Ashyoshunosligi

14.5. Legirlangan po4lat
Xossalari o £zgartirilgan (modifisirovanniye) p o £lat olishda 
undagi alumin, molibden, mis, kobalt va xrom aralashmalari 
miqdoriga ko£ra kam legirlangan (2,5% gacha), o£rtacha legirlangan 
(2,5—10%), va ko£p legirlangan (10% dan ko£p) xillarga bo£linadi. 
Bularni markalashda quyidagi harflar ko£rsatiladi: X — xrom, 
N — nikel, G — marganes, S — kremniy, V — volfram, D — mis, 
K — kobalt, T — titan, Yu — alumin. Masalan, 08G2S marka: 
0,8% uglerod, 2% gacha marganes, 1% gacha kremniy, 1% gacha 
mis moddalari bor bo£lgan, payvandlashga yaroqli legirlangan 
po£latni bildiradi. Qurilish konstruksiyalarini tayyoriashda, asosan, 
kam uglerodli va kam legirlangan po£lat navlari ishlatiladi. Kam 
legirlangan p o la t ishlatilganda 20% ga, yuqori mustahkam po£lat 
ishlatilganida esa 40% ga yaqin po£latni tejash mumkin.
14.6. Alumin va uning qotishmalari
1855-yilda Parijda bo£lib o£tgan jahon ko‘rgazmasida kumush- 
simon 12 bo'lak oq temir-alumin hammaning diqqat-e’tiborini 
o £ziga torldi.
14.4. Pardozbop raugli temirïar va qotishmalar
341

---

Alumino i ng narxi dastlab kashf etilganda juda qimrnat (oltin- 
dan sai arzón) b o ‘lib, faqat zargarlik zeb-ziynatlari uchun 
ishlatilgan. Alumin yengil, kumushsimon oqish rangli metall. 
Uníng afzalligi zichligining kichikligida, mustahkarnligining yetarli 
darajada yuqoriligidadir. Aluminning zichligi 2700 kg/m3 (polatga 
nisbatan 3 barobar kichik) cho'zilishdagi mustahkamlik chegarasi 
toza aluminniki 10 MPa, qo‘shilmali konstruksiyabop aluminniki 
62 M Pa gacha bo‘lishi mumkin. C ho‘zilish darajasi 20—30%. 
Demak, alumin bilan po‘latga bir xñ yuk qo£yilsa, aluminning 
deformatsiyasi anchagina katta boladi.
Alumin boksid, nefelin, alumin tog‘ jinslaridan oünadi.