Asr kimyo invest

Amaliyotning navbatdagi kunida korxonadagi kompyuterlarda 
internet brauzerlar ustida ish olib bordim. Hozirgi kunda eng 
ommabop internet brauzer bo‘lgan Google Chrome internet 
brauzerini o‘rnatdim.
Chome xavfsizlik, tezlik va barqarorlikni 
yaxshilashga qaratilgan. Va 2009 yil 9 iyunda Google Chrome 
dasturchilari foydalanuvchilar norasmiy hamjamiyati uchun 
suhbatlarida strategiyani boshladilar. keyingi rivojlanish Brauzerning 
eng yuqori tezligi va minimal ruxsat etilgan funktsionalligiga ega 
bo'lishiga va qo'shimcha funktsiyalarga ega bo'lishiga olib keladigan 
mahsulotni kengaytmalar yordamida amalga oshirish rejalashtirilgan.
 
Chrome vaqti-vaqti bilan ikki qora ro'yxatdan yangilanadi (bitta 
zararli dasturni o'z ichiga olgan joylar uchun bitta va bittadan) va 
foydalanuvchiga 
zararli 
joyga 
borishga 
harakat 
qilganda 
foydalanuvchini ogohlantiradi. Chrome, qoida tariqasida, bitta 
yorliqning mazmuni boshqasining tarkibiga ta'sir qilish qobiliyatiga 
ega bo'lgan vaziyatning oldini olish uchun har bir yorliq uchun 
alohida jarayonni yaratadi (shuningdek tarkibni qayta ishlash 
jarayoni osilgan bo'lsa, uni to'ldirish mumkin boshqa yorliqlarning 
ma'lumotlarini yo'qotish xavfisiz). Tab jarayoni eng kam imtiyozlar 
soniga beriladi, jarayon hisob-kitoblarni amalga oshirishi mumkin, 
ammo o'qiy olmaydi. Majoziy ma'noda yorliq Sandbox-da Chrome 
multipokessing arxitekturasidan foydalanadi, har bir yorliq yoki 
plagin ko'p hollarda alohida jarayonga mos keladi. Jaraylovlar deb 
nomlangan ushbu protsedura izolyatsiya bir-biriga xalaqit beradigan 

---

ehtimollikni yo'q qiladi. Shuningdek, tajovuzkor bir yorliqdan 
foydalanib, boshqasida nima bo'lishini xabar qila olmaydi va agar 
muvaffaqiyatsiz bo'lsa, u butun brauzerning ishiga to'sqinlik qilmasa 
- bu shunchaki ushbu tabga o'tishi kerak bo'ladi.
Amaliyotning navbatdagi kunida amaliyot rahbarim yordamida 
kompyuter arxitekturasi bilan tanishdik.

---

«Tizim platasi» deb nomlayotgan qurilmamiz o‘sha siz bilgan «ona 
plata» yoki «materinskaya plata» dir. Qurilmaga nisbatan «ona» 
iborasini ishlatish biroz noqulay bo‘lgani uchun biz uni «tizim 
platasi» deb nomladik. Inglizchada bu qurilma «Motherboard» yoki 
«Mainboard» deb ataladi. Tizim bloki ochib ko‘rilsa, uning yon 
devoriga vertikal ravishda mahkamlab qo‘yilgan kattaroq elektron 
sxemaga ko‘zingiz tushadi. Mana shu «tizim platasi» hisoblanadi. 
Tizim platasi aynan nima ish bajaradi, qanday vazifalari bor, bularni 
bilish uchun avval tizim bloki (keys)ning ichida qanday qurilmalar 
borligini va ular nima ish qilishini qisqacha korib chiqdik. 1) Ozuqa 
bloki («blok pitaniya»). Ma’lumki, kompyuterning barcha 
qurilmalari elektr energiyasi hisobiga ishlaydi. Lekin, elektr 
manbalaridan olinadigan elektr energiyasini to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
kompyuter qurilmalariga ulab bo‘lmaydi. Buning uchun avval elektr 
toki va kuchlanishini biroz pasaytirish, uni qayta ishlash kerak 
bo‘ladi. Ozuqa bloki aynan shu ishni amalga oshiradi. Agar u 
ishdan chiqsa, kompyuterning birorta qurilmasi ishlay olmaydi. 

---

Shuning uchun kompyuter yig‘dirayotganimizda quvvati kattaroq 
bo‘lgan ozuqa bloki olish kerak bo‘ladi. 2) Tezkor xotira (RAM, 
DDR).
Jurnalimizda bu haqda batafsil ma’lumot berib o‘tgan edik, shunday 
bo‘lsa ham yana bir marta aytib o‘tamiz. Kompyuterning ishlashi 
jarayonida foydalanuvchi uchun zarur bo‘lgan ba’zi ma’lumotlarni 
vaqtinchalik saqlab turish kerak bo‘ladi. Mana shu vazifani tezkor 
xotira amalga oshiradi. Tezkor xotira ham, boshqa qurilmalar 
singari, elektron sxema ko‘rinishida tayyorlangan. 3) Doimiy xotira 
(Hard disk, HDD). Foydalanuvchiga tegishli bo‘lgan barcha audio, 
video, matnli yoki dasturiy ma’lumotlarni saqlab turish uchun kerak 
bo‘lgan qattiq metall yoki keramik disk. Doimiy xotiraga 
ma’lumotlar o‘zidan-o‘zi tushib qolmaydi. Unga fleshkalardan, CD 
yoki DVD disklardan, blutusdan, Internet tarmog‘idan 
ma’lumotlarni yozish mumkin. Va aksincha, doimiy xotiradagi 
ma’lumotlarni turli ko‘rinishlarda chiqarish qurilmalariga uzatish 
mumkin: printerga, monitorga, audio dinamikka va hokazo. 4) 
Protsessor (CPU). Kompyuterga foydalanuvchi tomonidan berilgan 
buyruqlarni qayta ishlab, bajarish, kompyuter ichida raqamli 
ma’lumotlarni qayta ishlash kabi vazifalarni aynan protsessor 
bajaradi. Protsessor hamma qurilmalar bilan «aloqada bo‘lib 
turadi». Kompyuterning ishlash tezligi aynan protsessorning takt 
chastotasiga bog‘liq bo‘ladi. 5) Videokarta (VGA). Videokarta 
monitorga uzatilishi kerak bo‘lgan qo‘zg‘almas yoki harakatli, ikki 
o‘lchamli (2D) yoki uch o‘lchamli (3D) rang-tasvirlarning 
hisobkitobini qiladi. Videokarta haqidagi maqolamizda aytib 
o‘tganimizdek, u kompyuterning asosiy protsessoriga va tezkor 
xotirasiga haqiqiy yordamchi vazifasini o‘taydi. 6) Modem. Agar 
kompyuterdan Internetga mavjud telefon tarmog‘i yoki liniyalari 
orqali ulanmoqchi bo‘lsak, bizning kompyuter va tashqi tarmoq 
o‘rtasidagi bo‘glanish va moslashish jarayonlarini aynan modem 
bajaradi.
7) DVD (CD) ROM. DVD disklardan ma’lumotlarni doimiy 
xotiraga olish uchun bu disklarni DVD disk yurituvchiga qo‘yish 
lozim. U lazer nuri yordamida diskka «o‘yib» yozilgan raqamli 
ma’lumotlarni kompyuterga «o‘qib, tushuntirib beradi». 8) BIOS. 
Bu doimiy xotira qurilmasi bo‘lib, unga kompyuter «ishlab keta 

---

olishi» uchun yetarli bo‘lgan dastlabki ma’lumotlar, sana, vaqt 
yozib qo‘yilgan bo‘ladi. Kompyuterni o‘chirib, qayta yoqqanimizda 
ham sana, vaqt saqlanib turadi. Buning uchun tangaga o‘xshash 
yordamchi batareyka o‘rnatilgan. Yuqorida sanab o‘tilgan 
qurilmalar tizim blokining ichida joylashgan bo‘ladi. Endi, ba’zi 
qurilmalar borki, ularsiz ham ish bitmaydi. Masalan, klaviatura – 
uning yordamida ma’lumot va buyruqlar kiritiladi. Sichqoncha – u 
monitordagi belgilarni oson «tanlash» uchun yordam beradi. 
Monitor (displey, ekran) – uni eng asosiy qurilmalardan desak ham 
bo‘ladi. Axir kompyuterda bajarilayotgan ishlarni qayerdandir bilib 
turishimiz kerak-ku, shundaymi? Yoki o‘yin o‘ynaymiz, kino 
ko‘ramiz, matn teramiz. Monitor bo‘lmasa, bu ishlarni deyarli 
bajarib bo‘lmaydi (aslida, monitorsiz ham kompyuterda ishlash 
mumkin, faqat professional bo‘lish lozim ?). Demak, 
kompyuterning yaxshi va samarali faoliyati bir nechta 
qurilmalarning birgalikdagi ishlashidan hosil bo‘lar ekan. Xo‘sh, bu 
qurilmalar bir-biriga qanday ulanadi? Tasavvur qiling, sanab o‘tgan 
o‘nta qurilmamiz bir-biriga simlar yordamida, chuvalashtirib ulab 
qo‘yilgan bo‘lsa, bu juda qo‘pol ko‘ringan bo‘lardi. Informatika 
ustozingizdan so‘rab ko‘ring, avvalgi kompyuterlar qanday bo‘lgan 
ekan? Haqiqatan ham ilk kompyuterlar juda ham beso‘naqay (naq 
bitta xonadek keladigan) bo‘lgan. U qurilmalar bir-biri bilan 
tashqaridan ko‘rinib turadigan simlar va kabellar bilan ulab 
qo‘yilgan. Bugungi zamonaviy kompyuterlarda qurilmalar aynan 
tizim platasi orqali bir-biriga ulanadi. Yaxshilab nazar solinsa, 
ko‘rish mumkinki, plataning usti va tag tarafida son-sanoqsiz elektr
«yo‘llar» chizilgan. Aynan mana shu chizilgan yo‘llar qurilmalarni 
bir-biri bilan bog‘lab beradi. Biz chiziq, yo‘l deb atayotganimiz 
aslida sim, kabel hisoblanadi. Faqat ular elektr sxema ko‘rinishida 
ixcham qilib plastmassa taglikka mis yoki kumush eritmasidan 
chizilgan bo‘ladi. Har bir qurilmaning o‘zi ulanadigan joyi bo‘ladi. 
Doimiy xotira (HDD) ATA yoki SATA kabellar orqali tizim 
platasining chekkasidagi portga ulanadi
CD yoki DVD disklarni qurilmalar ham xuddi doimiy xotira singari 
ATA yoki SATA kabellar orqali tizim platasiga ulanadi. Tezkor 

---

xotira (DDR) «slot» deb ataladigan joyga kirgizib, qisib qo‘yiladi. 
Ba’zi tizim platalarida 2 ta, ba’zilarida 4 tagacha tezkor xotira 
qurilmasini joylashtirish mumkin bo‘lgan slotlar o‘rnatilgan bo‘ladi. 
Protsessor (CPU) uchun alohida to‘g‘ri to‘rt burchak shaklidagi, 
mayda teshikchalari bo‘lgan maxsus joy bor. Xarid qilingan 
protsessor o‘sha joyga o‘rnashtirilib, mahkamlab qo‘yiladi. BIOS 
ham tizim platasiga payvandlangan bo‘ladi. Agar modem yoki 
TVkarta kabi tashqi yordamchi qurilmalardan foydalanmoqchi 
bo‘lsak, ular uchun ham 3-4 ta maxsus slot (joy) o‘rnatilgan. Faqat 
bu slot
DDR nikidan farq qiladi. Agar tashqi videokarta o‘rnatmoqchi 
bo‘lsak, xuddi DDR da bo‘lgani kabi, uning uchun ham maxsus slot 
bor. Shuningdek, tizim platasida klaviatura, sichqoncha, audio 
qurilmalar, USB-qurilmalarni ulash uchun port (ulanish joylari) 
o‘rnatilgan. Tizim platasi haqidagi umumiy xulosa shundayki, u 
barcha qurilmalarni bir-biriga ixcham va qulay tarzda ulab beradi. U 
misoli uyning poydevoriga o‘xshaydi. G‘isht yoki bloklar, plitalar 
shundayligicha yerning ustiga terib ketaverilmaydi-ku. Xuddi shu 
singari, tizim platasiga kerakli qurilmalar o‘rnatilib, kompyuter 
hosil qilinadi. Shuning uchun ham uni «asos (bosh)» plata deb ham 
ataydilar. Kiritish-chiqarish qurilmasi kompyuterning tashqi dunyo 
bilan, xususan, foydalanuvchilar bilan ishlashiga imkon beruvchi 
odatiy kompyuter arxitekturasining tarkibiy qismidir.
Ular quyidagicha bo’linadi:
-
Kiritish qurilmasi
-
Chiqarish qurilmasi
-
Kiritish/chiqarish qurilmalari - portativ media komponentlari 
(disklar), ikki tomonlama interfeyslar (turli xil kompyuter portlari 
va tarmoq interfeyslari).