Astronomiyadan ma’lumotnomalar

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kashf etilishi 
Kashf etgan olim 
Klayd Tombo
 
Kashf etilgan joy 
Louell rasadxonasi, AQSH 
Kashf etilgan sana 
18-fevral, 1930 yil 
Kashf etish usuli 
Kuzatuv
Plutonning orbital ko‘rsatkichlari 
Perigeliy
 
29,65834067 a.b. 
Afeliy
 
49,30503287 a.b. 
Katta yarim o‘q
 (
α
) 
39,48168677 a.b. 
Orbita ekstsentrisiteti
 (
e
) 
0,24880766; 
Siderik aylanish davri
 
90 613,3055 kun; 248,09 yil. 
Sinodik aylanish davri
 
366,73 kun; 
Orbital tezligi
 (
v
) 
4,666 km/soniya; 
Peritsentr argumenti 
113,76329° 
Og‘ishi 
17°,14175′ 
Yo‘ldoshlari 
5 
Plutonning fizik ko‘rsatkichlari
Ekvatorial radiusi 
≈1153 km; 
Qutb radiusi 
≈1153 km; 
Sirt yuzasi (
S
) 
1,795·10
7
km
2
; 
Hajmi (
V
) 
6,39·10
9
km
3
; 
Massasi (
m
) 
(1,305 ± 0,007)·10
22
kg; 
O‘rtacha zichligi (
ρ
) 
2,03 ± 0,06 g/sm
3
; 
Ekvatoridagi erkin tushish tezligi (
g
) 
0,658 m/soniya
2
; 
O‘qining og‘ish burchagi 
119,591 ± 0,014° 
Albedo
 
0,4 
Ekvatorial aylanish tezligi
0,01310556 
Sirtidagi birinchi kosmik tezlik
1,229 km/soniya; 
Ko‘rinadigan yulduz kattaligi 
13.65 gacha; 
Sirtidagi o‘rtacha harorat
‒230 °C 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
59
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Serera 
Serera (
1 Ceres
) – Asteroidlar belbog‘ida joylashgan, Yerga eng yaqin 
karlik sayyora. Serera 1801 yilning 1-yanvar tunida Italiyalik astronom, Palermo 
universiteti olimi 
Juzeppe Piatssi
tomonidan kashf qilingan. 
Mars
va 
Yupiter
 
orasida biror bir sayyora mavjud bo‘lishi haqidagi g‘oya ilk marta olmon astronomi 
Iogann Elert Bode
tomonidan bildirilgan bo‘lib, u 
Titsius-Bode
qonuniyatiga 
asoslangan edi. 1781 yilda 
Uilyam Gershel
 
Uran
ni kashf etgach, uning orbital 
radiusi mazkur qonuniyatga mos bo‘lib chiqdi. Shunga ko‘ra astronomlar, 
Quyoshdan 2.8 a.b. masofada ham biror sayyora bo‘lishi kerak degan fikr bilan, 
qidirish ishlarini boshlab yuborishdi. Buning uchun, Frans Ksaver fon Tsax 
boshchiligida, 24 nafar astronom mutaxassisdan iborat guruh tuzilib, ular tinimsiz 
kuzatuvlar olib borishga kirishishdi. Biroq, ularning barcha urinishlari zoye ketdi. Ulardan mustaqil ravishda, 
Palermo rasadxonasida kuzatuv olib borayotgan Piatssi, burj yulduzlari katalogidagi 87-yulduzni qidirish 
ishlari davomida, Sererani tasodifan ko‘rib qoladi. Piatssi avvaliga uni kometa deb o‘ylaydi va bu haqida 
Berlinga, 
Iogann Bode
ga xat orqali ma’lum qiladi. Tez orada, Piatssining o‘zi, bu osmon jismi, aynan Mars 
va Yupiter orasidagi sayyora ekanligini fahmlab qoldi va bu haqida, endilikda, to‘laroq ma’lumot va qiymatlar 
bilan batafsil xat yozib, ham Bodega, ham, Parijlik olim Jerom Lalandga yo‘lladi. Piatssining ma’lumotlaridan 
kelib chiqib, mashhur matematik olim Karl Fridrix Gauss, Sereraning orbitasini hisoblab chiqdi. uning 
natijalariga ko‘ra, 1801 yilning dekabr oyida fon Tsax, rasmiy ravishda yangi sayyora – Sereraning kashf 
etilganligini e’lon qildi.
Yangi sayyoraga nom berishda avval, uning kashfiyotchisi Piatssi «Serera 
Ferdinandea» (Ceres Ferdinandea) nomini, ya’ni qadimgi Rim dehqonchilik va 
hosildorlik ma’budining nomi bilan, Sitsiliya qiroli Fernandea III ning o‘zaro 
biriktirilgan shaklidagi nomni berishni taklif qildi. Biroq, olimlarning 
muzokaralaridan so‘ng, Fernandea ismi boshqa mamlakatlar, ayniqsa, Sitsiliya 
bilan diplomatik sovuqchilikka ega davlatlar tomonidan qabul qilinmaydi degan 
mulohazaga ko‘ra, undan voz kechildi va oddiy qilib, «Serera» nomi qoldirildi. 
1803 yilda kashf etilgan yangi kimyoviy element ham Sereraning sharafiga «Seriy» 
deb nomlandi.
Serera bir necha bor ilmiy bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan: u kashf 
etilgan ilk davrda Quyosh tizimining odatiy sayyorasi sifatida qaralgan va tegishli 
katalog va darsliklarga kiritilgan. Biroq, ko‘p o‘tmay, 1802 yildayoq uni asteroid 
sifatida qayd etilgan va to 2006 yilgacha shu maqomda bo‘lgan. Bu davr mobaynida 
Serera koinotdagi eng katta asteroid sifatida qaralgan. 
XAI
 2006 yildan e’tiboran 
Sererani 
karlik sayyora
 sifatida e’tirof etdi.
Serera orbitasi, 
Pluton
 va 
Merkuriy
larnikiga nisbatan ancha barqaror. Uning 
Quyoshgacha bo‘lgan masofasi, perigeliyda 2,54 a.b. va afeliyda 2.98 a.b. ni tashkil qiladi. Orbita 
ekstsentrisiteti 0.08. Quyosh atrofida to‘liq aylanib chiqish muddati 4.9 yil. Serera bir kecha-kunduzi 9 soat 
va 44 daqiqani tashkil qiladi. Yer va Serera o‘rtasidagi o‘rtacha masofa ~263,8 million km.

950 km diametrga ko‘ra, Serera, asteroidlar belbog‘idagi eng yirik obyekt hisoblanadi va belbog‘dagi 
obyektlar umumiy massasining 32% qismini tashkil qiladi. Serera o‘z xususiyatlariga ko‘ra ba’zi 
sayyoralarning tabiiy yo‘ldoshlaridan ancha katta. Uning shakli ham sferik shaklga ancha yaqin bo‘lib, uning 
yuzasida suv muzlari va ba’zi minerallarning gidratlari aniqlangan. «Gershel» teleskopi esa, Sererada suv 
bug‘lari mavjudligini qayd etdi. shuningdek, olimlar, bu karlik sayyoraning ichki qatlamlarida suvli okean 
mavjud bo‘lishi mumkinligini ham istisno etishmagan.
Yerdagi kuzatuvchi uchun Sereraning ko‘rinadigan yulduz kattaligi 6.7 dan 9.3 yulduz kattaligigacha 
o‘zgarib turadi. Bu Sereraning eng yorqin ravshanlikka ega bo‘lgan vaqtlarida ham, uni qurollanmagan ko‘z 
bilan ko‘rib bo‘lmasligini bildiradi. 2008 yilda olib borilgan o‘lchash ishlarining uchta eng aniq qiymatlariga 
ko‘ra, Sereraning massasi 9,4·10
20
kg, o‘rtacha zichligi esa 2,077 gr/sm
3
. Serera sirtidagi o‘rtacha harorat 167 
K (−106 °C) ni tashkil qiladi. Harorat perigeliyda 240 К (−33 °C) gacha chiqishi mumkin.