Atsetilen va aromatik birikmalar asosida sintez

Metandan olinishi: asetilenni metandan olish iqtisod jihatdan juda arzon va qulaydir:

2CH_{4    } C₂H₂ + 2H₂

Ammo bu jarayonda hosil bo’lgan asetilen C va H₂ ga parchalanishi mumkin. Bu hodisa sodir bo’lmasligi uchun hosil bo’lgan asetilen zudlik bilan reaksiya zonasidan chiqarilishi va sovitilishi zarur.
Shuningdek asetilen olishni boshqa usullari ham ishlab chiqilgan. Masalan: ikkita gologenli uglevodorodga ishqorning spirtli eritmasini ta’sir ettirib olish mumkin.

Keyingi paytlarda neftni piroliz mahsulotlaridan asetilen ajratib olish usullari ham ishlab chiqilgan.


Asetilenning fizikaviy xossasi va ishlatilish.
Asetilen – rangsiz toza holida deyarli hidsiz gaz, -81,8^oC da suyuqlanadi, asetilen havodan yengilroq gaz, havo kislorodi bilan yonganda juda katta issiqlik 3150 ^oC (1326 kj/ mol) chiqadi. Shuning uchun sanoat miqyosida astilenning 30% ga yaqini avtogen payvantlashda va metallarni qirqishda ishlatiladi.
Buning uchun ishlatiladigan asetilen CaC₂ ga suv ta’sir ettirib olinadi.
Asetilenning qolgan 70 % kimyo sanoatida har xil sintetik birikmalar (etilspirti, sirkakislotasi, vinilxlorid, akrilonitril) olishda ishlatiladi.
Demak asetilen organic sintezlarda keng qo’llaniladigan boshlang’ich moddadir.


Asetilenning kimyoviy xossalari.
Asetilen birikish, almashinish, oksidlanish, polimerlanish reaksiyalariga kirishadi.

1. 
   Birikish reaksiyalari :
   

1. 
   Asetilen va uning gomologlari gologenlarni biriktiradi, bu reaksiya ikki bosqichda boradi :
   

2. 
   Asetilen va asetilen qatori uglevodorodlari nikel, platina, palladiy metallari katalizatorligida vodorodni oson biriktirib oladi. Bunda oldin alkenlar keyin alkanlar hosil bo’ladi :
   

3. 
   Gologenovodorodni biriktirishi. Agar asetilenga vodorodxlorid biriksa gaz holidagi modda vinilxlorid yoki xlorvinil hosil bo’ladi:
   

Asetilenning gomologlariga vodorodxloridni birikishi Markovnikov qoidasiga binoan boradi.

4.