Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

\H,2
x
H ,\He,\He  dastlabki uchta yadroga nuklon qo‘shilish energiyalari 
2,2; 5,5; 20,6 MeV magik yadroda eng katta. Lekin 
*He ga yana bir nuklon 
qo‘shilsa energiya manfiy 
^He  uchramaydi.
Tabiatda  tarqalishi: 
^ C a   tabiiy  aralashmaning  97%  ini  tashkil  etsa,
ko‘shni  fg 
A r  — 0,3%,  4*2Ti  esa tabiatda uchramaydi. Yoki tabiiy radioaktiv
qator Z  =  82,  N  =  126 boMgan  ikki  marta magik yadro 
2ЦРЬ ga kelib 
to‘xtaydi. Yadrolar elektr kvadrupol momentlari magik yadrolarda nol boMadi

---

va keyin magik sonlardan so‘ng kvadrupol moment ishorasini o‘zgartiradi va 
magik sondan qancha uzoqlashsa kvadrupol moment otrib boraveradi.
Yuqorida  bayon  qilingan  yadro  xususiyatlarining  davriy  o‘zgarishi 
yadrodagi  nuklonlar  ham  atom  elektronlari  qobiqda  harakatlanganliklari 
kabi qobiqlarda harakatlanadilar deyishlik imkonini  beradi.
Qobiqli  modelning  mualliflari  M.GMayer  (1906  —   1972),  O.Xankel, 
X.Yensen (1907 —   1973) va Zyuslar hisoblanadi.
Qobiqli  modelga  ko‘ra,  nuklonlar  yadro  zichligi 
(p  =  21 O’4  g/sm3) 
boMishiga  qaramasdan,  yadro  ichida  bir-biri  bilan  to‘qnashmay,  o‘zaro 
moslashgan  holda  butun  nuklonlar  tomonidan  vujudga  kelgan  yadro 
maydonida deyarli aloqasiz orbitalarda harakat qiladi deb qaraladi. Bunday 
holda atomdagi  elektron harakati  kabi  nuklonlar harakati  (я, /, 
j, m) kvant 
sonlari  bilan xarakterlanadi.  Proton  va  neytronlar alohida energiya ortishi 
tartibida ketma-ket energiya holatlariga joylashadi.
Eslatma: Pauli prinsipiga ko‘ra, har bir proton holatida N  =  2j +  1  tadan 
ortiq  bo‘lmagan  protonlar tura oladi.  Xuddi  shuningdek,  neytron  holatida 
ham N  =  2j +  1  ta neytron boMadi.  1-moment orqali N  =  2(21 +  1) nuklon 
joylasha oladi.
Yadroda  yopiq  qatlamlar  bor  deb  qarashlik  uchun  quyidagi  shartlar 
bajarilishi kerak:
1. Nuklonlar Fermi-Dirak statistikasiga bo‘ysungan  boMishi.
2. Harbirnuklonning harakati orbital kvant soni bilan xarakterlanishi kerak.
Birinchi shart bajariladi-nuklonlarfemionlar Pauli prinsipigabo‘ysunadi.
Ikkinchi  shart hozirgacha nazariy asoslangani yo‘q.
Nuklonlarning  orbita  bo‘ylab  yadroda  harakat  qilishligi  uchun
nuklonlarning erkin yugurish masofasi yadro razmeriga qariyb teng boMishi 
kerak.
Haqiqatan  ham,  nuklonlarning  yadroda  o‘zaro  kuchli  qisqa  masofada 
ta’sirlashuviga ko‘ra, harakatlanishi nuklonlami sferik-simmetrik maydonda 
bir-biri bilan aloqasiz harakatlanadilar deyish  imkoniyatini  beradi.
Yuqorida  aytilganlardan  ko‘rinib  turibdiki,  biz  tanlaydigan  yadro 
potensialida nuklonlar tekis taqsimlanishi, ya’ni nuklonlarning markazdagi 
zichligi  maydonning boshqa nuqtalaridagi  zichligidan  farq qilmasligi,

---