Atrof-muhit

Reakciya o`rganilganda reakciya uchun olingan va hosil bo`lgan moddalar bilan bir qatorda oraliq moddalar ham ko`rib chiqiladi. Kavalent bog` ikki usul bilan uzilishi mumkinligidan bu tip reakciyalar 2 xil –geterolitik va gomolitik mexanizmlarda boradi.

• Reakciya o`rganilganda reakciya uchun olingan va hosil bo`lgan moddalar bilan bir qatorda oraliq moddalar ham ko`rib chiqiladi. Kavalent bog` ikki usul bilan uzilishi mumkinligidan bu tip reakciyalar 2 xil –geterolitik va gomolitik mexanizmlarda boradi.
• Geterolitik (yoki ionli) mexanizmda reakciyaga kirishuvchi molekuladagi elektron jufti buzilmasdan rekciya mahsuloti molekulasiga o`tadi, ya`ni reakciyagacha bo`lgan dastlabki molekuladagi elektron hisobiga yangi kovalent bog` hosil bo`ladi:
• x: + R :y  R:x + y: (1a)
• reagent substrat

x + R: y  R:x + y (1b )

• x + R: y  R:x + y (1b )
• 1 a holatda reagent x o`z elektron jufti yordamida uglerod atomi bilan birikadi. Bunda u o`z elektron jufti bilan ajralib chiqadi, masalan:
• .. . .
• :I: + C6H5-CH2:Cl: C6H5:I: +:Cl:
• reagent substrat
• :NH3 + CH3:I:CH3:NH3+:I:-
• reagent substrat
• (СН3)3N: CH3++ OH  CH3OH + (CH3)3N
• 1b holatda reakciya mahsuloti molekulasidagi yangi bog` substratdagi elektron jufti hisobiga hosil bo`ladi, bunda reagent (kation yoki neytral molekula bo`lishidan qat`i nazar) yangi bog` hosil qilish uchun elektron bermasdan birikadi. Bunga benzolni xlorlanishini misol keltirish mumkin:

Gomolitik (yoki radikal) mexanizmda reakciya dastlabki moddalar molekulalaridagi elektron juftlarning buzilishi bilan boradi:

• X + R  H  H:X + R
• 2- holatda yangi bog` hosil bo`lishida reagent va substratning har ikkalasidan bittadan elektron qatnashadi. Bunda h atom yoki erkin radikal bo`ladi(radikal H da hamma vaqt juftlashmagan bitta elektron bo`ladi). Masalan:

h

• h
• Cl : Cl  2Cl
• Cl + H  CH3  Cl: H + CH3
• Reagent substrat
• CH3 +Cl  Cl  CH3: Cl + Cl
• Reakciyalarning ionli yoki radikalli mexanizmlari faqat uglerod atomlaridagina emas, balki molekulaning boshqa atomlarida ham uchrashi mumkin.
• Ionli mexanizm bo`yicha boradigan jarayonlar reagentlarning harakteriga qarab 2 tipga bo`linadi. Agar reagent yangi bog` hosil qilishi uchun elektron juftini bersa, bunday reagent nukleofil reagent, reakciya esa nukleofil reakciya deyiladi. Bunda substrat elektrofil xossasiga ega bo`ladi. Yuqoridagi I, II, III reakciyalar bunga misol bo`la oladi.