Ashyoshunosligi

6.4. Lok va bo‘yoqiarga rang beruvchi
konsentratlar
Har xil rang beruvchi konsentratlar inshootlarni pardozlash 
ishlarida lok-bo‘yoq sanoatida alohida ahamiyatga ega. Bunday 
konsentratlar ishlab chiqaruvchi chet el korxonalari va firmalari 
juda ko‘p. Shulardan «PUFAM1X» iirmasining 28 xil rang beruv­
chi konsentratlari keng ishlatilmoqda. Bunday konsentratlar 
pigment qo‘shilgan bo‘yoqlar, akrilat loklari, sintetik smolalardan 
olinadigan qorishmalar, lazurlar, alkid smolasidan olinadigan
124

---

loklariga rang berishda ishlatiladi. Tarkibi, asosan, anorganik va 
organik moddalardan tashkil topgan. Zichligi 1,3—1,8 g/sm3 ga 
teng. Ulami ishlatishdan oldin yaxshilab chayqatish kerak, keyin 
lok yoki bo‘yoqqa qo‘shib obdan aralashtirish lozim.
Rang beruvchi konsentratlar 20 ml, 200 ml va 500 ml li 
idishlarda cMqaziladi. Qo‘shiladigan konsentrat miqdori lok va 
bo'yoqlarning xiliga qarab olinadi. Masalan, pigmentli bo‘yoqlarga 
10%gacha, akril lokiga 6% gacha, aikid lokiga esa 8% gacha rang 
beruvchi konsentrat qo‘shiladi.
6.5. Loklar
Organik eritgichlar tarkibidagi smola lok deb ataladi. Smoladan 
tashqari, moyli loklar ham mavjud. Yuzaga surtilgan lok parda 
qurigandan so‘ng lok parda qatlami qattiq, tiniq, yaraqlab turishi 
(asfalto-bitum loklardan tashqari) kerak. Yuzadagi lok parda zararii 
muhitdan himoyalovchi va dekorativ funksiyalarni bajaradi. Yuzani 
loklashdan avval pardozlaydigan yuzani tayyorlash (xomaki 
bo‘yash va shpatlyovka) kerak boladi. Lokiarni ng ko‘p turlari 
emalh bo'yoqlar tayyorlashda ishlatiladi.
Loklarning asosiy tarkibini parda hosil etuvchilar va erituvchilar 
tashkil etadi. Bundan tashqari, lok tarkibida suyultiruvchi-plastifi- 
katorlar, katalizator va bo‘yoq pardaning qotishini tezlashtiruvchi 
inisiatorlar ham bo‘ladi.
Bo‘yoq parda hosil etuvchilarni tarkibi va xossalariga ko'ra 
loklar quyidagi turlarga bo‘linadi:
— o‘simlik moyi, tabiiy va sintetik smolalar asosida tayyorlangan 
moyli (moyli-smolali) loklar;
— tabiiy va sintetik smolalar asosida tayyorlangan smolali loklar;
— sellulozalar efiri asosida tayyorlangan eflrosellulozali loklar;
— tabiiy va sun’iy asfalt va bitum asosida tayyorlangan asfalto- 
bitum loklar;
Moyli loklar.
Bu organik erituvchi (uayt-spirit, skipidar va 
h.k.)lar sikkativ, smola va o‘simlik moyining eritmasidar. Ularni 
ishlab ehiqarishda sintetik smolalar (alkidli, kam eruvchan 
fenolforialdegid va b.) ko‘p ishlatiladi. Moyli loklarning ishlatilishi
125

---

uning tarkibi va lok pardaning xususiyatiga bog‘liq, ular tarkibiga 
ko‘ra ko‘p yoki kam, qattiq va elastik bo‘lishi mumkin.
0 ‘rtacha moyli loklar tarkibida moy miqdori 35% ga teng. 
Odatda, ulaming pardasi yetarli darajada namga chidamli, qattiq 
va yaxshi shlifovka qilinadigan boMadi.
Alkidli loklar.
Alkidli smolalar asosida yaratilgan loklaming 
xillari juda ko‘p. Ulardan asosiysi gélifiai (GF) va pentaftal (PF) 
loklar hisoblanadi.