Асосий воситаларнинг xолати ва улардан фойдаланишни таxлили

• O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
• OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
• TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
• BUXGALTERIYA HISOBI VA AUDIT FAKULTETI
• “IQTISODIY TAHLIL” KAFEDRASI
• ASOSIY VOSITALAR HOLATI VA ULARDAN SAMARALI
• FOYDALANISHNI TAHLILI
• mavzusi bo’yicha
• TAQDIMOT
• Ma’ruzachi: Choriev Isroil Hamzaevich
• ТОШКЕНТ-2022

• Asosiy vositalar holati va ulardan samarali
• foydalanishni tahlili
• 1. Asosiy vositalar tahlili vazifalari, asosiy yo’nalishlari va axborot ta’minoti
• 2. Asosiy vositalar tarkibi, tuzilishi va dinamikasi tahlili
• 3. Asosiy vositalar harakati tahlili
• 4. Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini baholash ko’rsatkichlari
• 5. Fond qaytimining omilli tahlili
• 6. Uskunalardan foydalanish tahlili

Asosiy vositalar – ixtiyoriy ishlab chiqarishning eng muhim omillaridan biridir. Ularning holati va samarali foydalanish bevosita korxonalar xo’jalik faoliyatining yakuniy natijalariga ta’sir qiladi. Korxonaning asosiy vositalari va ishlab chiqarish quvvatlaridan oqilona foydalanish barcha texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarni yaxshilash, jumladan mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish, uning tannarxi va tayyorlashda sarflanadigan mehnat sig’imini pasaytirishga imkon beradi.

• Asosiy vositalar – ixtiyoriy ishlab chiqarishning eng muhim omillaridan biridir. Ularning holati va samarali foydalanish bevosita korxonalar xo’jalik faoliyatining yakuniy natijalariga ta’sir qiladi. Korxonaning asosiy vositalari va ishlab chiqarish quvvatlaridan oqilona foydalanish barcha texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarni yaxshilash, jumladan mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish, uning tannarxi va tayyorlashda sarflanadigan mehnat sig’imini pasaytirishga imkon beradi.
• Asosiy vositalar – moddiy ishlab chiqarish sohasi kabi ijaraga berish uchun ham foydalaniladigan noishlab chiqarish sohada uzoq vaqt davomida (bir yildan ortiq) harakatlanuvchi moddiy aktivlardir.
• Iqtisodiyotni tizimli va bosqichli ravishda tuzilmaviy yangilash bo’yicha olib borilgan qat’iy chora-tadbirlar mamlakatda ishlab chiqarilatgan yalpi ichki mahsulot tarkibiga ijobiy ta’sir ko’rsatdi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish va kengaytirish bo’yicha ishlar hali hamon davom etmoqda. Asosiy vositalar tahlili bir necha yo’nalishda olib borilishi mumkin, ularni majmuaviy ishlab chiqish esa asosiy vositalar va uzoq muddatli investitsiyalarning tarkibi, dinamikasi va foydalanish samaradorligini baholashga imkon beradi.

Tahlilning asosiy yo’nalishlari (tematikasi)	Tahlil vazifalari
Asosiy vositalar tuzilmaviy dinamikasi	Asosiy vositalarga kapital qo’yilmalar hajmi va tarkibini baholash. Asosiy vositalar qiymati o’zgarishining korxona moliyaviy ahvoli va balans tarkibiga ta’sir miqdori va xarakterini aniqlash.
Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligi tahlili	Asosiy vositalar harakati tahlili. Asosiy vositalar foydalanish samaradorligi ko’rsatkichlari tahlili. Uskunalar ish vaqtidan foydalanish tahlili. Uskunalardan foydalanishni integral baholash
Uskunalarni saqlash va ulardan foydalanish byo’icha xarajatlar samaradorligi tahlili	Kapital ta’mir xarajatlari tahlili. Joriy ta’mir xarajatlari tahlili. Uskunalarni ishlatish bo’yicha xarajatlar, foyda va ishlab chiqarish hajmining o’zaro aloqasi tahlili.
Asosiy vositalarga investitsiyalar samaradorligi tahlili	Kapital qo’yilmalar samaradorligini baholash. Investitsiyalash uchun qarzlar jalb qilish samaradorligini baholash.

• Asosiy vositalar tahlilining asosiy yo’nalishlari va vazifalari

Asosiy vositalar guruhlari	Yil boshi uchun		Yil oxiri uchun		O’zgarishi ( +;- )
	Summa, mln. so’m	Salmog’i, %	Summa, mln. so’m	Salmog’i, %	Summa, mln. so’m	Salmog’i, %
Asosiy vositalar - jami	4594,7	100	5759,9	100	+1165,2	+25,3
jumladan, ishlab chiqarish	3446	75	4493	78	+1047	+30,3
Noishlab chiqarish	1148,7	25	1266,9	22	+118,2	+10,3

• Asosiy vositalar tarkibi va dinamikasi tahlili

• Jadval ma’lumotlari ko’rsatadiki, ishlab chiqarish yo’nalishidagi asosiy vositalarning ulushi yil boshidagi 75% dan yil oxirigacha 78% gacha o’sib, noishlab chiqarishdagi asosiy vositalar ulushi mos ravishda pasaygan.
• Asosiy vositalar tarkibida sodir bo’layotgan o’zgarishlarni aniqlash uchun ularning tarkibini tahlil qilish zarur.

Fond nomi	Yil boshi uchun		Yil oxiri uchun		Mutlaq o’zgarish	O’sish sur’ati, %
	summa, mln. so’m	Salmog’i, %	summa, mln. so’m	Salmog’i, %
A	1	2	3	4	5	6
Bino	491,6	10,7	604,7	10,5	113,1	123
Inshootlar	482,4	10,5	512,6	8,9	30.2	106,2
Uzatish qurilmalari	340	7,4	408,9	7,1	68,9	120,2
Mashin va uskunalar	2665	58	3456,1	60	791,1	129,6
Mebel va ofis jihozlari	92	2	115,2	2	23,2	125,2
Kompyuter va hisoblash texnikasi	147	3,2	161,3	2,8	14,3	109,7
Transport vositalari	248,1	5,4	334,1	5,8	86	134,6
Boshqa asosiy vositalar	128,6	2,8	167	2,9	38,4	129,8
Jami	4594,7	100	5759,9	100	1165,2	125,3

• Asosiy vositalar tarkibi, tuzilishi va dinamikasi tahlili

• Ko’rib chiqilayotgan davr uchun asosiy vositalarning umumiy qiymati 25,3% ga o’sgan. Ularning tarkibida o’zgarish sodir bo’lgan: mashina va uskunalar ulushi yil boshidagi 58% dan yil oxirida 60% gacha o’sib, passiv qism ulushi qisqargan. Bunda mashina va uskunalar o’sishi boshqa asosiy vositalarning o’sish sur’atini ortda qoldirgan.