|
2.1 Valyuta kurslarining tasnifi.
Emitent davlatga nisbatan:
Kollektiv (masalan, SDR, avval ECU, hozir Evro)
MILLIY VALYUTA - davlat tomonidan chiqarilgan pul birligi ( markaziy bank davlat) va birinchi navbatda ushbu davlat hududida muomalaga ega.
XORIJIY VALYUTA - bular xalqaro hisob-kitoblarda foydalaniladigan xorijiy davlatlarning banknotalari (banknotlar, xazina belgilari, tangalar), kredit va toʻlov hujjatlari (veksellar, cheklar va boshqalar).
KOLLEKTİV VALYUTA - davlatlararo shartnomalar doirasida xalqaro hisob-kitoblar uchun foydalaniladigan valyuta iqtisodiy tashkilotlar(masalan, evro - Yevropa Ittifoqi doirasida).
Qo'llash doirasi va tartibi bo'yicha:
Valyutani tasniflashning yana bir asosi hisoblanadi qo'llash doirasi va tartibi, unga ko'ra valyuta bo'linadi erkin konvertatsiya qilinadigan, qisman konvertatsiya qilinadigan va konvertatsiya qilinmaydigan. Valyuta ayirboshlash darajasi to'g'ridan-to'g'ri mamlakatning iqtisodiy salohiyatiga, uning tashqi iqtisodiy faoliyati ko'lamiga, ichki valyuta barqarorligiga bog'liq. Pul muomalasi, milliy tovar va pul bozorlari va kapital bozorlarining rivojlanish darajasi.
Erkin konvertatsiya qilinadigan valyuta - (inglizcha hardcurrency) - istalgan shaklda va barcha turdagi operatsiyalarda boshqa xorijiy valyutalar va xalqaro to'lov vositalariga erkin va cheksiz almashtiriladigan pul birliklari.
Xalqaro valyuta jamg'armasi mamlakat valyutasidan erkin konvertatsiya qilinadigan valyuta sifatida foydalanishni ma'qullaydi va unga rozilik beradi. Demak, erkin konvertatsiya qilinadigan valyutadan rezidentlar ham, norezidentlar ham xalqaro bank va moliyaviy operatsiyalarning barcha turlarida foydalanishlari mumkin.
Yaroqliligi bo'yicha
Vaqtinchalik valyuta - ta'siri faqat shartnoma, bitimning ma'lum muddatlari yoki moddalariga taalluqli bo'lgan valyuta.
Belgilangan valyuta - doimiy valyuta.
Foydalanish darajasi bo'yicha:
zaxira valyutasi- davlatlar markaziy banklari tashqi savdo operatsiyalari va xorijiy investitsiyalar bo'yicha xalqaro hisob-kitoblar uchun zaxiralarni to'playdigan va saqlaydigan chet el valyutasi;
yetakchi jahon valyutalari- to'liq konvertatsiya qilinadigan va eng ko'p ishlatiladigan ettita asosiy valyuta xalqaro hisob-kitoblar(AQSh dollari, evro, Shveytsariya franki, funt sterling, yapon iyenasi, kanada dollari, avstraliya dollari).
Qisman konvertatsiya qilinadigan valyuta - bu ma'lum bir egalari uchun, shuningdek, ayirboshlash operatsiyalarining ma'lum turlari uchun konvertatsiyasi ma'lum darajada cheklangan bo'lgan mamlakatlarning milliy valyutasi. Ushbu turdagi valyuta faqat ayrim xorijiy valyutalarga almashtiriladi va barcha tashqi savdo operatsiyalarida qo'llanilmaydi. Bu guruhga eng rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar valyutalari kiradi. Konvertatsiya qilish darajasi davlat tomonidan maxsus qonun hujjatlarida belgilanadi. Qonun milliy valyuta ayirboshlash mumkin bo‘lgan xorijiy valyutalarning tartibi va ro‘yxatini, shuningdek, bunday ayirboshlashning miqdoriy ifodasini belgilaydi, valyuta bozorlarida valyutani sotish va sotib olishga imkon beradi, bunday valyutalarning sub’ektlari doirasini ko‘rsatadi. operatsiyalar (ya'ni rezidentlar, norezidentlar, ayrim korxonalar, banklar, xalqaro tashkilotlar va boshqalar). Qonunda valyuta operatsiyalarini cheklash doirasi va darajasi, ularni amalga oshirish shartlari va tartibi ham tartibga solinadi. Bu, birinchi navbatda, tashqi savdo operatsiyalari, chet el valyutasini sotib olish va sotish, valyuta hisobvaraqlarini ochish va boshqalarga tegishli.
Shaxslar doirasi va valyutadan foydalanish bilan bog'liq operatsiyalarning kengligiga qarab, tashqi konvertatsiya tushunchasi ham mavjud bo'lib, u faqat xorijiy jismoniy va yuridik shaxslarga va faqat joriy (va ko'pincha faqat tashqi savdoda) hisob-kitoblarda qo'llaniladi. Shuningdek, milliy valyutaning ichki konvertatsiyasi tushunchasi ham mavjud bo‘lib, u ma’lum bir davlat fuqarolari va tashkilotlarining chet el valyutasini milliy valyutaga sotib olish va tashqi savdo operatsiyalari uchun cheklovlarsiz to‘lash imkoniyatini bildiradi. Chet el valyutasida mustahkam investitsiyalarsiz, ayniqsa amalga oshirishning dastlabki bosqichida, ichki konvertatsiya qilish mumkin emas. Masalan, Polsha zlotiyasining ichki konvertatsiyasini joriy qilish uchun xorijiy davlatlar tomonidan sezilarli valyuta yordami ko'rsatildi.
Konvertatsiya qilinmaydigan valyuta - bu bir mamlakat ichida amal qiladigan va boshqa xorijiy valyutalarga almashtirib bo'lmaydigan milliy valyutadir. Yopiq valyutalarga chet el valyutasini sotib olish va sotish, milliy va chet el valyutasini olib kirish va olib chiqishda turli cheklovlar va taqiqlarni o'rnatadigan mamlakatlar valyutalari kiradi. valyutalar bilan bir qatorda valyutani tartibga solishning boshqa choralarini ham qo‘llaydi. Valyuta cheklovlarining asosiy sabablari valyuta etishmasligi, tashqi qarz bosimi, to‘lov balansining og‘ir ahvoli hisoblanadi. Xalqaro valyuta jamg'armasi tomonidan ba'zi valyuta cheklovlari keng tarqalgan bo'lib, birinchi navbatda joriy operatsiyalar bo'yicha xalqaro hisob-kitoblar, shuningdek investitsiyalar harakati bilan bog'liq. XVFga yaqinda qo'shilgan mamlakatlarda valyuta cheklovlaridan yanada kengroq foydalanish kuzatildi. Bu birinchi navbatda Sharqiy Yevropa mamlakatlari, MDH mamlakatlari. Bu mamlakatlarda valyuta cheklovlari bosqichma-bosqich qisqartiriladi. bozor munosabatlariga kirib borishi va valyutani tartibga solish sohasida iqtisodiy vositalardan yanada moslashuvchan va samarali foydalanish va milliy valyutaning birinchi navbatda ichki, so‘ngra umumiy konvertatsiyaga o‘tishi bilan bog‘liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
