Auditorlik nazoratini amalga oshirish mexanizmi

3-rasm. Auditor ishlari sifatini nazorat qilishning asosiy yo‘nalishlari 
Ayrim auditorlik tekshiruvlarini nazorat qilish quyidagi tushunchalarni o‘z 
ichiga oladi:
Ayrim auditorlik 
tekshiruvlarini nazorat 
qilish.
Sifatni umumiy nazorat 
qilish

---

Vakolatlarni berish. Auditorlarning mustaqilligini, professionalligini va 
kompetentliligini ta’minlash; auditorlar uchun zarur hisoblangan faoliyat 
erkinliklarini ta’minlash; auditning yozma dasturidan foydalanishi.
Nazorat. Auditorlar ishlarining joriy nazoratini ta’minlash; tegishli tarzda 
(adekvat) ish tutish uchun xo‘jalik yurituvchi subekt buxgalterlik hisobining eng 
muammoli masalalarini bilish.
Tekshirish. Auditorlar tomonidan bajarilgan barcha ishlarni, ular 
bajarilishining standartlarga muvofiqligi, hujjatlarning yetarliligi va auditorlik 
tekshiruvlar maqsadiga erishishni ta’minlash uchun tekshirish.
Audit sifatini umumiy nazorat qilish quyidagi elementlarning mavjudligiga 
tayanadi:
Mustaqillikb qoida va amallar barcha pog‘onalar xizmatchilarining 
mustaqilligi saqlanganligi haqida asosli ishonchni ta’minlashlari lozim. Ushbu 
talabni bajarishi uchun auditorlik tashkiloti yilda bir marta o‘z mijozlarining 
ro‘yxatini tarqatishi va o‘z xizmatchilaridan mustaqillik to‘grisidagi arizani 
imzolashlarini talab qilishi mumkin.
Xizmatchilarga topshiriqlar, qoida va amallar ishlarning maxsus tayyorgarlik 
va tajribaga ega shaxslar tomonidan bajarilishi haqida asosli ishonchni 
ta’minlashlari lozim. Ushbu talabni bajarish uchun auditorlik tashkiloti ishlarni 
oldindan, o‘z xizmatchilari uchun mos topshiriqlarni aniqlay oladigan qilib 
rejalashtirishi kerak. 
Konsultatsiyalar,qoida va amallar auditorlik tashkilotlarining xizmatchilari 
texnik masalalar bo‘yicha bilimdon va obro‘li kishilardan yordam olishga 
intilishlari asosli ishonchni ta’minlashlari lozim. Ushbu talabni bajarish uchun 
auditorlik tashkiloti muayyan shaxslarni audit, buxgalteriya hisobini yuritish va 
moliyaviy hisobot, soliqqa tortish va konsultatsiya xizmatlari kabi sohalarda 
auditorlik tashkilotining eksperti qilib tayinlashi mumkin 
. Nazorat,qoida va amallar auditorlik tashkilotining joriy faoliyati unda 
o‘rnatilgan sifat standartlariga javob berishi haqida asosli ishonchni ta’minlashlari 
lozim. Auditorlik tashkilotining nazorat

---

amallarini o‘rnatishi uchun javobgarligi, audit o‘tkazuvchi, rejalashtirish va 
kontrakt bo‘yicha muayyan majburiyatlarni, bajaruvchi muayyan shaxslar 
javobgarligidan alohida ajratilgan. Ushbu nazorat talabini bajarish uchun auditorlik 
tashkiloti barcha ish hujjatlarini, hisobotlarni talab qilishlari va ularni tekshirish 
uchun tegishli nazorat qiluvchi va texnik xodimlarga taqdim qilishi mumkin.
Ishga yollash,qoida va amallar ishga yollangan xizmatchilarning malakali 
mutaxassislar ekanligi haqida asosli ishonchni ta’minlashlari lozim. Ushbu nazorat 
talabini bajarish uchun auditorlik tashkiloti minimal malakaviy talablarni o‘rnatishi 
mumkin (masalan, buxgalteriya yozuvlarini buxgalteriya ixtisosligi bo‘yicha bilim 
darajasi yaxshi, o‘rtacha yoki o‘rtacha bo‘lgan kollej bitiruvchisi yuritishi 
mumkin).
Professionallik darajasini oshirish,qoida va amallar auditorlik tashkilotining 
xizmatchilari o‘z xizmat majburiyatlarini bajarishlari uchun yetarli bilimlarga 
egaligi haqida asosli ishonchni ta’minlashlari lozim. Ushbu talablarni bajarish 
uchun auditorlik tashkiloti professional ta’limni davom ettirish va o‘z malakasini 
oshirishni xoxlovchi xizmatchilarga yordam ko‘rsatish uchun sharoitlar yaratishi 
mumkin. Lavozimini ko‘tarish. Qoida va amallar xizmati bo‘yicha ko‘tarilayotgan 
xodimlarning yangi lavozim egallashlari mumkin ekanligi haqida asosli ishonchni 
ta’minlashlari lozim. Ushbu talabni bajarish uchun xodimlarni, ular tomonidan har 
gal majburiyatlarini bajarganlaridan so‘ng baholash va ularning lavozimini eng 
bo‘lmaganda yilda bir marta ko‘tarishga maslahat berish zarur. Mijozlarning 
ma’qulligi va ular bilan munosabatlarning davomiyligi. Qoida va amallar 
auditorlik tashkiloti rahbariyati vijdonini yo‘qotgan xo‘jalik yurituvchi subekt 
bilan bog‘lanib qolmasligi haqida asosli ishonchni ta’minlashlari lozim. Auditorlik 
tashkilotining ushbu talabni bajarishi uchun bo‘lg‘usi mijoz bilan ish olib borgan 
taftishchi, bank xodimi, yurist va boshqa shaxslardan ma’lumot olinishi kerak. 
Tekshirib (nazorat o‘tkazib) turish,qoidalar va amallar auditor ishlarining 
sifatini nazorat qilish samarali o‘tkazilayotganligi haqida asosli ishonchni 
ta’minlashlari lozim. Ushbu talabni bajarish uchun har bir xizmatchining 
majburiyatlarini tanlash, ushbu majburiyatlarni bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan, 

---

boshqa hamkorlar yoki xizmatchilar tomonidan o‘tkazilgan bo‘lishi lozim. 
Ma’muriy ishlar va xodimlar yuritadigan ishlarni ham nazorat asosida tekshirilishi 
zarur. Auditorlik tashkiloti tomonidan nazorat qilib turish natijalarini hujjatlar 
bilan tasdiqlaydigan tavsiyalar bildirilishi kerak. Hujjatlar shakli va hajmi 
auditorlik tashkilotining katta-kichikligi, faoliyat ko‘rsa-tuvchi bo‘limlar soni, 
faoliyat tavsifi va boshqa omillarga bog‘liq.
Hamkor yoki hamkorlar, xo‘jalik yurituvchi subekt hajmiga ko‘ra, mazkur 
auditorlik tashkilotida amal qilayotgan, sifat ustidan nazorat qilish tizimining 
samaradorligi uchun javobgar bo‘lishlari lozim. Bunday nazorat qoidalari va 
amallari, ushbu qoidalar va amallar bilan xizmatchilarni xabardor qilish amaliyoti 
va majburiyatlarni taqsimlash o‘z vazifalariga oldingiday javob beradi. Nazorat 
qoidalari va amallarini belgilash.
Auditor ishlari sifatini nazorat qilish qoidalari va amallarining tavsifi va 
miqyoslari quyidagi shart-sharoitlarga bog‘liq: 
­ Auditorlik tashkilotining hajmiga;
­ Auditorlik tashkiloti xizmatchilari va funksional bo‘linmalarining 
mustaqillik darajasiga; 
­ Amaliy faoliyat mohiyatiga, uning: ochiq aksiyadorlik jamiyatlari auditi; 
yopiq aksiyadorlik jamiyatlari auditi; buxgalteriya hisobi va xo‘jalik faoliyati 
tahlili sohasidagi xizmatlar; foyda solig‘ining hajmini aniqlashga doir xizmatlar; 
o‘zaro audit o‘tkazish bo‘yicha majburiyatlar kabi komponentlarini e’tiborga olgan 
holda; 
­ Auditor ishlarining sifatini nazorat qilish qoidalari va amallarini ishlab 
chiqish va qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan, olingan foydaga nisbatan xarajatlar 
darajasiga. 
Auditor ishlarining sifatini nazorat qilish qoidalari va amallarini o‘rnatishda 
auditorlik tashkiloti tomonidan quyidagilar amalga oshirilishi zarur: 
­ Auditor ishlarining sifatini nazorat qilish qoidalari va usullarini amalga 
oshirish bo‘yicha malakali xizmatchilar o‘rtasida vazifalarini taqsimlash; 

---

 ­ Auditor ishlarining sifatini nazorat qilish qoidalari va amallarini 
xizmatchilar e’tiboriga yetkazish;
­ Qoidalar va amallar, ularni qo‘llash uslublariga va xizmatchilarga 
yetkazish amaliyotiga oldingiday mos kelish-kelmasligini aniqlash uchun auditor 
ishlari sifatini nazorat qilish tizimining samaradorligini tekshirish.
Auditor ishlarining sifatini nazorat qilish qoidalari va amallari yozma 
shaklda ifodalangan bo‘lishi shart emas. Ular xodimlarni ishga qabul qilishda 
og‘zaki yetkazilishi va auditorlik tashkilotining umumiy majlisida yilda bir marta 
takrorlanishi mumkin. Ayni paytda auditorlik tashkiloti o‘z qoidalari va amallari-ni 
hujjatlar bilan mustahkamlashi tavsiya qilinadi. Hujjatlashtirish turlari va hajmi, 
eng avvalo auditorlik tashkilotining hajmi va uning faoliyati xususiyatiga bog‘liq.