Atmosfera havosi ifloslanishining ekologik oqibatlari

Atmosfera ifloslanishining atrof-muhitga ta'siri
Global havo ifloslanishining eng muhim ekologik oqibatlariga quyidagilar kiradi: atmosfera transport chiqindilari. Effektlar ifloslanish atmosfera. 2.1 Uglerod oksidi... ekologik qarorlar qabul qilishdagi tadqiqotlar, miqdoriy baholash usullarining etarli darajada ishlab chiqilmaganligi oqibatlari ifloslanish sirt atmosfera ...
Yer osti va yer usti suvlarini qurilishi sabablari kurs ishi
Suv (yer osti suvlari, doimiy qor va muzliklar, daryo va ko‘l suvlari hamda
botqoqlikdagi suvlar va boshqalar) bor.
Yer osti suvlari yer p o ‘sti qatlamlari ichida bo'lgan hamma suvlar yer 
osti suvlar deyiladi. U lar qattiq (muz), bug‘ hamda suyuq holatda bo'lishi 
mumkin.
Yer osti suvlarining hajmi 60,0 mln. km3
Yer osti suvlari yer yuzasi- 
dagi (daryo, ko'l, botqoqlik) suvlaridan, yog'inlardan, havodagi suv 
bug'larining yer ichiga yoriqlar orqali kirib quyuqlashib, so'ngra suvga ay- 
lanishidan hosil bo'ladi.
Bunday yo'l bilan vujudga kelgan yer osti suvlarini vadoz (lotincha 
vodoz—«sayoz» demakdir) yuzadagi suvlar deyiladi. Vadoz suvlar yer 
yuzasiga yaqin bo'ladi va gurunt suvlar deb ham aytiladi. Yer osti suvlari­
ning bir qismi magmadan ajralib chiqqan suv bug'larining asta-sekin yu- 
qoriga ko'tariUb sovishidan hosil bo'ladi. Bu yo'l bilan vujudga kelgan yer 
osti suvlari yuvenil suvlar deyiladi.
Yer usti va yog'in suvlar yerga singib, tuproq qatlamidan qum va 
mayda yirik shag'allar orasidan bemalol o'tib ketadi. Bunday qatlamlar suv 
o'tkazadigan qatlamlar deb ataladi. Ba’zan suv gilli qatlamga yetib borgach, 
to'xtab qoladi. Chunki gil suvni deyarli o'tkazmaydi. Suv o'tm ay to'xtab 
qoladigan qatlamlar suv o ‘tkazmaydigan qatlamlar deyiladi. Granit, qum - 
tosh, gilli slaneslardan tarkib topgan qatlamlar suv o'tkazmaydi. Yer osti 
suvlari suv o'tkazmaydigan qatlamga yetganda to'planib suvli qatlamni vu­
judga keltiradi.
Yer osti suvining bir qancha turlari bo'lib, ular orasida eng ko'p 
tarqalganlari bosimsiz gurunt (sizot), qatlamlar orasidagi bosimli yer osti 
suvlari (artezian suvlar) xarakterlidir. Grunt suvlari (sizot suvlar) yer betiga 
yaqin. Eng ustki qatlamlar orasida (30-100 m chuqurlikkacha) bo'ladigan 
suvlardir.
O 'rta Osiyo sharoitida grunt suvlari erta bahorda qorlar eriganda, ba- 
horgi yomg'irlardan keyin yuqoriga ko'tarilsa, aksincha, yozda ancha 
pastga tushib ketadi.
Artezian suvlaming minerallanish darajasi turlicha bo'ladi. Yer betiga 
yaqin (100—600 m chuqurlikda) bo'lgan suvlar chuchuk. 
1 litrida 1 gramm tuz bo'ladi. Bu suvlarda ko'proq gidrokarbonat, xlorid tuzlari bor. Lekin suv qancha chuqurlikdan chiqsa, uning minerallanish darajasi shuncha ortib boradi. 1 litr suvda 50 gramm har xil tuzlar bo'ladi. Mineral suvlar shifobaxsh xususiyatga ega. Chuqurlashgan sari suv issiq bo'lib, harorati 
300°C ga yetishi mumkin.
Yer osti suvlarining joylashish sxemasi.
Yer osti suvlari quruq iqhmli tumanlar uchun, ayniqsa, ahamiyati 
katta, chunki bunday suvlar bilan hatto ekin dalalarini ham sug'orish 
mumkin. Markaziy Osiyoda ko'plab (artezian quduqlari) qazilib, aholi va 
chorva mollari suv bilan ta ’minlanmoqda, ekinlar sug'orilmoqda. O 'rta 
minerallashgan suvlardan davolash maqsadida foydalanilmoqda. Yer osti 
suvlari qattiq (muzlagan) holatda ham uchrashi mumkin. Yer osti suvi 
O 'rta yillik harorati 0°C dan past bo'lgan yerlarda muz holida uchraydi. 
Bunday joylar Yevrosiyoning shimolida, Shrniohy-Sharqida, Amerikaning 
Shimoliy qismida, Antarktidada uchraydi.
Bunday joylar abadiy muzliklar deyiladi. Muzlab yotgan yerlarning 
qalinligi 600-800 metiga yetadi. Yer sharining 25 % maydoni ana shunday 
doimiy muzlab yotgan yerlardir.
Muzliklar Quruqlikdagi suvning ko'pchilik qismi (24 mln. km3) muz 
holidadir. Bu esa planetamizdagi barcha chuchuk suvning 25 %dir. 
Muzliklaming ko'pchiligi Antarktidada, Arktikada bo'lib, Osiyoning tog'li 
o'lkalarida Qoraqum, Tyan-Shan, Pomir, Himolay, Oltoy, Kavkaz va 
boshqa tog'larda ham muzliklar bor.
Yer sharida eng katta tog' muzliklari Qoraqum tog'laridagi Siachen 
(uzunligi 75 km), Pomirdagi Fedchenko (77 km), Tyan-Shandagi Inilchik 
65 km) muzliklardir.
Markaziy Osiyo tog'laridagi hozirgi zam on muzliklarining umumiy 
maydoni 16x562 km2. Bu esa Kavkaz tog'laridagi muzliklardan 9,5 marta, 
Oltoy muzliklaridan esa 28 marta ziyoddir. Markaziy Osiyo muzliklarining 
48 %, Pomir tog'larida 46 %, Tyan-Shan tog'larida va 
6 % Oloy tog'larida oylashgan. Fedchenko muzligining uzunligi 77 km, eni 2—5 km, qalinligi
0,5 km bo'lib, dunyoda eng katta tog* vodiy muzligidir.
Botqoqliklar. Yer ustida namgarchilikka moslashgan o'simliklar o ‘sib 
yotadigan o ‘ta zax yertar botqoqliklar deb ataladi. Botqoqliklaming hosil 
bo'lishi uchun relyef tekis bo'lishi; a) kelgan suvga nisbatan bug'lanish 
kam bo'lishi, b) suv o'tkazmaydigan qatlam yer yuzasiga yaqin joylashishi 
lozim. Botqoqliklar ko'l tagiga qum loyqalari cho'kib, uning sayozlanishi- 
dan ham hosil bo'lishi mumkin.
Botqoqliklarda qamish, savagich, qug'a, qiyoq, mox va boshqa 
o'simliklar o'sadi. Botqoqliklar asosan Shimoliy zonada joylashgan hudud­
larda: Rossiya, Ukraina, Belorusiya, Boltiq bo'yi mamlakatlarida uchraydi. 
Ana shunday yuqorida nomi zikr qilingan mamlakatlarda 2,5 mln km2
yerni botqoqliklar egallaydi, yoki umumiy maydonining 1 0 % demakdir. 
Markaziy Osiyoda botqoqliklar faqat Amudaryo, Sirdaryoning quyi 
qismlarida uchraydi.
G 'arbiy Sibir tekisligining 70 % maydoni botqoqlashgan bo'lsa, Ros­
siya tekisligining miqdori shimolda 20—50 %, Kareliya va Kola yarim 
orolida esa 30 %ga yetadi. Botqoqli yerlar torf zaxirasiga boy bo'lib xalq 
xo'jaligida muhim ahamiyatga egadir.
Ko'llar quruqlikning suvga to'lgan va dengiz bilan bevosita. tutashma- 
gan chuqurliklariga ко ‘liar deyiladi.
Yer sharidagi ko'llaming maydoni 2,7 mln. km2 bo'lib, ularning bu- 
tun quruqlik maydonining 1 , 8 %ni ishg'ol etadi.

Ko'llar bir necha xil bo'ladi.

1. Tektonik ko'llar, bularga Kasbiy, Baykal, Buyuk ko'llar, Onega, 
Ladoga, Issiqko‘1, Orol, Balxash ko'llari misol bo'ladi. Tektonik yo'l bilan 
paydo bo'lgan ko'llar juda katta va chuqur bo'ladi. Darhaqiqat, Kasbiy 
ko'lining maydoni 371 ming km3, bo'lib dunyodagi eng katta ko'l hisobla­
nadi. Baykal ko'li dunyodagi eng chuqur ko'l bo'lib, uning chuqurligi 
1620 m.
2. Uchgan vulqon konuslari suv bilan to'lganda ham ko'llar vujudga 
keladi. Kamchatka yarim orolidagi Kronoki ko‘li xuddi shunday yo'l bilan 
paydo bo'lgan.
3. To‘g‘on ko'llar katlavanasi tog' qulab tushib, daryo vodiysini to'sib 
qo'yishidan hosil bo'ladi. Bunday ko'llaiga Pomirdagi Sarez ko'li (chuqur­
ligi 505 m), Zurko'l, Yashilko‘1 misol bo'ladi.
4. Morena ko'llari. Asosan antropogen davrda materikning muzliklari 
ta ’sirida paydo bo'lgan chuqurliklarning suv bilan to'Iishidan hosil bo'lgan 
bu xildagi ko'llarga Skandinaviya va Taymir yarim orollaridagi, Seliter, Il­
men, Pskov, Tyupozero ko'llari kiradi.
5. Karet ko'llari. Ohak, gips kabi suvda tez eriydigan jinslar tarqalgan 
yerlarda vujudga keladi. Suv jinslam i eritib, konus yoki varonkasimon chu- 
qurliklar hosil qiladi, so'ngra ular suv bilan to'lib ko'lga aylanadi. Bunday 
ko'llar Qrim Yarim oroli va Shimoliy Kavkazda uchraydi.
. Ba’zi ko'llar tekislikda oqadigan daryolaming eski o'zanlarida ham vujudga keladi. Bunday qoldiq ko'llar Amazonka, Missisipi, Volga, Amu­
daryo va Sirdaryo kabi daryo vodiylarda juda ko‘p.
7. Daryo etagini dengiz suvi bosishi, so'ngra daryoning quyi yerlarida 
qum tili orqali Limanning dengizdan ajralib qolislii tufayli vujudga keladi- 
gan liman ko'llari. Masalan, Qora va Azov dengizining past qirg'oqlarida 
hosil bo'lgan Hojibiy,