Atom yadrosi ya zarralar fizikasi



Download 6,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet228/314
Sana31.12.2021
Hajmi6,32 Mb.
#264351
1   ...   224   225   226   227   228   229   230   231   ...   314
Bog'liq
муминов-atom yadrosi va zarralar fizikasi

W ? b r ' 
<6-'-20>
Y aqinlashish m asofasining 
bmin qiym ati uchun re ly a tiv istik  holat uchun
b.  = ^ =   h 
• 
h
rrnn
11 

I------ т
yo k i 
bmm = — V\~P~  boMishi  lozim .
P


6.3-rasm .  Relyativistik  zaryadli  zarralar bo‘ylama  elektr maydonning siqilishi: 
a)  tinch zarra elektr maydoni kuch  chiziqlari; 
b)  relyativistik zarra kuch  chiziqlari.
O g‘ ir zaryad li  zarralarning  en ergiyalariga ko‘ ra,  solishtirm a  en ergiya 
y o ‘qotish  grafigi  6.4-rasm da keltirilgan .
6.4-rasm.
M u h itg a   tu sh u vch i  z a ry a d li  z a rra  e n e rg iy asi  ju d a   k ic h ik   v a   katta 
bo‘ lganda  io n izatsiya form ulasidan  foydalanib  boMmaydi.  6.4-rasm dagi 
A B  qism da, bunda tushuvchi zarra tezligi elektronning orbitada aylan ish  
tezligid an   kichik,  zarra  m uhitdan  o‘tishda  elektronga  im puls  berm aydi,


elektron bilan yonm a-yon harakatlanib elektronni yu tad i (yo ki elektronga 
y u tila d i),  n atijad a  zaryad sizlan ad i,  m a’ lum   vaqtdan  keyin   elektrondan 
ajralib  ketishi m um kin. Shuning uchun bu qism ni q ayta zaryad lan ish  qism  
deb ham atalad i. Bu ja ra y o n  zarra tezligi elektronning orbitadagi te z lig ig a  
erish gu n ch a  davom   etadi.  6.4-rasm da  В  n u q tag a  m os  k elu v ch i  te z lik  
elektronning orbitadagi te zligig a to‘g ‘ ri  k elad i.
B C   qism   zarra  te z lig i  ortishi  bilan  io n iz a tsiy a   e n e rg iy a   y o ‘ qotish
(6 .1 .1 5 )  form ulaga k o ‘ra, eksponensial  kam ayad i.  C hunki  elektrom agnit 
ta ’sirlash uv kuchi o ‘ zgarm aydi, tezligi ortishi  b ilan  ta ’sir vaqti kam ayad i. 
Z arraning relyativ istik  tezligi  С nuqtaga m os k elu vch i  tezligid ir.
CD qism  zary ad li  relyativistik zarraning bo‘y la m a  elektr m aydonning 
siq ilish i  n atijasid a  ta ’sir  m asofasining  ortishi  v a  k o ‘ proq  elektro n larga 
en erg iya uzatish  sab ab li  ionizatsiyaning o rtish iga sabab boMadi.
DE qism  zarra en erg iyasi ju d a  yuqori boMib,ta’sirlash uv param etri bmax 
qiym ati  atom lar  o rasid ag i  m asofadan  otrib  k etsa  zarra  tray ek to riy asig a 
y a q in   a to m la r   q u tb la n ib   q o la d i,  e le k t r   m a y d o n   m u h it  d ie le k t r ik  
sin g d iru v c h an lig i 
  qadar  k am ayad i,  n a tija d a   io n iz a tsiy a   k am ay ad i. 
B unday qutblanish  elektronlar z ic h lig ig a   bogMiq,  shuning uchun  z ic h lik  
effekti  deb atalad i.
Y uqorida  k e ltirib   ch iq arilgan   fo rm u lalard a  so lish tirm a   io n azatsio n  
y o ‘ qotish  m u h itd a g i  e lek tro n larn in g   k o n s e n tra ts iy a s ig a   bogMiq  ed i. 
Elektronlar konsentratsiyasi n  esa turli m uhit uchun har xild ir. Atom tartib 
nom eri  Z  boMgan  m uh it  uchun  ne  =  nyadZ,  bu  y e rd a   nyad-   y a d ro la r 
k o n se n tra tsiy a si.  Y ad ro lar  k o n se n tra tsiy a si  h am m a  m u h itla r  uch u n  
o ‘ zgarm as boM ganligi uchun  ne  faqat Z g a  bogMiq. Sh un in g uchun b ir x il 
te zlik d ag i  bir  x il  zarra  uchun 
(Ze  =  const,  §   =  const)  so lish tirm a 
ionizatsion  q iym ati  faqat  m uhit ato m larin in g tartib  nom eri  Z g a   bogMiq 
boMadi.  M asalan ,  b ir  x il  sharoitda  zarran in g   k o ‘ rg ‘ o shinda  y o ‘ qotgan
7
 
R9
en ergiyasi  k o ‘ m irdagidan  iz L -s  —  *. 14  m arta  k o ‘ p  boMadi.  Y ana  shuni
Zc 
6
a y tish   k e rak k i,  z a rra n in g   so lish tirm a  io n iz a ts iy a   e n e rg iy a   y o ‘ q o tish i 
z a rra n in g   m a s s a s ig a   oshkor  bogMiq  e m a s.  L e k in   z a rr a n in g   k in e tik  
e n erg iyasi  uning  m assasig a  bogMiq  boMgani  uchun  bir  x il  z a ry a d li  va 
te z lik li  h ar  x il  m a s s a li  za rran in g   b ir  x il  m u h itd a   io n iz a ts iy a   uch un  
y o ‘ qotgan  en erg iyasi  m assaga proporsional  rav ish d a har x il  boMadi.


Shunday qilib, solishtirm a ionizatsiya en erg iya y o ‘ qotish bir m uhitdan 
ikkin ch isiga o ‘tganda kuchli o‘zgaradi. O datda ko‘ p hollarda solishtirm a

Download 6,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   224   225   226   227   228   229   230   231   ...   314




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish