Asosiy fotometrik kattaliklar va ularning birliklari Reja: Asosiy tushunchalar

Ravshanlik В birligi sifatida o‘ziga perpendikulyar yo‘nalishda har bir kvadrat metrdan 1 kd yorug‘lik kuchi beradigan yuzaning ravshanligi olinadi. Shunday qilib, ravshanlik birligi kvadrat metrga kandela bo‘ladi kd/м².

Ilmiy adabiyotlarda quyida sanab o‘tilgan boshqa birliklar ham ishlatiladi:

Nomi	Belgisi	kd/м^2 hisobidagi qiymati
Нit	Nt	1
Stиlб	Sб	10^4
Аpostиlб	Аsб	1/
Lаmбеrt	Lб	10^4/

Nit, ravshanki, kd/m² ning boshqacha nomi. Stilben har bir kvadrat santimetridan 1 kd yorug‘lik kuchi beradigan yuzaning ravshanligiga mos keladi. Apostilb va lambert kattaliklar fizik jihatdan sirtida ma’lum yoritilganlik hosil qilingan ideal sochgichning ravshanligini bildiradi.

Yorug‘lik va energetik birliklar

Kattaliklar	Belgisi	Birligi	Sim- Voli	Energetik Birligi
Yorug‘lik oqimi	F	Lyumen	Lm	Vatt
Yorug‘lik kuchi	J	Kandela	Kd	vatt/steradian
Ravshanlik	В	Kandela/m^2	Kd /m^2	vatt/(steradian(m^2)
Intensivlik	R	Kandela/m^2	Kd /m^2	vatt/(steradian(m^2)
Yorituvchanlik	S	lyumen/m^2	lm/m^2	vatt/m^2
Yoritilganlik	E	Lyuks	Lk	vatt/m^2

Fotometrlar. Sirtlarning yoritilganligini tenglashtirish yo‘li bilan ikki manbaning yorug‘lik kuchi taqqoslanadi. Shu maqsadda ishlatiladigan asboblar fotometrlar deb ataladi. Eng sodda fotometrlardan birining chizmasi 3.4–rasmda ko‘rsatilgan. Uchburchakli АВS prizmaning oq rangga bo‘yalgan АS va ВS yoqlariga manbalardan yorug‘lik tushadi. Prizmaning har bir yog‘ini faqat bir manba yoritadi.

3.4-rasm

Yoritilganlik S tomondan ko‘z bilan kuzatiladi. Fotometrni manbalar orasida u yoki bu tomonga siljitib, prizmaning ВS va АS yoqlari bir xil yoritilishiga erishiladi va shundan so‘ng quyidagi mulohazalarga muvofiq manbaning yorug‘lik kuchi hisoblanadi: yorug‘lik kuchi I₁ bo‘lgan S₁ manba prizmadan r₁ masofada turib

yoritilganlik hosil qiladi, yorug‘lik kuchi I₂ bo‘lgan S₂ manba prizmadan r₂ masofada turib

yoritilganlik hosil qiladi. Fotometrni Е₁=Е₂ bo‘ladigan qilib joylashtirganimiz uchun quyidagini yoza olamiz:

(3.10)

Ikki manbaning yorug‘lik kuchlari nisbati yorug‘lik manbalaridan birday yoritilgan sirtgacha bo‘lgan masofalar kvadratlarining nisbati kabidir.

Yuqoridagi (3.10) ifoda bir manbaning yorug‘lik kuchi ma’lum bo‘lganda ikinchi manbaning yorug‘lik kuchini topishga imkon beradi.

Adabiyotlar:

1. 
   I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." I-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y.
   
2. 
   I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." II-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y.
   
3. 
   I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." III-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y.
   
4. 
   S.X. Astanov, M.Z. Sharipov, N.N. Dalmuradova, M.Sh.Ivayev "Fizik kattaliklar va ularning o'lchov biriliklari" elektron o'qitish kursi EHM uchun yaratilgan dastur. O'zbekiston Respublikasi davlat patent idorasi GUVOHNOMA № DGU 00975 Toshkent, 12 iyul 2005 y.
   
5. 
   A.G.G’aniev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova “Fizika” I qism Toshkent 2007 y.
   

S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova, R.V.Metanidze “Umumiy fizika kursining elektr bo’limidan” elektron darslik.