Atom dúzilisi teoriyaları hám kvant mexanikası Reja; 3

Nawayi ma'mleketlik ka'nshilik instituti No'kis filiali Pa'n: Ximiya pa'ninen Tema: Kompleks birikpeler,komplers birikpelerdegi ximiyaliq bag’lardin ta’biyaati,biologiyaliq aktiv komplers birikpeler O'z betinshe jumisi 1A-Texnologiyaliq proces ha'm islep shig'ariwdi avtamatlastiriw studenti Isledi: _____________________________Kaypov M Qabil qildi: ________________________Na’jimova N   No'kis-2021

Reja; 1. Kompleks birikpeler. 2. Koordinatsion birikpelerdi uish. 3. Verner nazariyasi

Kompleks birikma hatto eritmalarda ham mustaqilligini saqlab qolishga intiladi, ionlarga ham dissotsilanadi. Markaziy ionining musbat zaryadi uni qurshab turgan ligandlar manfiy zaryadlari yig‘indisidan ortiq bо‘lsa, bunday kompleks — k a t i o n k o m p l ye k s , markaziy ionning zaryadi uni qurshab turgan ligandlar zaryadlarining yig‘indisidan kichik bо‘lsa, a n i o n k o m p l ye k s , markaziy ionning zaryadi bilan ligandlar zaryadlarining yig‘indisi orasidagi ayirma nolga teng bо‘lsa, neytral komplyeks deb ataladi.

Kompleks birikpeler t a b i a t d a k o' p t a r q a l g a n. Mısalı, ósimliklerdiń jasıl bóleginde bolatuǵın hám fotosintezni ámelge asıratuǵın element — x l o r o f i l l magniydıń koordinatsion birikpesi bolıp tabıladı, tiri kletkalardı kislorod menen támiyinlep turıwshı element — qan g ye m o g l o b i n i temirdiń koordinatsion birikpesi bolıp tabıladı. Júdá kóp minerallar, alyumosilikatlar koordinatsion birikpelerden ibarat.

, Koordinatsion birikpeler alıwda tómendegi sintez usıllar idan paydalanıladı :

, Koordinatsion birikpeler alıwda tómendegi sintez usıllar idan paydalanıladı :

Teń salmaqlılıqlı hám 2) genealogik sintezlar.

M ol v o z a n a t l a r sintezda tiykarǵı rolni termodinamik munasábetler atqaradı. Bunda «mahsulotlar» energetikalıq máp tárepinen dáslepki elementlardan kóre ábzallaw bolıwı kerek. Bunda reaksiyalardıń mexanizmi ekinshi dárejeli esaplanadı, geyde «mahsulotlarning» dúzilisi dáslepki elementlardıń dúzilisinen ulıwma basqasha bolıwı múmkin.

,

,

Koordinatsion birikpeler payda etiw ushın birigiw, almasınıw, oksidleniw - qaytarılıw reaksiyalarınan paydalanıladı.
Payda etińan koordinatsion birikpeni reaksion qospadan ajıratıp alıw da úlken áhmiyetke iye. Onıń ushın : 1) erituvchini bug'latib konsentrlangan reaksion qospa payda etip, onı muz hám duz qospası menen sawıpıp yamasa oǵan sol elementtıń kishi kristallarini tastap, koordinatsion birikpenikristallga ótkeriwden ; 2) reaksion qospaǵa koordinatsion birikpeni eritpeytuǵın, lekin koordinatsion birikpediń payda bolishida qatnasqan erituvchi menen jaqsı aralasatuǵın basqa qandayda bir erituvchidan az - az qosa barıp cho'ktirishdan ekstraksiya usılınan paydalanıladı. Birpara kompleks birikpe júdá tez payda boladı. Mısalı, CuSO4 eritpesine NH4 OH eritpesi qosılıwı menenoq toq kók reńli kompleks [Cu (NH3) 4] SO4 payda boladı. Reaksion qospaǵa etil spirt qushib, bul koordinatsion birikpeni kristall jaǵdayında ajıratıp alıw múmkin. Bul birikpede Cu2+ oraylıq ion, NH3 molekulaları bolsa ligand bolıp tabıladı. Lekin geyde koordinatsion birikpe payda etiw ushın tájiriybeni uzaq waqıt málim sharayatta aparıwǵa tuwrı keledi. Geyde, bir koordinatsion birikpe payda etiw ushın aldın sol elementtiń basqa koordinatsion birikpesin alıp, keyininen ol menen tiyisli reaksiyalardı ótkeriw nátiyjesinde mólsherlengen birikpe payda etinadi. Mısalı, K3 [Rh (C2 O4) 3 ] quramlı koordinatsion birikpe alıw ushın K2 [RnCl6] dıń suwdaǵı eritpesin K2 C2 O4 eritpesi menen 1000 S penende 2 saat qızdırıwǵa tuwrı keledi.

Koordinatsion birikpeler alıwda tómendegi sintez usıllar idan paydalanıladı :

Teń salmaqlılıqlı hám genealogik sintezlar.

M ol v o z a n a t l a r sintezda tiykarǵı rolni termodinamik munasábetler atqaradı. Bunda «mahsulotlar» energetikalıq máp tárepinen dáslepki elementlardan kóre ábzallaw bolıwı kerek. Bunda reaksiyalardıń mexanizmi ekinshi dárejeli esaplanadı, geyde «mahsulotlarning» dúzilisi dáslepki elementlardıń dúzilisinen ulıwma basqasha bolıwı múmkin.

1893 jılda A. verner kompleks birikpelerdiń dúzilisi haqqında jańa teoriya jarattı. Bul teoriya tómendegi úsh banddan ibarat :

ayırım elementler óziniń tiykarǵı valentliklaridan tısqarı, taǵı qosımsha valentlik kórinetuǵın ete aladı ;

hár qaysı element óziniń tiykarǵı hám qosımsha valentligini to'yintirishga ıntıladı ;

oraylıq atomning qosımsha valentligi keńislik málim jóneliske iye boladı.Verner teoriyası koordinatsion teoriya dep ataladı.

Diqqatin’iz ushin raxmet