“Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar”

6– Amaliy mashg‘ulot
(2-soat)
Mexanik jarayonlar. Qattiq jismlarni maydalash.

Nazariy qism. Mexanik jarayonlar turkumiga turli xil materiallarni mexanik kuch tasirida maydalash, saralash, aralashtirish, ezish, granullash va masofaga uzatish kabi jarayonlar kiradi.
Maydalash jarayonida material bo‘laklarining fizik-kimyoviy xususiyatlari uzgarmaydi, ularning o‘lchami kichrayadi, sirt yuzalari esa ortadi. Qattiq materiallarning maydalash, shartli ravishda, maydalash (materiallarni yirik, o‘rtacha va mayda mayda bo‘laklarga bo‘lish) va maydalash (yupka va uta yupka maydalash) jarayonlariga bo‘linadi.
Material bo‘laklarining o‘lchamlariga ko‘ra maydalash jarayonining sinflarga bo‘linishi quyidagi 1-jadvalda keltirilgan.

Maydalash jarayonlarini sinflarga bo‘linishi. 1- jadval

Maydalash turi	Bo‘laklarning o‘rtacha o‘lchami, mm		Mahsulotni maydalanish
	maydalanguncha	maydalangandan so‘ng	darajasi
Yirik maydalash	1500÷300	300÷100	2÷6
O‘rtacha maydalash	300÷100	50÷10	5÷10
Mayda maydalash	50÷10	10÷2	10÷50
Yupka maydalash	10÷2	2÷0,75	100
O‘ta yupka maydalash	2÷0,75	7,5^.2÷ 1^.4	-

Material bo‘lagining maydalanguncha d₁ va maydalangandan so‘nggi d₂ o‘rtacha o‘lchamlarining nisbati maydalanish darajasi i deyiladi
i = d_b/d_{m .} (1)
Maydalanayotgan material bo‘laklari va ularning maydalangan zarrachalari odatda tugri geometrik shaklga ega bulmaydi. Shuning uchun ular «o‘rtacha o‘lcham» kattaligi bilan tavsiflanadi. Material bo‘laklarining o‘rtacha o‘lchami quyidagi ifodaga ko‘ra aniqlanadi
D_x = ³Ö lbh , m, (2)
bu yerda b- bo‘lakni kengligi; l- uzunligi; h- balandligi.
Agar bo‘lak sharsimon bulsa, uning tavsiflovchi o‘lchami sifatida diametri qabul qilinadi, kub shaklida bo‘lsa - kub qirrasining uzunligi olinadi.
Maydalangan bo‘laklarning o‘rtacha o‘lchamlari saralovchi elaklar yordamida bir necha fraktsiyalarga ajratilib aniqlanadi. Har bir fraktsiyaning o‘rtacha o‘lchami d_o‘ ushbu fraktsiyadagi eng katta d_max va eng kichik d_min bo‘laklar o‘lchamiga ko‘ra quyidagicha aniqlanadi
d_o‘ = (d_max + d_min)/2 . (3)
Aralashmadagi bo‘laklarning o‘rtacha o‘lchami quyidagicha hisoblanadi
, (4)
bu yerda d_o‘r1, d_o‘r2 ,..., d_o‘rn- Har bir fraktsiyadagi bo‘laklarning o‘rtacha o‘lchami; a₁, a₂, ..., a_n- Har bir fraktsiyaning massaviy tarkibi, %.
Maydalash jarayoni asosan qattik yoki shartli ravishda qattik deb kabul qilingan materiallarni ezish, yorish, sindirish, kesish, arralash, yemirish (eyiltirish) va zarba berish kabi maydalash usullari bilan amalga oshiriladi. U yoki bu usulni tanlash materialning o‘lchamlari va fizik-mexanik xossalariga bog‘liq.
Materiallarni maydalash quruq usulda (suv ishlatmasdan), yupka maydalash esa materiallarni namlab amalga oshiriladi.