Asosiy makroiqtisodiy o’zgarishlar va muammolar Stajyor o’qituvchi: Bobayev Isroiljon

Asosiy makroiqtisodiy o’zgarishlar va muammolar
Stajyor o’qituvchi: Bobayev Isroiljon

Qayd etilishicha, mamlakat iqtisodiyotining tiklanishi va keyinchalik barqaror rivojlanishi makroiqtisodiy shart-sharoitlar, chora-tadbirlar va tartibga solish vositalarini yaratish bilan bevosita bog‘liqdir. Strategiyada belgilangan makroiqtisodiy siyosat va institutsional islohotlarni davom ettirish bilan birga, hozirgi vaqtning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, 2020 yilning qolgan davrida va 2021 yilda quyidagilarga asosiy e'tibor berish talab qilinadi:

• tashqi qarzning o‘sishini cheklash, qarz mablag‘laridan foydalanish samaradorligini qat'iy nazorat qilish. Bu esa moliyaviy xarajatlarni kamaytirish, xususiy investitsiyalarni har tomonlama targ‘ib qilish, shuningdek, keyingi yillarda tashqi qarzdorlikni ustav chegarasidan o‘tishining oldini olish uchun o‘pta muddatli reja va chora-tadbirlarni tayyorlash, budjet xarajatlarini rejalashtirish va O‘zbekiston Respublikasi tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi tomonidan moliyalashtirish, shuningdek, ulardan foydalanish ustidan qattiq nazorat qilish;
• tashqi qarzlardan samarali foydalanish, ularni ustuvor ravishda, budjet defitsiti, infratuzilma loyihalarini, iqtisodiy o‘sishga bevosita va ikkinchi darajali ta'sir ko‘rsatadigan ijtimoiy obektlarni moliyalashtirishga qaratish, aholi bandligini ta'minlash, kambag‘allikni qisqa va o‘rta muddatda qisqartirishga yo‘naltirish;

• texnik-iqtisodiy asoslash bosqichida loyiha tanlash mezonlarini takomillashtirish orqali davlat investitsiya xarajatlarini optimallashtirish, qiymati va amalga oshirish vaqti dolzarbligini yo‘qotgan investitsion loyihalarni rad qilish, shuningdek, ularning ishga tushirilganidan keyin investitsiya loyihalarini amalga oshirilishi va samaradorligini monitoring qilish, loyihalarni moliyalashtirishda xususiy investitsiya vositalaridan foydalanishni kengaytirish, shu jumladan, korporativ va infratuzilma obligatsiyalarini chiqarish orqali davlat-xususiy sherikchilikni va fond bozorini rivojlantirish;
• soliq va bojxona imtiyozlarini optimallashtirish bo‘yicha ishlarni yakunlash;
• sanoat va raqobat siyosatini takomillashtirish. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va “o‘sish nuqtalariga” moliyalashtirishni jalb etish, eksport bozorlarida raqobatbardoshlikni oshirish, xalqaro qiymat zanjirlarida ichki korxonalar ishtirokida izchil o‘sishni rag‘batlantirish uchun yangi rivojlanish drayverlarini aniqlash bilan o‘pta muddatli sanoat siyosati strategiyasini ishlab chiqish va qabul qilish, shu jumladan, davlat korxonasi islohot jarayonini yakunlash, monopoliyaga qarshi kurashni tartibga solish va raqobat muhitini yaratish chora-tadbirlar;

• qishloq xo‘jaligi sohasini isloh qilishni davom ettirish. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining xo‘jalik faoliyatiga ma'muriy aralashuvni to‘liq cheklagan holda, narx shakllanishida bozor mexanizmlarini joriy etish, moliyaviy resurslarning harakati va yer aylanmasining garov mexanizmini takomillashtirish. Qishloq xo‘jaligida qiymat zanjirlarini yaratish mexanizmini rag‘batlantirish;
• ishlab chiqarish xarajatlarini optimallashtirish, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va ishlab chiqarish jarayonlarini raqamlashtirish orqali iqtisodiyotda mehnat unumdorligini oshirish orqali ish haqining hajmini oshirish va mahalliy mahsulotlarning xalqaro raqobatbardoshligini oshirishdan iborat;

Xalqaro moliya – xalqaro moliyaviy resurslar majmui va ularning harakatlanishini ifodalovchi tushuncha hisoblanadi. Xalqaro moliya munosabatlari muayyan maqsadlarni amalga oshirish uchun xalqaro darajada shakllantirilgan moliyaviy resurslarni taqsimlash va ulardan foydalanish jarayonidagi iqtisodiy munodabatlarni ifodalaydi. Xalqaro moliya munosabatlari xalqaro valyuta munosabatlari, xalqaro kredit munosabatlari, xalqaro investitsiya munosabatlari, xalqaro savdo munosabatlari, xalqaro soliq munosabatlari, xalqaro lizing munosabatlari, mamlakatlar to’lov balansini boshqarish, xalqaro moliya tashkilotlari bilan aloqalar kabi munosabatlarni qamrab oladi.

Pul-kredit xalqaro munosabatlari sharoitida turli mamlakatlar yoki alohida shaxslar o'rtasidagi moliyaviy munosabatlarning barcha spektrlari tushuniladi. Bular turli xil hisob-kitob operatsiyalari, pul o'tkazmalari, valyuta ayirboshlash operatsiyalari, kreditlar va boshqalar. Xalqaro moliyaviy munosabatlar sub'ekti bo'lishi mumkin:

• mamlakatlar;
• xalqaro moliyaviy tashkilotlar;
• banklar;
• sug'urta kompaniyalari;
• yakka tartibdagi korxonalar yoki korporatsiyalar;
• investitsiya guruhlari va fondlari;
• individual shaxslar.

Xalqaro iqtisodiy munosabatlar shakllaridan biri bu xalqaro turizm - odamlarning dam olish va turistik ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan munosabatlar tizimi. Ushbu munosabatlarning mavzusi nomoddiy, nomoddiy xizmatlardir. Xalqaro turizmning faol rivojlanishi davri XX asrning 60-yillarida boshlangan. Bunga bir nechta sabablar bor edi: fuqarolarning farovonligi oshishi, bo'sh vaqtning ko'payishi, shuningdek havo transportining rivojlanishi. Bugungi kunda turizmdan milliy byudjetga tushadigan tushum miqdoriga qarab dunyoning eng "sayyoh" mamlakatlari Avstriya, Frantsiya, Italiya, Ispaniya, Shveytsariya va Tayland hisoblanadi. Bundan tashqari Osiyo qit’asida O’zbekiston, Saudiya Arabistoni, Dubay, Malayziya, Turkiya, Yaponiya, Misr, Hindiston kabi mamlakatlarga 2019 yilgi statistik ma’lumotlarga ko’ra yiliga 7 748 800 ta turist yashrif buyurganligini ko’rishimiz mumkin.