Asosiy tushunchalar va terminologiyalar

1-variant

1. 
   Asosiy tushunchalar va terminologiyalar.
   
2. 
   Tarmoqning asosiy turlari.“Shina” va “Xalqa” topologiyasi. Tarmoq komponentlari.
   
3. 
   Routerga asoslangan Internet tarmogʻi tuzilishi.
   
4. 
   Bitta kompyuterni internet orqali bir nechta Hostlarga manzilli ulanishi.
   

1. Telekommunikatsiya (TK) yordamida birlashtirilgan kompyuter texnologiyalari toʻplami (KTT) tashkil etiladi (1-rasm).
Kompyuter tarmogʻi ikkita asosiy funksiyani amalga oshiradi:
- ma’lumotlarni qayta ishlash;
- ma’lumotlarni uzatish.

1.1-rasm. Telekommunikatsiyali kompyuter texnologiyalari toʻplami

Yuqorida keltirilgan 1.1-rasmdan “kompyuter tarmogʻi” – bu ma’lumotlar uzatishning asosiy tarmogʻini (SPN) tashkil etib, telekommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda yagona tarmoqqa birlashtirilgan kompyuterlar toʻplamidir.
Boshqacha qilib aytganda, “kompyuter tarmogʻi” bu, masalan, avtomat telefon stansiyalarini (ATS) birlashtirgan telefon tarmogʻidan farqli oʻlaroq, kompyuterlar uyushmasi.
2. Tarmoq - bu ikki yoki undan ortiq qurilmalarni bogʻlanishidan hosil boʻladigan aloqadir. Bunga misol qilib ixtiyoriy narsa olish mumkin. Masalan bir kompyuterdan boshqasiga ma’lumot uzatish yoki bir necha kishilik yoki jamoaviy oʻyinlarni oʻynash imkoniyati mavjud. Ikkita insonni telefon orqali suhbat qurishida ham asosi sifatida tarmoq yotadi. Qisqacha aytadigan boʻlsak, har qanday qurilmani boshqa qurilmalar bilan aloqa qilishida tarmoq tushunchasi yotadi.
Vosita (ulanish usuli):
a) mis (med) kabel: 
1) simmetrik - parallel kabellar; 
2) koaksial;
Optik kabel: 
1) bir modali – magistralda ishlatiladi; 
2) koʻp modali – lokal tarmoqda ishlatiladi;
Xizmat - Tarmoq taqdim etadigan xizmatlar (audio/video qoʻngʻiroq, ma’lumot uzatish va h.k).
3, Routerlar nafaqat tarmoqlarni birlashtiradi, balki ularni bir-biridan ishonchli himoya qiladi.
Bundan tashqari, routerlar ma’murga xabarlar oqimini filtrlash uchun qulay vositalarni taqdim etadi, chunki u oʻzi paketdagi koʻplab xizmat ma’lumot maydonlarini taniydi va ularni ma'murga tushunarli tarzda nomlashga imkon beradi.
Filtrlashdan tashqari, yoʻriqnoma ba’zi bir mezonlarga asoslanib, navbatdan tanlashda paketlarga ustunlik berilganda, buferlangan paketlar uchun ustuvor buyurtma berishni ta’minlashi mumkin.
Natijada, router bitta va ba'zan bir nechta kuchli protsessorlarga asoslangan murakkab aqlli qurilma boʻlib chiqadi. Bunday ixtisoslashgan multiprotsessor odatda ixtisoslashgan operatsion tizim ostida ishlaydi. Tarmoq adapterlari, repetitorlar, koʻpriklar, kommutatorlar va marshrutizatorlar oʻrtasidagi farqlarni tushunishning eng yaxshi usuli - bu ularning qanday ishlashiga OSI modeli nuqtai nazaridan qarashdir.
Ushbu qurilmalarning funktsiyalari bilan OSI modeli qatlamlari oʻrtasidagi bogʻliqlik 2 -rasmda keltirilgan.

2-variant

1. 
   Ma’lumotlar va axborotlar
   
2. 
   Tarmoq turlari
   
3. 
   Ethernet texnologiyasining asoslari
   
4. 
   IP-manzillar va pastki tarmoq maskalarining oʻzaro bog’lanishi
   

1, “Ma’lumotlar” – bu qandaydir xulosa, qaror qabul qilish uchun zarur boʻlgan yangilikdir.
Axborot – ishlarning, biron-bir narsaning holati toʻgʻrisida ma’lumot beruvchi fizik kattalik
Ushbu ta’riflardan kelib chiqadiki, ma’lumotlar har qanday ma’lumot toʻplamidir va bu ma’lum bir maqsad uchun olingan va ushbu ma’lumotni olgan odam uchun yangi bilimlarni oʻz ichiga olgan ma’lumotdir.
Masalan, telefon daftarida turli tashkilotlarning koʻp sonli telefon raqamlari koʻrinishidagi ma’lumotlar mavjud. Biz qoʻngʻiroq qilmoqchi boʻlgan biron bir aniq tashkilotning raqamini chiqarib, biz ushbu tashkilotning telefon raqami
(yoki bir nechta telefon raqamlari) koʻrinishidagi ma’lumotlarni olamiz.
“Axborot” bu sub’yektiv tushuncha. Biror kishiga ma’lumot boʻlgan ma’lumot boshqasiga ma’lumot boʻlmasligi mumkin. Masalan, “Parij - Fransiyaning poytaxti, London esa Angliyaning poytaxti” kabi ma’lumotlar bu haqda ilk bor bilib olgan talaba uchun ma’lumot boʻlib, kattalar uchun ma’lumot emas. Shuni ham yodda tutish kerakki, ma’lumotlarning miqdoriy oʻlchovi hajmdir - baytlar, soʻzlar, sahifalar bilan oʻlchangan ma’lumotlar birliklarining soni, telefon daftarchasidagi telefonlar soni va boshqalar.
2, PAN (Personal Area Network) – koʻpi bilan 8ta foydalanuvchilar mavjud boʻlishi mumkin va radius qamrovi 30 metrgacha.
LAN (Local Area Network) – 10 tadan 100 gacha foydalanuvchilar mavjud boʻlishi mumkin va radius qamrovi 100 metrgacha.
CAN (Campus Area Network) – oʻziga bir necha LAN tarmoqlarini birlashtiradi. Katta va koʻp segmentli LAN hosil qilinadi.
MAN (Metropolitan Area Network) – shahar qamrovidagi tarmoq. 1000 metr masofani oʻzida qamrab oladi va oʻzida 1000 ta foydalanuvchilarni oʻziga birlashtiradi.
WAN (Wide Area Network) – global kompyuter tarmogʻi hisoblanadi. Million abonentlarni oʻzida birlashtiradi (Internet).
3, Tarmoqlarni klassifikatsiyalash uchun turli belgilardan foydalaniladi, masalan tarmoq qamraydigan territoriya (maydon, hudud) boʻyicha: global va lokal.
Global va lokal tarmoqlarda qoʻllaniladigan texnologiyalar bir-birlaridan farqlanadi. Keyingi paytlarda bu texnologiyalar oʻzaro yaqinlashishmoqda.
Lokal tarmoqlar — Local Area Networks (LAN) – nisbatan katta boʻlmagan territoriyani (1-2 km radiusli) qamraydigan kompyuter tarmogʻidir. Lokal tarmoqlar bitta tashkilotga tegishli kommunikatsion tizimdir.
Masofaning olis emasligi, yuqori sifatli aloqa liniyalarni qoʻllash va maʼlumotlarni 100 Mbit/s gacha tezlikda almashtirish usullaridan foydalanish imkonini beradi. Lokal tarmoqlar turli xil xizmatlarni taqdim etadi va ularni on-line rejimida amalga oshirishni nazarda tutadi.
Lokal tarmoqlarni tuzishda turli texnologiyalar qoʻllaniladi:
1. Ethernet texnologiyasi.
2. Token-Ring texnologiyasi.
3. Arcnet lokal tarmoqlari.
4. FDDI texnologiyasi.
5. 100VG-AnyLAN texnologiyasi.
6. 802.11 standarti tarmogʻi.
4, IP-manzil va pastki tarmoq maskasi birgalikda IP-manzilning qaysi qismi tarmoq ekanligini va qaysi qismi host manziliga toʻgʻri kelishini aniqlaydi.
C sinfidagi manzillarda tarmoq qismi uch sekretli, host manzili esa bitta. Standart tarmoq niqobining uzunligi 24 bit (255.255.255.0). C sinfidagi manzillar odatda kichik tarmoqlarga beriladi.
B sinfidagi manzillarda tarmoq qismi va host manzili ikkita oktetdan iborat. Standart tarmoq niqobining uzunligi 16 bit (255.255.0.0). Odatda ushbu manzillar oʻrta tarmoqlarda ishlatiladi.
3-variant

1. 
   Kompyuter uskunalari. Kompyuterning texnik vositalari
   
2. 
   OSI modelining pogʻonalari va vazifalari
   
3. 
   Ethernet texnologiyasi
   
4. 
   IP-manzillarni formatlari va taqsimlanishi
   

1, Kompyuter vositalari (KV) ma’lumotlarni qayta ishlashni amalga oshiradi va turli sinflarning kompyuterlari, kompyuter komplekslari va kompyuter tizimlari toʻplamini aks ettiradi.
Kompyuter - berilgan dasturga muvofiq ma’lumotlarni kiritishni, saqlashni, avtomatik qayta ishlashni tashkil qilish uchun moʻljallangan texnik vositalar toʻplami.
Texnik vositalarga quyidagilar kiradi :
markaziy protsessor (MP);
operativ (asosiy) xotira (OX);
tashqi qurilmalar (TQ), shu jumladan kiritish-chiqarish qurilmalari (KChQ) va tashqi saqlash qurilmalari (TSQ);
kiritish-chiqarish protsessorlari (kanallari) (KChP).

2, OSI modelining pogʻonalari va vazifalari

№	Pogʻona (layer)	Ma’lumot uzatish turi	Vazifasi	Bu pogʻonada qoʻllaniladigan protokollar (misol tariqasida eski)	Bu pogʻonada qoʻllaniladigan protokollar (misol tariqasida yangi)
	Amaliy pogʻona (application)	ma’lumot	dasturlar bilan ishlash	FTAM, X.400, X.500, DAP, ROSE, RTSE, ACSE, CMIP	HTTP, FTP, SMTP
	Taqdim etish pogʻonasi (presentation)	potok	kengaytmalar va kodirovkalar bilan ishlash	ISO/IEC 8823, X.226, ISO/IEC 9576-1, X.236	ASCII, JPEG, EBCDIC
	Seans (session)	seans	seans aloqasini ta’minlash (ya’ni seansni oʻrnatish, boshqarish va uzish)	ISO/IEC 8327, X.225, ISO/IEC 9548-1, X.235	RPC, PAP
	Transport (transport)	segment	ma’lumotni tashish uchun aloqani ta’minlash	ISO/IEC 8073, TPO, TP1, TP2, TP3, TP4 (X.224), ISO/IEC 8602, X.234	TCP, UDP, SCTP, DCCP
	Tarmoq (network)	paket	yoʻnalishni aniqlash va mantiqiy manzillar bilan ishlash	ISO/IEC 8208, X.25(PLP), ISO/IEC 8878, X.223, ISO/IEC 8473-1, CLNP X.233, ISO/IEC 10589, IS-IS	IPv4, IPv6, IPsec, AppleTalk
	Kanal (data link)	kadr	kadrlarni uzatish va fizik manzillar bilan ishlash	ISO/IEC 7666, X.25(LAPB), Token Bus, X.222, ISO/IEC 8802-2, LLC (type 1/2)	PPP, IEEE 802.2, Ethernet, xDSL, ARP, L2TP
	Fizik (physical)	bit	signal uzatish bilan ishlash	X.25(X.21bis EIA/TIA-232 EIA/TIA-449 EIA-530 G.703)	USB, vitaya para, koaksional va optik kabellar, radiotoʻlqin protokollari

3, Ethernet texnologiyasi LVS (LHT) maʼlumotlarni almashtirish uchun ishlab chiqilgan. Ethernet – hozirgi kunda lokal tarmoqlarning eng koʻp tarqalgan standartidir. Ethernet standartlarining hamma turlari IEEE802.3 umumiy guruhiga kiradi. Ularning klassifikasiyasi:
Ethernet;
Fast Ethernet;
Gigabit Ethernet.
Fizik satxda bu standartlar quyidagi oʻtkazuvchanlik qobiliyatini taʼminlaydi:
Ethernet — 10 Mbit/s;
Fast Ethernet — 100 Mbit/s gacha;
Gigabit Ethernet — 10 Gbit/s gacha.
4,
5.3-rasm. IP-manzillarni formatlari va taqsimlanishi
IP-manzillarni sinflari

4-variant

1. 
   Hisoblash kompleksi texnik vositalar toʻplami
   
2. 
   TCP/IP stek protokollari tuzilishi
   
3. 
   Ethernet tarmoqlarida malumotlarni tasodifiy kirish usuli CSMAGWCD
   
4. 
   Subnetlar
   

1, Hisoblash kompleksi (HK) - texnik vositalar toʻplami, bir nechta markaziy protsessorlarni oʻz ichiga olgan va bitta kompyuterni bir nechta MP (KPHT - koʻp protsessorli HT) yoki bir nechta protsessorli kompyuterlarning kombinatsiyasini (KMHT - koʻp mashinali HT) ifodalaydi (1.4-rasm).

1.4-rasm. Hisoblash kompleksi texnik vositalar toʻplami

HKni qurishdan asosiy maqsad bitta protsessorli kompyuterlar uchun erishib boʻlmaydigan yuqori ishonchlilik va / yoki ishlashni ta’minlashdir.

Hisoblash tizimi (-HT) - muayyan vazifalar toʻplamini hal qilishga yoʻnaltirilgan apparat va dasturiy ta’minot toʻplami.
2, OSI modeli etalon model boʻlib, bu faqat nazariy jihatdan mavjud. Hozirgi kunda bu model asosida TCP/IP stek protokollariga asoslangan holda tarmoq ishlaydi. TCP/IP ishlab chiqilishining yagona sababi OSI modelini soddalashtirish va qulay foydalanish hisoblanadi. TCP/IP stek protokollari tuzilishi:
3.TCP/IP stek protokollari tuzilishi

№	Pogʻona (layer)	OSI modeli	Bu pogʻonada qoʻllaniladigan protokollar (misol tariqasida)
4.	Amaliy pogʻona (application)	Amaliy pogʻona (application), Taqdim etish pogʻonasi (presentation), Seans (session)	HTTP, RTSP, FTP, DNS
3.	Transport (transport)	Transport(transport)	TCP, UDP, SCTP, DCCP
2.	Tarmoq (internet)	Tarmoq (network)	ICMP, IGMP, ARP
1.	Kanal (data link)	Kanal (data link), Fizik (physical)	Ethernet, IEEE 802.11 WLAN, SLIP, Token Ring, ATM, MPLS

3, Ethernet tarmoqlarida maʼlumotlar uzatish muhitiga kirish usuli sifatida – tashuvchini va kolliziyani aniqlash jamoaviy kirish usuli CSMAGWCD (CARRIER-SENSE-MULTIPLY-ACCESS WITH COLLISION DETECTION) qoʻllaniladi (4.1-rasm). Bu usul mantiqiy umumiy shinali tarmoqlarda qoʻllaniladi. Bunday tarmoqning hamma kompyuterlari umumiy shinaga bevosita kirishga ega, umumiy shinali tarmoq istalgan ikkita uzeli orasida maʼlumot uzatishda foydalaniladi.
CSMAGWCD kirish usuli stansiyaga uzatish muhitiga kirishni toʻliq kafolatlamaydi. Tarmoq yuklamasi katta boʻlmaganda bunday hodisa ehtimolligi kam boʻladi. Lekin yuklama ortganda bu ehtimollik 1ga intiladi. Tasodifiy kirishning bu kamchiligi – kirish soddaligi va Ethernet texnologiyasining qimmat emasligiga borib toqoladi.
4, Subnet — bu boshqa subnetlar bilan qoplanmaydigan tarmoqning kichik toʻplami.
Ichki tarmoqni yaratish uchun tarmoq maʼmuri butun tarmoqning asl manzilining host manzili maydonidan bitlarni oladi va ularni kichik tarmoq manzili sifatida belgilaydi (5.2-jadval).
Qarzga olinadigan bitlarning minimal soni ikkitadir. Agar siz faqat bitdan foydalansangiz, u holda bitta bitta tarmoq manzili (.0 — tarmoq manzili) va bitta eshittirish (255) olinadi. Qarz olishga ruxsat berilgan bitlarning maksimal soni har qanday boʻlishi mumkin (manzilning host qismining maksimal uzunligi ichida), agar host manzillari uchun kamida ikkita bit ishlatilmasa.5.1- Jadval shuni koʻrsatadiki, C sinfidagi tarmoq uchun pastki tarmoq yaratish uchun host manzili maydonidan 6 bitdan koʻp boʻlmagan miqdorda qarz olish mumkin.
Umuman aytganda, subnetlar jismoniy tarmoqlarning ulardagi tugunlar soni va tarmoq segmentidagi maksimal simi uzunligidagi cheklovlarni chetlab oʻtishga moʻljallangan. Masalan, yupqa Ethernet segmenti maksimal uzunligi
185 m ni tashkil qiladi va 32 ta tugunni oʻz ichiga olishi mumkin. Eng kichik tarmoq — C sinf — 254 tugundan iborat boʻlishi mumkin.

5-variant

1. 
   Hisoblash jarayoni amalga oshirish. Kompyuterning komponenti-axborot ta’minoti
   
2. 
   OSI modelining tarmoqga bogʻliq va bogʻliq boʻlmagan protokollari
   
3. 
   Ethernet texnologiyasi asosida tarmoqlarni qurish xususiyatlari va ularning arxitekturasi
   
1. 
   Adres kengligidagi tarmoqning qism tarmoqlariga bo’linish sxemasi (Bsinfidagi tarmoqning qismi)
   

1, Kompyuterda vazifalarni bajarish hisoblash jarayoni deb ataladi.
Tizim orqali topshiriqlarni ma’lum bir ketma-ketlikda hisoblash jarayonini boshqarish OS operatsion dasturlari tomonidan amalga oshiriladi.

1.6-rasm. Hisoblash jarayoni

Ma’lumotlar bazalari va ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari kompyuterning dasturiy ta’minoti bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, uni kompyuterning mustaqil komponenti - axborot ta’minoti deb hisoblash mumkin (1.7-rasm).

1.7-rasm. Kompyuterning komponenti-axborot ta’minoti

Ma’lumotlar bazasi (MB) - buyurtma asosida tashkil etilgan,ma’lum bir tuzilishga ega bo’lgan ma’lumotlar toʻplamlaridir (fayllar to’plami).
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari - ma’lumotlarni shakllantirish, oʻzgartirish va tanlash uchun moʻljallangan maxsus dasturiy ta’minot.
“Hisoblash tizimi” atamasi koʻpincha umumiy atama sifatida ishlatiladi. Uni,koʻp mashinali yoki koʻp protsessorli kompyuter kompleksi asosida qurish mumkin, deb taxmin qilinadi va bir nechta kompyuter ning kombinatsiyasi boʻlgan kompyuter tarmogʻini yuqori darajadagi tizim deb hisoblash mumkin.
Kompyuter tarmogʻi ma’lumotlarni kiritish, saqlash, qayta ishlash va chiqarish funksiyalaridan tashqari, uzoqda joylashgan terminallardan foydalangan holda tarmoq resurslariga kirish imkoniga ega boʻlgan kompyuterlar va tarmoq foydalanuvchilari boʻlgan tarmoq abonentlari oʻrtasida sezilarli masofalarga ma’lumotlarni uzatish funksiyalarini amalga oshiradi.
3, Bu standart Xerox firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan tarmoq boʻlib uni klassik Ethernet, asosiy Ethernet tarmogʻi deb ataladi. 10Base-5 standartida maʼlumotlarni uzatish muhiti sifatida 50 Om toʻlqin qarshiligiga ega boʻlgan koaksial kabel ishlatilgan. Kabelning markazidan oʻtgan mis simning diametri 2,17 mm. RG-8 va RG-11 kabellari ana shunday koʻrsatgichlarga egadirlar. Bu standartni “yoʻgʻon Ethernet” ham deb ataladi. Kabelning tashqi diametri 10 mm ga etadi.
Bu kabel barcha stansiyalar, yaʼni kompyuterlar uchun monokanal sifatida ishlatiladi. Kabel segmentining uzunligi koʻpi bilan 500 m gacha boʻlishi mumkin. Ularning oxirlarida 50 Om qarshilikka ega boʻlgan terminatorlar ulangan boʻlishi kerak.
4, Asos sifatida, tarmoqning pastki tarmogʻi majburiy emas. Siz boshqa sinfdagi tarmoqlarning manzillaridan foydalanishingiz mumkin (tugunlarning maksimal soni kamroq). Ammo bu holda kamida ikkita noqulaylik tugʻiladi:
Bitta chekilgan segmentdan tashkil topgan tarmoqda tarmoqning barcha manzil havzasi ishlatilmaydi, chunki, masalan, S sinfidagi tarmoq uchun (undagi tugunlar soni boʻyicha eng kichigi) mumkin boʻlgan 254 ta manzildan atigi
32 tasidan foydalanish mumkin;
Tashkilot tarmogʻidagi kompyuterlarga kirishga ruxsat berilgan tashkilot tashqarisidagi barcha mashinalar har bir tarmoq uchun shlyuzlarni bilishi kerak. Tarmoqning tuzilishi tashqi dunyo uchun ochiq boʻladi. Strukturadagi har qanday oʻzgarishlar marshrutizatsiyadagi xatolarga olib kelishi mumkin. Subnetlardan foydalanishda tashqi mashinalar faqat butun tashkilot tarmogʻining shlyuzini bilishi kerak.

6-variant

1. 
   Telekommunikatsiya vositalari. Ma’lumotlarni uzatish va qabullash vositalari
   

2. Lokal hisoblash tarmoqlari. LANni tashkil etish tamoyillari Mahalliy hisoblash tarmoqlari

3. 
   Uchta segmentdan iborat boʻlgan 10Base-5 standartining fizik sathi tarkibiga kiruvchi qurilmalar
   
4. 
   WLAN simsiz tarmog’i
   

1, Telekommunikatsiya inshootlari (STK) ma’lumotlarni uzatishni amalga oshiradi va ma’lumotlarni uzatish uchun aloqa kanallari (RS) bilan birlashtirilgan aloqa tugunlaridan (CS) tashkil topgan telekommunikatsiya tarmogʻini tashkil qiladi.
RS va CSni birlashtirish usuli telekommunikatsiya tarmogʻining topologiyasini (konfiguratsiyasini) belgilaydi.

1.8-rasm. Telekommunikatsiya vositalari
Aloqa kanali (CS) tarkibiga aloqa liniyasi (LAN) va kanal hosil qiluvchi uskunalar kiradi.
Aloqa liniyasi (LAN) bu signallarni uzatadigan fizik uzatish vositasi va ma’lumotlar uzatish uskunalari (ADF) bilan birgalikda LAN turiga mos keladigan signallarni hosil qiladi (1.9-rasm).
Ma’lumot uzatish uskunalari (ADF) signallarni uzatish vositasining turiga (aloqa liniyasi) mos ravishda oʻzgartiradi. ATD telefon va yuqori chastotali CS-da ishlatiladigan har xil turdagi modemlarni (modulator-demodulator) oʻz ichiga oladi: telefon, kabel, radio-modemlar, xDSL-modemlar, adapterlar va boshqalar.
2,------------------------

Mahalliy tarmoq (LAN, mahalliy tarmoq, LAN) - bu qisqa masofalarga (bir necha oʻn metrdan bir necha kilometrgacha), qoida tariqasida, 1 Mbit / e dan kam boʻlmagan tezlikda ma’lumotlarni uzatishni ta'minlaydigan kompyuter tarmogʻi. LANlarga misollar: Ethernet, Token Ring, FDDI.
3, 10Base-F standartining uch xil varianti mavjud:
a) FOIRL (Fiber Optic Inter-Repeater Link) standarti — bu variantda konsentratorlar orasidagi masofa koʻpi bilan 1 km, tarmoqning umumiy uzunligi, yaʼni diametri esa 2500 m boʻlishi mumkin. Ixtiyoriy olingan stansiyalar orasida
4 tagacha konsentrator ulanishi mumkin, yaʼni “4 tagacha xablar” qoidasi amal qilishi kerak.
b) 10Base-FL standarti – bu xil tarmoqlarning FOIRL standarti tarmoqlaridan farqi shuki, stansiya bilan konsentrator orasidagi ( konsentrator bilan konsentrator orasidagi) masofa koʻpi ilan 2 km gacha boʻlishligidir.
v) 10Base-FB standarti — bu standart esa konsentratorlarni ulash uchun ishlatiladi. Stansiyalar undan foydalana olmaydi. Bunda bitta segmentning uzunligi 2 km gacha boʻlishi, segmentlar soni esa 6-tagacha boʻlishi (yaʼni 5tagacha konsentratorlar ulanishi) mumkin, hamda tarmoqning umumiy uzunligi 2740 m boʻlishi mumkin.
4, WLAN tarmogʻi lokal simli tarmoqlarni chegaralarini kengaytiradi (LAN). WLAN tarmogʻi radiochastota texnologiyali va diapazonda ishlaydi va IEEE 802.11 standartini talablariga mos keladi. Bunday tarmoqlarda foydalanuvchilar lokal tarmoqlarga (AccessPoint, AP). orqali ulanishadi. Kirish nuqtasi simsiz uzellarni oʻzaro ulanishlarini va Ethernet. Tarmogʻiga ulanishini taʼminlaydi.

7-variant

1. 
   Tеlеkоmmunikаsiya vоsitаlаrining sinflаnishi
   
2. 
   LAN topologiyalari
   
3. 
   10BASE — F STANDARTI
   
4. 
   WPAN simsiz tarmog’i
   

1, Elеktrаlоqа tаrmоgʻi tаrkibigа quyidаgilаr kirаdi:
fоydаlаnuvchilаr;
аlоqа punktlаri;
аlоqа kаnаllаri;
tаrmоq stаnsiyalаri;
аlоqа uzеllаri;
bоshqаrish tizimi.
Fоydаlаnuvchilаr (аbоnеntlаr, mijоzlаr), ulаr xаbаrlаr оqimini yarаtishаdi vа qаbul qilishаdi, hаmdа оdаtdа, аxbоrоtni еtkаzish vа qаytа ishlаsh boʻyichа, аlоqа turini (tеlеfоn, mа`lumоtlаr uzаtish, tеlеrаdiо eshittirish vа xаkоzо) tаnlаsh boʻyichа vа bеlgilаngаn sifаtgа riоya qilgаn xоldа, turli xizmаtlаrni (xizmаt turlаrini) оlish boʻyichа tаlаblаrni bеlgilаydi.

2 , LANda quyidagi topologiyalar eng koʻp qoʻllaniladi.
“Shina” (bus) - bu magistral yoki segment deb ataladigan, bu tarmoqdagi barcha kompyuterlar ulangan
2-“Yulduz” (yulduz), unda hamma narsa bor kompyuterlar markaziy komponent - markazga ulangan
3-“Ring” (halqa). Signallar uzuk atrofida bir yoʻnalishda aylanib, har bir kompyuterdan oʻtadi
3, 10Base-F standartida maʼlumotlarni uzatish muhiti sifatida oʻtkazish qobiliyati 500-800 MGts boʻlgan uzunligi esa 1 km gacha yetkazilishi mumkin boʻlgan nisbatan arzon hisoblangan optik tolali kabel ishlatiladi. Bu standartning tuzilish chizmasi 10Base-T standartining chizmasi bilan bir xil boʻladi (4.4.-rasm). Bunda ham tarmoq adapterini konsentrator bilan ulash uchun ikkita optik tolali kabel ishlatiladi, yaʼni adapterning Tx chiqishini, konsentratorning Rx kirishi bilan, va adapterning Rx kirishini esa konsentratorning Tx chiqishi bilan ulanadi.
4, Simsiz tarmoqlar uchta asosiy kategoriyaga boʻlinadi:
-shaxsiy tarmoqlar (Wireless Personal Area);
-simsiz lokal tarmoqlari (Wireless Local Area -WLAN);
- global simsiz tarmoqlar (WirelessWideArea, WWAN).
Simsiz tarmoqlardek maʼlumotlarni uzatish turli faktorlar boʻyicha oʻzgarishi mumkin.
Simsiz tarmoqlar tabiiy va sun’iy tashqi xalaqitlarni juda sezuvchan. Haroratni va va namlikni oʻzgarishlari simsiz tarmoqlarni qoplash zonalariga va uzatish radiusiga taʼsir qiladi. Bunday turdagi simsiz tarmoqlar sichqonchani, klaviaturani va KPK kabi periferiya qurilmalarini bitta uzelga IK yoki Bluetooth orqali ulaydi.
8-variant

1. 
   Kоmpyutеr tаrmоqlаrining rivоjlаnishi
   
2. 
   LAN arxitekturalari
   
3. 
   10BASE — T STANDARTI
   
4. 
   WWAN simsiz tarmog’i
   

1, Kоrхоnаlаr miqyosidа iqtisоdiyotni bоshqаrish mаzkur jаrаyondа kаttа jаmоаlаrning ishtirоq etishini tаlаb qilаdi. Bu jаmоаlаr shахаrning turli tumаnlаridа, mаmlаkаtning turli mintаqаlаridа vа hаttо bоshqа dаvlаtlаrdа jоylаshgаn bo’lishi mumkin. Bоshqаruvni оqilаnа аmаlgа оshirishni hаl etish uchun ахbоrоt аlmаshish tеzligi vа qulаyligi, vа shuningdеk mаmuriyatning uzviy аlоqаdа bulish imkоniyatlаr mo’him vа dоlzаrb bo’lib qоlаdi.
1970-1980 yillаrdа ushbu mаsаlаlаrni hаl etishdа ахbоrоtni ‘‘ mаrkаzlаshtirilgаn’’ qаytа ishlааsh tizimlаridаn fоydаlаnish kеng tus оlgаn edi. Kаttа mоddiy hаrаjаtlаr tаlаb qiluvchi elеktrоn hisоblаsh mаshinаlаrdаn mаrkаzlаshgаn usuldа fоydаlаnish аvvаlо uning hisоblаsh quvvаtidаn bеunum fоydаlаnishigа vа kоmpyutеr rеsurslаridаn fоydаlаnish imkоniyatlаrini chеklаnishigа оlib kеldi. Qоlаvеrsа mаrkаziy EHM ning birоr bir qismining qisqа vаqtgа bo’lsаdа ishdаn chiqishi butun tizim uchun оg’ir оqibаtlаrni kеltirdi. Bu esа infоrmаtsiоn tizim fоydаlаnuvchilаrining bаrchаsining ishini tuхtаtishgа оlib kеldi.


2, LAN arxitekturasi turlari:
peer-to-peer tarmoqlari;
“mijoz-server” tipidagi tarmoqlar;
operatsion tizimlarning ikkala turi (peer-to-peer va server) ishlashi mumkin boʻlgan birlashtirilgan tarmoqlar. Peer-to-peer tarmoqlari - bu bir-birining resurslaridan foydalanishi mumkin boʻlgan tengdosh kompyuterlari boʻlgan tarmoqlar.
Mijoz-server tarmoqlari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
serverlar - tarmoq foydalanuvchilari oʻrtasida birgalikda foydalaniladigan resurslarga ega boʻlgan va mijozlar uchun ularga kirishni boshqaradigan kuchli kompyuterlar;
3, l0Base-T tarmogʻida maʼlumotlarni uzatish muhiti sifatida ikkita ekranlanmagan oʻralma juftlik (Unshielded Twisted Pair, UTP) kabeli ishlatiladi.
Uchinchi kategoriyali koʻp juftli (2 ta, 4 ta juftli) UTP kabeli telefon apparatlarini ulash uchun ham ishlatiladi. Shuning uchun ularni Voice Grade, yaʼni tovush uzatish kabeli ham deb ataladi (4.4.-rasm).
Bunda oʻralma juftlikning bittasi kompyuterni takrorlovchiga, yaʼni konsentratorga maʼlumotlarni uzatish uchun (Tx),ikkinchisi esa konsentratordan kompyuterga maʼlumotlarni uzatish uchun (Rx) ishlatiladi (4.4.-rasm). Bu kabelning uzunligi koʻpi bilan 100 m boʻlishi mumkin. l0Base-T standartida “4 tagacha konsentratorlar” qoidasi amal qiladi. Shunga asosan tarmoqning uzunligi koʻpi bilan 500 m ni tashkil qiladi. Yaʼni 5ta segment har biri 100 m dan boʻlganda tarmoqning diametri 500 m boʻladi. Tarmoqqa koʻpi bilan 1024 ta kompyuter ulashga ruxsat beriladi. Bunga konsentratorlarni ikki sathli iyerarxik koʻrinishda ulash bilan erishish mumkin boʻladi.
4, WWAN tarmogʻi katta territoriyalardagi zonalarda qoplashni taʼminlaydi. Bu tarmoqlarda kanallarni kodli ajratuvchi (CDMA) koʻp stansiyali kirishlar yoki global mobil aloqa sistemasi (GSM) ishlatiladi. Ularni faoliyatlari odatda davlat korxonalari tomonidan reglamentlanadi.
Yangi texnologiyalar yaratilishi bilan tezlik va o’tkazish diapozoni yaxshilanmoqda/

9-variant

1. 
   Tеlеkоmmunikаtsiya tаrmоqlаrining sinflаnishi
   
2. 
   LANga kirishni boshqarish usullari
   
3. 
   Ethernet konsentratorlarini iyerarxik tarzda ulash
   
4. 
   WLAN, WWAN, WPAN tarmoqlarini tavsiflari
   

1, Xоzirgi kundа fоydаlаnishdа hаr xil bеlgilаr bilаn аjrаtilаdigаn turli-tumаn аlоqа tаrmоqlаri ishlаtilmоqdа. Tаrmоqlаrning bir xil bеlgilаri аlоqа tizimidа tаrmоqning oʻrnini, bоshqаsi – tuzilish prinsipi vа ishlаsh hаrаktеrini, аyrimlаri – tаrmоqni qoʻllаnishidаn iqtisоdiy yoki bоshqа sаmаrа оlinishini аniqlаydi. Sinfiy bеlgilаr qаnchа koʻp boʻlsа, tаrmоq shunchаli kеngrоq, аtrоflichа tаvsiflаngаn boʻlаdi.
Аlоqа tаrmоqlаri vаzifаsi, kаnаllаrni tаshkil qilish vа аjrаtish hаrаktеri, kоmmutаsiya turlаri, uskunаlаri vа jоylаshtirish shаrtlаri, аvtоmаtizаsiya dаrаjаsi vа bоshqа bеlgilаr boʻyichа sinflаnаdi
2, LAN samaradorligiga har bir foydalanuvchiga xizmatning maqbul darajasini ta'minlash uchun tarmoq tugunlarini ma’lumotlarni uzatish vositasiga kirishni ta'minlash tartibini belgilaydigan Access Control usuli sezilarli darajada ta’sir qiladi. Transmissiya vositasiga kirish usullari OSI modelining ma’lumotlarga bogʻlanish darajasida amalga oshiriladi.
Koʻp kirish - bu uzatish vositasiga kirish uchun stantsiyalarning raqobatdoshligi asosida bir nechta tarmoq tugunlarini umumiy uzatish vositasiga (masalan, umumiy avtobusga) kirish usuli. Har bir stantsiya istalgan vaqtda ma’lumotlarni uzatishga harakat qilishi mumkin.