмасининг бирор бир ходими томонидан текширилиб чикмаган хисоботларнинг тугрилиги тугрисидаги хулосага имзо чекмаслиги керак ( 7.94-95б).
Ю.А. Данилевскийнинг тажрибали амалиётчи ва олим сифатида Россия аудиторлари учун таклиф килинаётган харакат коидалари аудиторлик амалиётининг катта кисмини камраб олган ва Россия аудиторлари учун касб этикаси меьёрларини тайёрлашда катта ахамиятга эга. Аммо бизнинг фикримизча у айрим камчиликлардан хам холи эмас.Ю.А. Данилевский аудиторлар учун хар кандай рекламани ман килмокда. Бизнингча бу тугри эмас. Албатта реклама жахон аудит андозаларида таькидланганидек мижознинг фикрини чалгитиш, уни алдов йули билан жалб килишга хизмат килмаслиги керак. Лекин фирма тугрисидаги ахборот, таништирув, хизматни холисона таклиф килиш мазмунига эга булган реклама хар кандай касб каби аудиторлар учун хам жуда зарурдир. Бундан ташкари бу коидаларда аудиторни мижоз, учинчи шахслар ва давлат олдидаги маьсулияти, унинг уз хамкасбларига муносабати, корхона сирини саклаш масалалари, аудиторлик касбининг обрусини ошириш борасидаги аудиторнинг харакатлари акс этмаган.
Профессор В.П.Суйц аудитор этикаси масаласига уз муносабатини билдириб, улар учун мухим булган 4 та коидани ажратиб курсатади. Булар:
1. яхлитлик, масьулият, мустакиллик;
2. сир саклаш;
3. махорат ва чукур билимга эга булиш;
4. мустакиллик ( 8. 26б)
Бизнинг фикримизча профессор В.П.Суйцнинг таклифида хам камчилик мавжуд. Биринчидан, у аудит амалиётиниинг хамма томонини камраб олмаган.Иккинчидан, ажратиб курсатилган коидаларга тулик ва аник таьриф берилмаган ва учинчидан, унда кайтариш мавжуд. Яьни биринчи ва туртинчи коидада мустакиллик тамойили ажратиб курсатилган. Биринчи холатда у аудит натижаларига фикр билдиришда мустакилликни кузда тутади, иккинчи холатда эса уз фаолиятини юритишда мустакил булишни такозо килади. Лекин бизнингча бу холатларни ажратиб курсатиш шарт эмас, уларни битта "мустакиллик" деб аталган коидага бирлаштириш кифоя килади.
Бизнинг фикримизча, аудиторлар учун харакат коидалари ишлаб чикиш жараёнида, хар бир харакатга тулик маьлумот бериш, ни бузилишига олиб келувчи сабабларни курсатиш ва бу холатда аудиторнинг харакатини аник курсатиб бериш зарур. Аудитор, айникса фаолиятини янги бошлаётган шахс унга нима мумкину, нимамани килинганлигини, маьлум хужалик холатларига тушганда кандай харакат килса максадга мувофик булишини олдиндан яхши билиши лозим. Чунки аудиторлик фаолияти ута маьсулиятли, катта таваккалчиликка асосланган ва маьлум даражада хавфли бизнес туридир.
Бу борада профессор С.А.Стуковнинг фикрлари анчагина тулик деб хисоблаймиз. У узининг "Аудитга кириш" номли китобидааудиторлик фаолиятининг асосий тамойиллари сифатида куйидаги коидаларни ажратиб курсатади:
бухгалтер-аудиторларни фикрлаш ва хулоса бериш жараёнидаги мустакиллиги;
чукур билим ва юксак махорат;
мижозга нисбатан яхши муносабатда ва бетараф булиш;
хулосаларнинг обьективлиги ва тугрилиги;
мижоз билан муносабатлар ва унинг молиявий холатига тегишли тижорат сирини саклаш;
аудиторлик текшируви натижалари асосида берилган курсатмалар ва хулосалар учун бухгалтер-аудиторнинг масьулияти;
аудиторлик касбининг обрусини оширишга хар тарафлама харакат килиш ( 5. 34-35б)
Умуман олганда хисоб ходимларининг этикаси масаласи рус олимлари орасида анча узок вактдан буён мухокама килиб келинади. 1836-1916 йилларда яшаб утган буюк рус олими Ф.В.Езерский биринчилар каторида эксперт сифатида фаолият юритаётган шахс обьектив ва мустакил булиши лозим деб ёзиб кетган эди. Рус олимларининг кейинги йиллардаги мухокамалари асосида 1996 йилнинг 4 декабри куни Россия Аудиторлар Палатаси тамонидан "Аудиторларнинг касб этикаси Кодекси" кабул килинди ( 9.11-15б).
Кодекс аудиторлардан куйидаги коидаларга риоя килишни талаб килади:
1.Аудиторлар уз харакатлари ва карорларида умуминсоний ахлок ва одоб коидаларига риоя килиши,виждонан яшаши ва ишлаши лозим.
2.Ташки аудитор нафакат уз мижози,балки бухгалтерия хисоботи маьлумотларининг барча фойдаланувчилари манфаатларини химоя килиш доирасида харакат килиши лозим.
3.Аудитор уз ишида обьектив ва эьтиборли булиши лозим.
4.Аудитор мустакил булиши лозим.
5.Аудитор юкори малакали мутахассис булиши лозим.
6.Аудитор мижозининг маьлумотларини сир сакланиши таьминлаши лозим.
7.Аудиторлар солик конунчилигига катьий риоя килишлари ва уз даромадларини соликдан яширмасликлари лозим.
8.Солик конунчилигининг бузилиши аникланган холларда текширув утказилаетган корхона рахбариятига бу хакда ва унинг
окибатлари тугрисида езма ахборот бериши лозим.
9.Аудиторнинг хизмат хаки иш хажми ва курсатилаетган хиз-
матнинг сифати билан белгиланиши лозим.
10.Аудитор уз хамкасбларига дустона муносбатда булиши ва
уларнинг фаолиятини асосланмаган тарзда танкид килишдан узини
тийиши лозим.
11.Ходимлар ва аудиторлик фирмаси рахбарияти уртасида муносабатлар касб мажбуриятларини бажаришдаги узаро масьулият, содиклик, катьийлик, аудиторлик хизматлари курсатишни доимо такомиллаштириб бориш, унинг мазмунини бойитиш борасида кайгуриш тарзида ташкил килиниши лозим.
12.Аудиторлик хизматлари рекламаси ахборот тарзида ташкил килиниши, тугри ва хакконий булиши, яхши таьб билан тузилган бу-лиши, хамда унда потенциал мижозларнинг алданиб ёки иккиланиб колиши ва бошка аудиторларга нисбатан ишончсизлик тугилишига сабаб булувчи маьлумотлар булмаслиги лозим.
13.Аудитор узининг обьективлиги ва мустакиллигига салбий таьсир курсатиши мумкин булган фаолият турлари билан шугулланмаслиги лозим.
14.Аудиторлар натижалари кейинчалик купчиликка эьлон килиниши кузда тутилаёган киесий тадкикод ва рейтинглар утказишдан ва узлари тийишлари лозим ва бошкалар.
Россия аудиторларининг касб этикаси Кодексини яратишда фаол катнашган "Союзаудит" хиссадорлик жамиятининг президенти, профессор В.Ф.Палийнинг фикрича, ушбу меьёрий хужжатда катта ахамият берилган аудиторнинг мустакиллиги тамойили,
а) агар у мижозининг топшириги асосида маслахат бериш, хисоботларни тузиш ва бухгалтерия хисобини юритиш буйича хизматлар курсатаётган булса;
б) агар у ишлаетган аудиторлик фирмаси собик вазирлик, кумита, бошкарма кошида ташкил килинган ва у авваллари ушбу вазирлик, кумита ва бошкармага буйсунган ташкилотларга хизмат курсатаётган булса хам бузилган хисобланади.
Унинг фикрича,агар аудитор текширувни 3-5 кун ичида утказиб, яьни мижозининг фаолияти тугрисида етарли микдорда маьлумот йигмай туриб хулоса берган такдирда хам касб этикаси коидалари бузилган хисобланади (10.16-20б).
Бу коидаларнинг купчилигини аудит амалиётининг жахон андозаларини хисобга олган холда Узбекистон Республикаси аудиторлари учун хам харакат коидалари сифатида кабул килиш мумкин. Бизнинг фикримизча, Узбекистонда аудиторнинг харакат коидалари ва андозалари курсатилган махсус аудиторлик кодекси ишлаб чикиш жараёнини тезлатиш зарур. Узбекистон аудиторларининг касб этикаси коидалари бизнингча икки кисмдан иборат булиши лозим. Биринчи кисмда аудиторнинг харакат коидалари умумий холда берилиб унинг мазмуни тушунтирилса, иккинчи кисмда эса хар бир коидани тармок хусусиятларидан келиб чикадиган харакат доираси ва бу коидани амалга оширишда таяниш лозим булган конун ва конуний хужжатлар, уларга риоя килишда дуч келиши мумкин булган тусиклар ва бу холатларда аудиторнинг харакатлари учун тавсиялар келтирилса максадга мувофик булади деб хисоблаймиз. Узбекистон республикаси аудиторларининг касб этикаси коидалари буйича мулохазаларимиз кулланманинг 5.4 бобида кенгрок тарзда ёритилади.
Хулоса
Аудит амалиётидаги мухим холатлардан бири аудиторлик фаолияти устидан назоратни амалга оширишдир.
Хар кандай бизнесда булгани каби аудиторлик фаолиятида хам обьектив ва субьектив омиллар таьсири остида конунбузарликлар, номакбул харакатлар, хатоликлар, фирибгарлик ва ташкилий жиноятчиликда катнашиш ва шу каби яна бир катор ноконуний харакатлар юз бериши мумкин. Мана шу хатоларнинг олдини олиш, камайтириш ва хужалик юритувчи субьектларга уларнинг таьсирини сусайтириш максадида аудиторлик фаолияти устидан давлат назорати олиб борилади.
Мисол учун АКШда аудиторларни касб коидаларига риоя килишини Америка дипломли жамоатчи бухгалтерлар институти, Америка Кушма Штатлари бош бюджет назорат бошкармаси ва компьютер аудити буйича мутахассис-аудиторларнинг ассоциацияси назорат килиб боради. Швецияда бу вазифа мустакил аудиторлар ассоциацияси кенгашига юклатилган. Англияда аудиторлар харакати коидаларини ишлаб чикиш ва уларнинг бажарилиши устидан назорат килишни Англия ва Уэльс олий мартабали бухгалтерлар институти уз зиммасига олган.
Францияда номакбул харакатлар килган аудиторлар билан 1969 йили ташкил топган Миллий интизом палатаси ёки шу палатанинг жойлардаги идоралари шугулланади. Улар аудитор томонидан амалга оширилган ноконуний харакатнинг мазмуни ва етказиши мумкин булган салбий таьсиридан келиб чиккан холда уни оддий хайфсан, шахсий варакасига ёзиш шарти билан хайфсан, вактинчалик касб билан шугулланишдан четлатиш ва нихоят аудиторлар руйхатидан чикариш тугрисида карор билан жазолаши мумкин. Аудиторнинг харакатлари интизом доирасидан чикиб жиноий жавобгарлик таьсирига утган булса, бу холат Франция конунларига кура бахоланади (5.40-41б).
Аудиторлик касби этикаси коидаларини бузиш Германияда аудиторлар палатаси тамонидан куриб чикилади. Палата аудиторнинг нотугри харакатларини тасдикловчи барча хужжатларни диккат билан урганиб чиккач, агар у жиноий жавобгарлик доирасига кирмайдиган булса, аудиторга куйидаги уч жазонинг бирини куллайди: огохлантириш; 20000 марка микдорида жарима ва нихоят аудиторлар сафидан чикариш (5.стр.40б).
Россия, Эстония, Белоруссия республикаларида хозирда харакат килаётган конун ва конун кучидаги бошка хужжатларга кура аудиторнинг номакбул ишлари етказган зарарни ундириш ва уни лицензиядан махрум килиш билан жазоланади.
Россияда бу холатни Россия аудиторлар палатаси, Москва шахри аудиторлар палатаси ва улка,вилоят аудиторлар палатлари назорат килиб боради.
Эстонияда касб этикаси коидаларига риоя килишни назорат килиш иши Республика Молия вазирлиги хузурида фаолият курсатаётган "Аудиторлик фаолияти буйича кенгаш" тамонидан амалга оширилади.



Download 373,45 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish