Atom tuzilishi, atomlardagi elektronlarning taqsimlanishi. Elektronlar harakatining zarracha va to‘lqinsimon tabiati

Elementlarning nisbiy elektromanfiyligi

H 2,1

Li 1,0

Be 1,5

B 2,0

C 2,5

N 3,0

O 3,5

F 4,0

Na 0,9

Mg 1,2

Al 1,5

Si 1,8

P 2,1

S 2,5

Cl 3,0

K 0,8

Ca 1,0

Sc 1,3

Ti 1,5

V 1,6

Cr 1,6

Mn 1,5

Fe 1,8

Co 1,9

Ni 1,9

Cu 1,9

Zn 1,6

Ga 1,6

Ge 1,8

As 2,0

Se 2,4

Br 2,8

Rb 0,8

Sr 1,0

Y 1,2

Zr 1,4

Nb 1,6

Mo 1,8

Tc 1,9

Ru 2,2

Rh 2,2

Pd 2,2

Ag 1,9

Cd 1,7

In 1,7

Sn 1,8

Sb 1,9

Te 2,1

I 2,5

Cs 0,7

Ba 0,9

La-Lu^* 1,0-1,2

Hf 1,3

Ta 1,5

W 1,7

Re 1,9

Os 2,2

Ir 2,2

Pt 2,2

Au 2,4

Hg 1,9

Tl 1,8

Pb 1,9

Bi 1,9

Po 2,0

At 2,2

Fr 0,86

Ra 0,97

Ac^** 1,0

Oksidlanish darajasi-moddalarni faqat ionlardan tashkil topgan deb hisoblangan atomlarning shartli zaryadidir.
Elementlarning oksidlanish darajasi ularning elektromanfiylik qiymatiga bogʻliq. Qaysi atomning elektromanfiyligi katta boʻlsa, birikmalarda oʻsha element manfiy (-) oksidlanish darajasiga ega boʻladi.
Elementlarning oksidlanish darajasi ularning elektron tuzilishiga qarab -4 dan +8 gacha oʻzgara oladi. Elementlarning oksidlanish darajasini aniqlashda quyidagi qoidalardan foydalaniladi:
1. Oddiy moddalarning oksidlanish darajasi 0 ga teng, Masalan; O , Cl , N , F , K⁰, Cu⁰, O , S va h.z.
2. Ftor har doim birikmalarda -1 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
3. Ishqoriy metallar birikmalarda +1, ishqoriy-yer metallari va Be, Mg, Cd, Zn lar birikmalarda har doim +2 oksidlanish darajasiga ega.
4. Alyuminiy birikmalarda +3 oksidlanish darajasiga ega.
5. Kislorod birikmalarda har doim -2 oksidlanish darajasiga ega, faqat peroksidlarda -1, OF₂ da +2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
6. Metallar hech qachon manfiy oksidlanish darajasini namoyon qilmaydi.
7. Metallmaslar qanday atom bilan birikkanligiga va ularning EM (elektromanfiylik) qiymatiga qarab manfiy ham musbat ham oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
8. CuFeS₂ (xalkopirit) da misning oksidlanish darajasi +1, oltingugurtniki -2 va temirniki +3 ga teng. Bu moddani mis (I) sulfid bilan temir (III) sulfidning aralashmasidan iborat deb tasavvur qilish mumkin
Birikmalarda atomlarning valentligi va oksidlanish darajalari koʻpincha bir-biriga mos keladi. Masalan; H₂SO₄ da oltingugurtning valentligi VI ga, oksidlanish darajasi +6 ga; KMnO₄ da marganetsning valentligi VII ga, oksidlanish darajasi +7 ga; CO₂ uglerodning oksidlanish darajasi + 4 ga, valentligi IV ga; NH₃ da azotning valentligi III ga, oksidlanish darajasi -3 ga teng va h.z.
Ammo ba’zi birikmalarda valentligi va oksidlanish darajalari oʻzaro mos kelmaydi. Masalan; Hg₂Cl₂ da simobning valentligi II ga (Cl – Hg – Hg – Cl), oksidlanish darajasi +1 ga teng.
Peroksidlarda (Masalan; H₂O₂ da) kislorodning valentligi II ga, oksidlanish darajasi -1 ga, N₂O da bitta azotning valentligi II ga, ikkinchisiniki IV ga, har ikkala azotning ham oksidlanish darajasi esa +1 ga; HNO₃ da azotning valentligi IV ga, oksidlanish darajasi +5 ga (N₂O₅ da ham xuddi shunday) teng. H₃PO₂ va H₃PO₃ da fosforning valentligi har ikkala birikmada ham V ga, oksidlanish darajasi esa H₃PO₂ da +1, H₃PO₃ da +3 ga teng. Demak, valentlik va oksidlanish darajalari har xil tushunchalar boʻlib, valentlik- atomning boshqa atom bilan hosil qilgan kimyoviy bogʻlanishlar soni bilan, oksidlanish darajasi esa atomning boshqa atom bilan kimyoviy bogʻlar hosil qilishda bergan yoki qabul qilib olgan elektronlar soni bilan aniqlanadi. Atomlarning qabul qilishi mumkin boʻlgan elektronlarning maksimal soni 8-N ga, berishi mumkin boʻlgan elektronlarining maksimal soni N ga teng boʻladi. Bu yerda N-guruh raqami.
Yodda tuting! Har qanday atom yoki ionning tashqi elektron qobigʻida koʻpi bilan 8 ta elektron boʻlishi mumkin. Ya’ni atomning tashqi elektron qobigʻida 8 ta dan ortiq elektron boʻlishi mumkin emas.
Davrlarda chapdan oʻngga oʻtganda
-atomlarning yadro zaryadi ortadi;
-atomlarning elektron qobiqlar soni oʻzgarmaydi;
-atomlarning tashqi elektron pogʻonasidagi elektronlar soni guruh raqamiga mos ravishda 1 dan 8 gacha ortib boradi;
-tashqi elektron pogʻonadagi elektronlarning yadro bilan tortishuv kuchi ortadi;
-elektronga moyillik ortadi;
-elektromanfiylik ortadi;
-elementlarning metallik xossalari kamayadi;
-elementlarning metallmaslik xossalari ortadi;