Asosiy organik sintez jarayonlari uchun xom-ashyolar

Sanoatda ikki xil katolizatordan foydalaniladi:
1) rux-xromli (8ZnOCr₂0₃-Cr0₃), u yuqori haroratga, kontakt zaharlariga chidamli, zaharlanganda ham yana qayta aktivlash mumkin, oson regeneratsiyalanadi, selektivligi yuqori. Buning uchun optimal sharoit 370-400°C va 25-30 MPa bosim;
2) mis katalizatori aktivligi juda yuqori, ammo kontakt zaharlariga va yuqori haroratga chidamsiz, qaytmas holda zaharlanadi. Shuning uchun ham 300°C va 15 MPa bosimda foydalaniladilar.
Rossiya FA neft Kimyo sintezi instititida o'tkazilgan tekshiruvlar sintez reaksiyasi yuqoridagidan boshqa tartibda borishini ko'rsatdi.
C0₂+3H₂ -> CH₃OH+H₂0. Lekin nima uchun metanol CO va H, dan (sintez gazdan) olinadiq Gap shundaki, sintez gazda doimo C0₂ va suv bug'larining aralashmasini (5 % gacha) bo'ladi. Bu miqdor reaksiya boshlanishi uchun kifoyadir. Metanol sintezida katalizatorlar ta'sirida uglerod (II) - oksid suv bug'i kislorodi hisobga uglerod (IV) - oksidgacha oksidlanadi (busiz jarayon ketmas edi).
Metanol rangsiz suyuqlik 64,7°C da qaynaydi, suvda cheksiz eriydi, organik erituvchilar bilan istagancha aralashadi, o'ta zaharli, 5-10 ml ichilsa ko'r qiladi, 30 ml o'limga olib keladi.
Dunyoda metanol ishlab chiqarishning yillik o'sishi 15 % ni tashkil etadi
Undan formaldegid, dimetiltereftalat, metilamin, dimetisulfat, dimetilformamid, melamin, metilatsetat, metilakrilat, metilmetakrilat, yuqori molekular spirtlar va boshqa ayrim mahsulotlar olingan. Endilikda metanoldan benzin, dizel Yoqilg’isining yengil fraksialari, sirka kislota va sirka aldegid, olefinlar, etilen va propilen, etilenglikol, vinilsateat etilbenzol, stirol kabi ko'p tonnali mahsulotlarni olish jarayonlari ishlab chiqilgan. Metanol oziq-ovqat mahsulotlari uchun xomashyo bo'lib qoldi va yaqin/ kelajakda Kimyo sanoatining eng muhim mahsuloti bo'lib qoladi. j 2000- yilga kelib faqatgina AQShning o'zida 150 mln tonnadan ortiqroq metanol ishlab chiqarildi.


Metanol ishlab chiqarishning texnologik sxemasi

22- rasm. Uglerod (II) oksidi va vodoroddan metanol sintezi
qurulmasining sxemasi.
1 — kompressor; 2 — skrubber; 3 — araiashtirgich; 4 — filtr; 5 —
issiqalmashgich; 6 — sintez kolonnasi; 7 — kondensator; 8 — separator;
9 — xom spirt yig'gichi; 10 — sirkulyatsiya kompressori.
Oltingugurtli birikmalardan tozalangan dastlabki gazlar aralash-masi besh bosqichli kompressorda 1 dan 25 MPa gacha siqiladi. Uchin-clii va to'rtinchi bosqichlar oralig'ida gaz nasadkali skrubber (2) da C0₂ dan tozalash uchun 3 MPa bosim ostida suv bilan yuviladi. Kompressorning beshinchi bosqichidan chiqqan siqilgan gaz araiash­tirgich (3)da moylardan tozalash maqsadida filtr(4)ga yuboriladi. So'ngra gazlar aralashmasi issiq almashtirgichning (5) quvurlar oralig'idagi bo'shlig'i orqali o'tkaziladi, u yerda chiqib (6) ketuvchi kontakt gazlari bilan 220°C gacha qizib sintez kolonnasiga kiradi.
Metanol sintezi kolonnaning (104- rasm) balandligi 12—18 m, ichki diametri 0,8—1,2 m, devorining qalirdigi 0,04—0,1 m.
Uglerod (II) oksidi uglerodli po'lat bilan birikib, temir pentakarbonilini (Fe(CO)₅) hosil qilib, po'latni emiradi, natijada qo'shimcha reaksiyalar kuchayadi. Shuning uchun kolonnaning ichi va ba'zi bir qismlari qizil mis bilan qoplanadi yoki ligerlangan po'latdan yasaladi.
Sanoatda 2 tipdagi sintez kolonnasidan foydalaniladi:
l.Tokchali kolonna, bunda katalizator bir necha tokchalarga qo'yiladi va gaz tokchalar orqali o'tadi.
2.Bir kolonnaning o'zida katalizator qutisi, elektr qizdirgich va issiq almashtirgichlari bo'ladi
Kolonnadan chiqqan gazlar aralashmasi issiq almashtirgich quvurlari ichidan o'tib ancha soviydi va kondensator (7) to'liq sovib hosil bo'lgan «xom» spirt kondensatlanadi va separator (8)da reaksiyaga kirishmay qolgan gazlardan ajralib yig'gichga tushadi, gazlar esa kompressor orqali so'rib olinadi, aylanma gaz aralashtirgichda toza sintez gaz bilan qo'shiladi. Shu yerda sikl qo'shiladi.
«Xom» spirt 92-93 % bo'lib, tozalangach va rektifikatsiyalangach, 99,5 - 99,7 % toza metanol olinadi. 1 t. metanol olish uchun 700 m³ CO, 1400-2000 m³ H₂ sarflanadi. Unum nazariy hisobning 84-87 % ni tashkil etadi. Metanol sintezi fizik-Kimyoviy sharoitlari va uni amalga oshirish va texnologik rasmiylashtirilishi bilan ammiak sinteziga ⁰xshaydi. Shuning uchun ko'pincha har ikkalasi ham bir korxo-naning o'zida quriladi.