Asosiy fondlar tushunchasi, mohiyati va mazmuni

3.Asosiy fondlardan foydalanish ko’rsatkichlari va ularni yaxshilash yo’llari
Ishlab chiqarishdagi ijtimoiy mehnat unumdorligining o’sib borishi: mahsulot miqdorining ortishi, moddiylashtirilgan mehnat sarfining qisqarishi, yangi asosiy fondlar uchun kapital mablag’larning iqtisod qilib qolish, bular natijasi sifatida ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxining pasayishi va ishlab chiqarish rentabelligining ortishi orqali asosiy fondlar samaradorligini ifodalaydi.
Ishlab chiqarishda asosiy fondlardan qay darajada foydalanganligini tavsiflash uchun quyidagi ko’rsatkichlardan foydalaniladi.
Fond samaradorligi - bu ko’rsatkich asosiy fondlar­ning o’rtacha yillik qiymatining bir so’miga to’g’ri keladigan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdorini ko’rsatadi va u quyidagicha aniqlanadi:
Fsm = M / Fa
Bunda:
M — yil davomida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, so’m;
Fa — asosiy fondlarning yillik o’rtacha qiymati, so’m.
Fond sig’imi - fondning samaradorligiga teskari ko’rsatkich bo’lib, bu ko’rsatkich 1 so’mlik yalpi mahsulot hajmiga to’g’ri keladigan asosiy ishlab chiqarish fondlari summasini bildiradi.
Ishlab chiqarishning fond bilan ta’minlanganlik ko’rsatkichi:
Fk = Fa / n
Bunda:
n — ishchilarning soni.
Asosiy fondlardan foydalanish samaradorligi ekstensiv, intensiv va integral ko’rsatkichlar orqali aniqlanadi:
1. Asosiy fondlarning ekstensiv bandlik ko’rsatkichi ulardan vaqt bo’yicha foydalanish darajasini ko’rsatadi va quyidagicha aniqlanadi:
Kek = Thaq / Trej
Bunda:
Thaq — dastgohlarning xaqiqiy ishlagan vaqti
Trej — dastgohlarning rejada ko’rsatilgan ishlash vaqti
2. Asosiy fondlarning intensiv bandlik ko’rsatkichi asosiy fondlardan quvvati bo’yicha foydalanishni ko’rsatadi, u quyidagicha aniqlanadi:
Kin = Mhaq / Mrej
Bunda:
Mhaq — vaqt birligida ma’lum dastgohda haqiqiy ish­lab chiqarilgan mahsulot miqdori;
Mrej — rejaga asosan vaqt birligida mazkur dastgoh­da ishlab chiqariladigan mahsulot miqdori.
Asosiy fondlarning integral bandligining ko’rsatkichi bu ekstensiv va intensiv bandlik ko’rsatkichlarining ko’paytmasiga teng bo’ladi va quyidagicha aniqlanadi: