Audit” kafedrasi “audit” fanidan O’quv-uslubiy majmua

MAVZU BO’YICHA MASALALAR
1-masala. Turkiyadagi “Koch Xolding” kompaniyasidagi auditorlik tashkiloti bilan moliyaviy ma’lumotlarni kompilyatsiyalash bo’yicha shartnoma imzoladi. “Koch Xolding” kompaniyasi moliyaviy hisobotini MHXSlariga muvofiq tayyorlash orqali xalqaro moliya bozoriga chiqishni rejalashtirgan. Joriy davrgacha moliyaviy hisobot faqat milliy qonunchilik asosida tayyorlanib kelingan. Shartnomaning predmeti - pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni bilvosita usul asosida tayyorlash.
Auditorga 01.01.2018 yildan 01.01.2020 yil uchun bo’lgan “Koch Xolding” kompaniyasining balans ma’lumotlari hamda unga tushuntirish xati berilgan. Auditorga qo’shimcha ravishda ayrim turdagi operatsiyalar bo’yicha tushuntirishlar bilan birga quyidagilar berilgan:
“Koch Xolding” kompaniyasining buxgalteriya balansi
(mln. lira)

	01.01.2019	01.01.2018
Bino	225	187
Mashina va uskunalar	194	190
Mebel	95	89
9,5%-lik davlat obligatsiyalari (nominal qiymati bo’yicha)	40	50
Zahiralar	129	113
Debitorlik qarzlari	125	144
Pul mablag’lari	88	-
BALANS	896	773
Bank kreditlari	-	5
Overdraft	-	49
Kreditorlik qarzlari	133	92
Soliqlar	39	42
Muddati kechiktirilgan soliqlar	6	4
E’lon qilingan dividendlar	24	16
Mashina va uskunalarning eskirishi	59	42
Mebellar eskirishi	31	23
Qarzlar	138	174
Ustav kapital	250	200
Taqsimlanmagan foyda	154	126
Qayta baholash bo’yicha rezerv	38	-
Moliyaviy ijara bo’yicha majburiyatlar (asosiy summa)	24	-
BALANS	896	773

Qarzlar 2018 yilda 5 yil muddatga foiz va asosiy qarzni oyma oy so’ndirish sharti bilan olingan. Qarzlar bo’yicha 2018 yil davomida 18 mln lira foiz summasi to’langan.
Yil o’rtalarida moliyaviy ijara sharti asosida 30 mln liraga uskuna olingan, moliyaviy natijalar to’g’risidashi hisobotda u bo’yicha 2 mln lira foiz xarajati sifatida aks etgan.
Auditor ijara shartnomasi bilan tanishganda lizingga olingan uskuna lizing oluvchi buxgalteriyasida aks etishi lozim bo’lgan, xaqiqatda esa “Koch Xolding” kompaniyasi rahbariyati qaroriga asosan uskuna hisobda aks etmagan.
Yil davomida 4 mln. liralik mashina sotilgan, uning boshlang’ich qiymati 26 mln. lirani, qoldiq qiymati 6 mln. lirani tashkil etgan.
2018 yil uchun e’lon qilingan dividendlar to’liq to’langan. Oraliq dividendalr to’lanmagan. 2015 yil uchun foyda solig’i belgilangan muddatlarda to’langan.
2018 yil may oyida “Koch Xolding” kompaniyasi 7 mln. liralik qisqa muddatli bank kreditlarini jalb qilgan. Kredit teng 6 qismlar bilan so’ndirilgan. Kredit bo’yicha foiz summasi 350 ming lirani tashkil etib u moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda aks etadi.

Talab etiladi:

1. MHXSlariga muvofiq pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni 7-son MHXS asosida tayyorlang
2. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotning alohida ko’rsatkichlarni aniqlash metodlari bo’yicha tushuntirishlar bering.
3. Auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang.


2-masala. Majburiy auditorlik tekshiruvida ikkita tomoni munosabatlariga bog’liq quyidagi vaziyat o’rganilmoqda. Aktsiyadorlik jamiyatida hisobot yili boshiga asosiy vositalarning qayta baholanishi amalga oshirildi. 4000 ming AQSh dollari bo’lgan asosiy vositani 1,6 koeffitsientga oshirgan, qayta baholash paytida asosiy vositaning eskirish 20%ni tashkil etgan. Qayta baholash natijasida shakllangan summani ustav kapitalga qo’shimcha aktsiyalarni chiqarish yo’li bilan yo’naltirildi. Aktsiyalarni nominal qiymati 1000 AQSh dollarini tashkil etgan. Qo’shimcha chiqarilgan aktsiyaning barchasi 10% aktsiyaga egalik qiluvchi aktsiyadorga berildi. Tekshirish davrida aktsiyador aktsiyadorlar rozilgiga binona o’ziga tegishli bo’lgan aktsiyalarni 1100 AQSh dollaridan boshqa yuridik shaxsga sotdi.

Talab etiladi:

1. Mohiyati bo’yicha auditorlik dalillarini to’plash amallarini shakllantiring.
2. Ushbu operatsiya bo’yicha buxgalteriya provodkasini amlaga oshirish bo’yicha taklif bering.
3. Auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang.

3-masala. Auditorlik firmasida mijoz korxonaning quyidagi buxgalterlik, iqtisodiy va huquqiy hujjatlari mavjud:

Buxgalteriya balansi, moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot, pul mablag‘larining harakati va xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobotlar, balansga tushuntirish xati, biznes reja, buyruq va xo‘jalik shartnomalari, korxonaning shtat jadvali, hujjat aylanish grafigi, o‘tgan yilgi auditorlik tekshiruvi xulosasi.
Talab qilinadi:

1. 
   Auditor rejalashtirish jarayonida mijoz haqidagi yana qaysi hujjatlarni to‘plash kerak va tekshirish o‘tkazishning qaysi usullaridan foydalanishni rejalashtiradi.
   
2. 
   Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
   

4-masala. «Adidas» kompaniyasida audit qilish natijasida soliqlardan kam to‘langanligi ma’lum bo‘ldi. Uni yashirish maqsadida kompaniyasi direktori har bir auditorga dam olish uchun yo‘llanmalar taklif qildi va ulardan ijobiy auditorlik xulosa berishlarini iltimos qildi.
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
2. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim?

5-masala. Tikuv ishlab chiqarish firmasi auditorlik kompaniyasi bilan tuzilgan shartnomada ko‘rsatilgan talablarni bajarmaganligi sababli, tikuv-ishlab chiqarish firmasi va auditorlik kompaniyasi o‘rtasida o‘zaro nizo kelib chiqdi. Shu sababli, tikuv-ishlab chiqarish firmasi auditorlik kompaniyasi bilan amaldagi shartnomani buzib, auditorlik kompaniyasi bilan shartnoma tuzmoqchi.

Talab qilinadi:
1. Bu holatda auditorlik kompaniyasi qanday yo‘l tutishi lozim?


6-masala. «TOYOTA» kontserni “KPMG” auditorlik kompaniyasiga tekshiruv o‘tkazib berish yuzasidan murojaat qildi. Avvalgi auditorlik kompaniyasi bilan shartnomaning buzilish sababi auditorlik xulosasining o‘z vaqtida taqdim qilinmaganligidir.
«TOYOTA» kontsernining ikkita bo‘linmasi mavjud bo‘lib, ularning birinchisi bosh ofis bilan bir joyda joylashgan. Birinchi bo‘lim korxona va tashkilotlarga isitish va sovitish sistemasini o‘rnatib beradi. Barcha ishlar iste’molchilarning talablariga binoan shartnoma asosida amalga oshiriladi. Ikkinchi bo‘linma bosh ofisdan 25 km uzoqda joylashgan bo‘lib, elektr buyumlarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi.
Ikkala bo‘limda ham buxgalter mavjud bo‘lib, moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot alohida tayyorlanadi va bosh ofisda konsolidatsiyalashgan hisobot tuziladi. Oxirga yillarda birinchi bo‘lim daromadli bo‘lib, ikkinchi bo‘limda rentabellik pasaygan. Direktorlar Kengashi ikkinchi bo‘limni sotib yuborish uchun xaridor izlamoqda. Birinchi bo‘limning menedjerlari yuqori malakali bo‘lib, ishni to‘g‘ri tashkil qilishgan. Shuning uchun direktor aksiyalar kursini ko‘tarish maqsadida tezroq auditorlik xulosasini olishni rejalashtirgan.
Talab qilinadi:

1. 
   “KPMG” auditorlik kompaniyasi auditori ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim.
   
2. 
   Auditorlik riskiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlang.
   

7-masala. Auditorlik tekshiruvi jarayonida korxona yil oxirida birlamchi buxgalteriya hujjatlarini inventarizatsiya qilganligi, endi saqlash muddati tugaganligi munosabati bilan ularning bir qismini yo‘q qilishni rejalashtirayotganligi aniqlandi. “KPMG” auditorlik kompaniyasi auditorlaridan korxona mijoz-korxona buxgalterlari tomonidan bu borada quyidagicha savollar bilan murojaat qilindi:
“Nima qilsak to‘g‘ri bo‘ladi: qog‘ozlarni arxivga saqlashga topshirish kerakmi yoki ularni yo‘q qilish mumkinmi? Qanday hujjatlarni yo‘q qilish mumkin? Bunday holda yo‘q qilish dalolatnomasi qanday tuziladi, u qaysi shaklda bo‘ladi va kim tomonidan tasdiqlanadi?”
Talab qilinadi:

1. 
   “KPMG” auditorlik kompaniyasi auditorlari tomonidan korxona buxgalterlariga yuqoridagi holat bo‘yicha qanday amaliy tavsiyalar yoki tushuntirish ishlari amalga oshirilishi lozim?
   
2. 
   “KPMG” auditorlik kompaniyasi auditorlari ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
   

8-masala. “Ernst and Young” auditorlik kompaniyasi mijozi “Nike” kompaniyasi quyidagi keltirilgan muammoni hal etish bo‘yicha auditorlarga murojaat etdi. Kompaniyada quyidagi funksiyalarni bajaruvchi 3 ta ma’muriy xodim mavjud va bu xodimlar quyidagi funksiyalarni bajarishlari lozim:
1. Bosh kitobni yuritish.
2. To‘lanadigan schotlar registrlarini yuritish.
3. Cheklarni imzolashga tayyorlash.
4. To‘lov jurnalini yuritish.
5. Bankdagi schetlarni nazorat qilish.
6. Pul tushumlarini yig‘ish va ularni bankdagi hisob-kitob schetiga o‘tkazish.
Talab qilinadi:
1. Keltirilgan muammo shundan iboratki yuqorida keltirib o‘tilgan xodimlar bo‘yicha bajariladigan funksiyalarning to‘g‘ri taqsimlanmaganidadir. Siz ushbu funksiyalarini xodimlar o‘rtasida shunday taqsimlanganki, natijada kompaniyada ichki nazorat yuqori darajada tashkil etilsin.
2. Har bir funksiyani bajaruvchi xodimlarni lavozimi bo‘yicha ajratib chiqing.