|
Reja:
1. Tabiiy resurslar qiymatni aniqlash zarurati.
2. Tabiyat ne'matlarini qanday qadrlash kerak.
3. Tabiatdan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi.
4. Atrof-muhitga ta'sir va zararni baholash
Tabiiy resurslar qiymatni aniqlash zarurati.
Tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan foydalanishni yaxshilashning muhim yo'nalishi tabiiy resurslar va tabiiy xizmatlarning narxini va (yoki) iqtisodiy bahosini aniqlashdir.
Bunda atrof-muhit uchta funktsiyani ta'minlaydi:
1) tabiiy resurslar bilan ta'minlash; 2) ekotizim funktsiyalarini, xizmatlarini tartibga solish, shu jumladan chiqindilarni va ifloslanishni assimilyatsiya qilish; 3) odamlarga tabiiy xizmatlar ko'rsatish, masalan dam olish, estetik zavq va boshqalar.
Bu uchta funktsiyani ham ko'rsatish mumkin tabiiy muhitning bitta umumiy funktsiyasining tarkibiy qismlari - hayotni ta'minlash funktsiyalari.
Afsuski, markazlashtirilgan rejali iqtisodiyot ham, bozor iqtisodiyoti ham atrof-muhitning tozaligi, tabiiy resurslarning haqiqiy ahamiyatini baholay olmadi va ularning narxini belgilay olmadi. Iqtisodiyotda esa “narxi, iqtisodiy bahosi bo‘lmagan – mavjud bo‘lmagan, iqtisodiy qarorlar qabul qilishda hisobga olinmaydi” degan qat’iy qoida mavjud. Endi keng tarqalgan holat - bu tabiiy tovarning narxini yoki hatto uni nolga teng baholashdir. Bu, xususan, atrof-muhitga etkazilgan zararni va narxdagi tashqi xarajatlarni yetarli darajada baholashga olib keladi. Bozor iqtisodiyoti sharoyitida narxlarni ekologik bahosiga imkon bermasa, atrof-muhitni ham, o‘zini ham yo‘q qilishi mumkin”. Zamonaviy iqtisodiyotning "ekologik yetishmovchilik" iqtisodchilar tomonidan tan olingan.
Misol uchun, Robert Constanza (Merilend universiteti) boshchilidagi tatqiqot guruhini o’tkazgan tajribalarini aytish mumkin. Bunda 16 ta biologik tizim ajratib olindi.Bularga dengiz okeanlari, dengizlar, shelflar va boshqalar, yer-o'rmonlar, suv-botqoq yerlari, yaylovlar va boshqalar kiradi.Ekotizimlarda tabiat kategoriyalarining 17 turi, funksiyalari va xizmatlari toifalarini baholanadi,ular orasida iqlimni tartibga solish, atmosferadagi gaz tarkibi, suv resurslari, tuproq shakllanishi, qayta ishlash kabilar kiradi.Resurslarning narxini / smetasini hisobga olish yanada rivojlanish muqobillarining iqtisodiy samaradorligini aniqlash oqilona bo'lishga imkon beradi.Hisob-kitoblardan foydalanish variantni tanlashga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Masalan, qurilish bo’lishi kerak bo’lgan joyni o’rganish , undan qurilish ishlarida foydalanish avzalmi yoki qishloq xo’jaligi sohasida foydalish avzalligini o’rganish kerak.Bunda unumdor yer bo’lganda qishloq xo’jaligiga , unumdorligi past yerni esa qurilishga berish iqtisodiy jihatdan foyda.
Hozirgi kunda GES lar tomondan ishlab chiqarilgan energiya qolgan energiyalardan ishlab chiqarishga qaraganda arznroqqa tushadi kabi fikrlar aytilmoqda.Lekin bu GES larni qurishda hech qachon suv osti yerlari narxi hisobga olinmagan.
Tabiiy resurslarni noto’gri baholash ularni to’plashdagi katta yo’qotishlarga olib keladi. Neft, o’rmonlar, har hil tabiiy boyliklar, tuproq eroziyasi kabi yo’qotishlarimiz milliardlab dollarlarga baholanadi. Tabiiy resurslarning yo'qolishining muhim sabablaridan biri iqtisodiyotning tabiat intensivligidan o'sishi hamma ruhsat etilgan standartlarga rioya qilmasdan qurilmalardan foydalanishimizdir.Bunday sharoitlarda uskunaning ishlashini davom ettirish ekologik ofatlar ehtimolini oshiradi. Shunday qilib, yetarli iqtisodiy hisob-kitoblar bilan resurslarni tejashning ekologik omil samaradorligi tabiat intensivligining ortishidan ancha yuqori bo'lib chiqadi.Tabiiy resurslarni baholashni mamlakat milliy boylik safiga kiritish maqsadga muofiq bo’ladi. Hozircha bu amalga oshirilmas ekan ekologik omilning yetarlicha baholanmaganidan yana bir bor guvohlik beradi. Ayni paytda, bu baholash mamlakatning tabiiy salohiyatini aks ettiruvchi milliy boylik muhim komponent hisoblanadi.
KLASTER
milliy boylik
tabiiy resurslar bilan ta'minlash
Do'stlaringiz bilan baham: |
