|
10.8-rasm. Shishaning issiqlikni yutish sxemasi:
A — quyosh nurining о ‘tish sxemasi. 1 — quyoshdan kelayotgan issiqlik manbai;
2 — shishadan о ‘tgan issiqlik manbai; 3 — qaytarilgan issiqlik manbayi;
4 — yutilgan issiqlik manbai; 5 — xonadagi ikkilamchi radiatsiya;
6 — tashqaridagi ikkilamchi radiatsiya. В — issiqlikni yutuvchi taxta oynani
romga о ‘matish sxemasi. 1 — issiqlikni yutuvchi shisha; 7 — tayanch va
chokbop yostiqcha; 8 — g ‘ovak rezina; 9 — qotmaydigan b o ‘tqa.
etadi. Buning evaziga pishgan shisha rangli plyonka bilan qoplanib,
temperaturalar keskin o‘zgarishiga va ultrabinafsha (UF) nurla-
nishga bardoshli bo‘lib, qirinishlar va dog'larga chidamli bo‘ladi.
Buyumga alohida xususiyatlar berish uchun turli aralashmalar
bilan qoliplashdan o‘zgacha, noyob usul qo'llaniladi: ikki list orasiga
polivinilbutiral(PVB) plyonka bejirim qilib joylashtiriladi. Hosil
bo‘lgan ko‘p qavatli shishaning ko‘rinishi oddiy shishadan farq
qilmasa-da, ulaming sifati keskin farq qiladi. Ko‘p qatlamli shisha
listni bittaga mujassamlashtirganda xonalar orasidagi to ‘siq bir
tarafdan qorday oppoq, ikkinchi tarafdan mutlaqo qora bo‘ladi.
10.5. Shishaning estetik xasusiyatlari
Shishaning optik xususiyatlari, ularning kimyoviy tarkibiga
bog£liq. Shisha ashyolarning estetik xususiyatlari juda keng
chegaralarda tartibga solinadi. Shishaning yorug‘likni o‘tkazishi,
214
yutishi va aks ettirishi yorug£lik to‘lqinining uzunligiga bog‘liq
Bu bogliqlik va shishaning optik xususiyatlaridan farqli o£laroq
oynaning turli ranglar bilan yoritilishiga imkoniyat beradi. Shisha
ashyolarimng estetik xususiyatlari olehov asboblari (mikrometrlar
oMchagichlar, burchaklar) büan baholanadi va chamalab, belgilan-
gan masofada standart namunalari büan taqqoslanadi. Vitraj yoki
shisha qatlamalarning íashqi qiyofasini baholashda ulaming ishlab
chiqarish usuli hisobga olinadi. Konstruksion shisha ashyolari
(ko£pikshisha, izolyatsiya uchun shishali tola) cheklangan hajm-
da ishlatiladi, konstruksion-bezak ashyolari — deyarli har bir bino
yoki inshootda ishlatüadi. Binolar va inshootlaming zamonaviy
me’moriy tasviri binoning oíd ko£rinishidagi belgüangan ko‘tarib
turavchi luzilishi elementlari va shisha tekisüklari büan aniqlanadi
Binoning oíd ko£rinishidagi yopiq Va shaffof joylari nisbati’
bolinish nisbati, shisha rangi - bu tashqi ko‘rinishi turli bo‘lgan
devorlami yaratish imkonini beradi. Oíd ko£rinishdagi o£zgacha
ko£rinishni shaffof va noshaffof shisha ashyolar kombinatsiyasi
tashkil qiladi. Vestibyul va foyelami binoning tashqarisidagi atrof-
muhit - ko£cha, tabiat büan birga boglash, yengiüik taassurotini
yaratish - bu bir qator jamoat bmolarini loyihalashdagi me’mor-
larga xos intüishdir, bunda ularga shaffof shisha devorlar yordam
beradi. Shishadan yasalgan ashyolar binoning funksional foyda-
lanish maqsadidan qat’iy nazar oíd ko£rinishning plastikasini
araqlashda, shisha ashyolardan yuzalar yaratishda ishlatiladi turar
joy va sanoat inshootlari, bolalar bog‘chalari, maktab binolanga
me’moriy ko£rinish berishda, issiqlik oqimini tartibga soluvchi
spektrining ko£rinadigan qismini yuqori aks ettirishga ega bo£lgan
aks shisha ishlatüadi. Eshil va to£siq bo‘linmalardagi guldor bo‘rt-
tirmali va noshaffof naqshdor rangli shishalar turli maqsadlardagi
ichki interyer estetikasiga katta ta’sir ko£rsatadi. Nafaqat an’anaviy
tarzda ishlab chiqarilgan, balki yangi texnologiyalarda zamonaviy
ashyolardan, shu jumladan, temir-beton, metall profülardan birga-
likda qo£llaniladigan, rangli badüy vitrajlar ham katta ahamiyatga
ega. Shisha buyumlami tanlashda ularning ishlatüish davri davo-
mida ekologik toza bo‘üb qolishi asosiy ahamiyatga ega. AvvaUari
oyna profillar turli rangdagi laminant qoplamalar bilan qoplanardi,
215
lekin bugungi kunda bu usul eskirgan hisoblanadi, chunki ochib
va yopilganda qoplanmay qolgan tirqish joylar ko'rmib qolardi.
Shuning uchun jahondagi barcha ilg‘or kompaniyalar oyna
profiJIarini bo‘yashning yanada takomillashtirilgan usullariga o!tib
oiishgan. Bugungi kunda, rangli oyna profîllarini tayyorlash ishlab
chiqarish paytida aralashmaga pigmentlar qo‘shish orqali amalga
oshiriladi. Shunday qiiib, rangli proflllar ishlab chiqarish vaqtida
tayyor bo‘lishi sababli hech qanday keyingi laminatsiyaga ehtiyoj
qolmaydi. Lekin, bo‘lajak erish massasiga rangli pigmentlar qo‘shib
tayyorlash natijasida, PVX profillarmi ishlab chiqarishda tabiiy
yog‘och rangini takrorlash qiyin. Vaholanki, hozirgi vaqtda yog'och
rang eng zamonaviy va talabgir hisoblanadi: bu ko‘pchilikka
suyukli, issiq, tabiiy daraxtni eslatadi.
Shuning uchun yog‘och-vinil ashyolardan yaratilgan PVX oyna
profillar bozorining so‘nggi yangiliklaridan hisoblanadi: ularda
tabiiy yog‘och (selluloza) ulushi 50—70% ni tashkil qiladi. Keyingi
paytlarda PVX oyna ishlab chiqarishning muhim yutuqlaridan
biri, shisha paketlaming kengligi hajmini oshirish natijasida katta
energiya tejash imkomyatlarini berishi hisoblanadi.
Xususan, bugungi kunda 52 mm, 50 mm va 44 mm qalinligi-
dagi shishalar uchun yaratilgan yangi oynalar ishlab chiqarilmoqda.
Ular «issiqlik saqlaydigan» oyna paketlar qalinligiga moslash-
tirilgan oyna ramalardan iborat.
Natijada, bu tarzdagi konstruktsiya PVX oynalarga energiyani
tejash xususiyatlarini ta’minlaydi, undan tashqari, shovqindan
saqlab beradi.
Endilikda oynalarni oddiy holatda joylashtirmasdan, PVX
oynalari issiqhk izolyatsiya xususiyatlarini ziyoda qiluvchi maxsus
qoplama bilan qoplanadi.
Bundan tashqari, issiqlikning derazaiardan tashqariga chiqib
ketishini kamaytirish maqsadida, germetik oynalarning bo‘shlig‘i
inson hayoti uchun zararsiz maxsus gaz bilan to‘ldiriladi.
Bozorning eng so‘nggi tendensiyalari oyna ishlab chiqaruv-
chilarga issiqlik himoyasini oshirish maqsadida shishani mustah-
kamlashni emas, balki PVX profîllarga elektr isitish funksiyasi
bilan jihozlangan shishalarni joylashtirishni tavsiya etadi. Albatta,
216
()‘zbekistonda bu yangilik] ardan hali keng foydalanilayotgani yo‘q,
biroq, dunyodagi eng yirik ishlab chiqaruvchilar nufuzli ko‘rgaz-
malarda «ELEKTROOYlSfA»lami yangilik sifatida namoyish
etmoqdalar,
Bozordagi PVX oyna profilini ishlab chiqarishdagi bu yangilik
boshqa sabablarga ko‘ra ham afzaldir: bu kabi tuzilmalar oynaning
isitish funksiyasinigina bajarib qolmasdan, balki yanada ko'proq
yoritish imkoniyatini bermoqda. Shunday qilib, bunday oynalar
o‘zinmg «tana»sida yorug‘Iikni saqlaydi, undan nafaqat ichki
yoritish uchun ishlatiladigan oyna dizaynida foydalanish, balki
yarn noyob chiroq yoki kechki chiroq sifatida ishlatish imkonini
beradi. Bu yorug‘ oynavand derazalarning uyg‘unligi, faqatgina
zamonaviy ichki uy-joy maydonini rangli chiroqlar bilan miltiilab
yonishi uchun emas, balki turar joyning ichki qismini va
imoratning old qismini bezatish uchun hamdir.
G ‘arb mamlakatlarida bunday topilmaiar darhol qabul qilinadi
va faollik biian bir ajralmas oyna reldamasi sifatida ishlatiladi.
Bugungi kunda, bezakh muz yoritgichli oyna paketlardan media
iasadlar yaratishda ishlatiladi.
10.6. Vitrajlar
Vitrajlar yana keng shuhrat qozonmoqda, ishlatiladigan texnik
uskunaîar va ashyolar yangilanmoqda. Klassik oynalar bilan bir
qatorda, vitrajga taqlid qilib, soxta vitrajlar paydo bo'lgan.
4
Vitrajlar sSiafl'of tuzilmalar kabi
Vitraj oynalar — rangli shishadan
yaratilgan me’moriy san’at asaridir.
Vitraj oynalar orqali tabiiy yoki
sun’iy yorug‘lik o‘tishiga mo‘ljallangan
atrofning yaxlitligini buzmasdan me’
moriy tuzilishning bo‘shliqlarini to ‘l-
dirish imkonini beradi.
Vitraj ichki muhitga noyob va yago-
na ko‘rinish, qo‘shimcha rohat va qulaylik yaratish imkoniyatini
beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
