Ashyoshunosligi

yuqori qallam 5 ~  7 sm
6-10 sm 
<4ctlt.be!,on
■; $
15 sm
. 4
15.ш
Ш т Ш Ж ' ^ М е , .
o
quvi qailam 20—40 sm 
10:; quL ,,
(pWf i
'л/г
/ 
' ' -' Ï»- 
У
4.3-rasm. 1 va 2 tofadagi magistrat asfalt-beton
y o i qatlamlar sxemasi
yanada takomillashtirish maqsadida quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha 
ilmiy-amaliy ishlar bajarilmoqda. Jumladan, mahalliy mineral 
toshlardan sirti faollashtirilgan kukunlar ishlab chiqarish, yo‘lbop 
polimer-bitum kompozitsiyalarini, takomillashgan asfalt-beton 
tarkibini ishlatish borasida Toshkent avtomobil yo‘llari institutida, 
Toshkent arxitektura qutilish institutida, 0 £zbekiston Fanlar aka- 
demiyasi Umumiy va noorganik kimyo institutida katta iimiy 
ishlar qilinmoqda. Polimer qo‘shimchalar bilan asfalt-betonning 
issiqqa chidamliligini oshirishda uning tuzilishini mustahkamlash, 
g‘ovaklararo devorchalaming muhit ta’siriga turg‘unligini ta’min­
ia sh alohida ahamiyatga ega.
Ilk bor issiq-quruq muhitda asfalt-betonning chidarnliligini 
oshirishga doir ümiy-amaliy ishlar unga tabiiy kauchukni qo‘shib, 
xossalarini yaxshilashga qaratildi.
Keyinchalik sun’iy kauchuk yaratihshi kauchuk tannarxining 
pasayishiga ohb keldi.
73

---

0 ‘zbekiston sharoitida isMatiladigan asfalt-betonlar
4.4-jadval
Asfalt-
beton
xili
Aftomobil yo‘I!arning tnrkumi
I, II, III a
III, IV a
IV
A/b
markasi
Bitum
markasi
A/b
markasi
Bitum
markasi
A/b
markasi
Bitum
markasi
Issiq
I
YNB
40-60
YNB
60/90
II
III
YNB
4 0-60
YNB
60/90
YNB
90/130
NB
40-60
NB
40/60
IV
YNB
40-60
YNB
60/90
Sovuq
IsMatilmaydi
I
0 ‘Q*
70/130
II
0 ‘Q
70/130
SQ**
70/130
Bu esa serqatnov yo'llar sifatini oshirishda iqtisodiy samaralar 
berdi. Yil sayin yo‘lning konstruktiv mustahkamligiga talab va 
ulaming tannarxini yana arzonlashtirishga e’tibor oshdi. Sun’iy 
kauchuk o£miga maydalangan avtomobil shinalari tavsiya etildi. 
Yo‘l qurilishi ko‘lamining yanada kengayishi natijasida olimlar 
tomonidan yangi polimer qo‘shilmalar tavsiya etildi. Jumladan, 
butadienstirol xloropren kauchugi, poliizobutilen va boshqa kau- 
chuksimon sintetik polimerlar ishlatilganda asfalt-beton chidam- 
liligini oshirish mumkinligi to ‘g‘risida ijobiy natijalarga erishildi. 
Polimer qo£shilma asfalt-beton tarkibi bilan oson aralashishi kerak. 
Bu esa asfalt-beton tuzilishini mustahkamlaydi, uning zichligini 
oshiradi.
Erigan bitumga yoki asfalt-beton qorishmaga polimer qo£shil- 
malarni qo£shish usullari ko£p. Asosiysi 150—170°C gacha qizdi- 
rilgan bitumga yoki mineral to £ldirgichga polimerni qo‘shish, 
erituvchilarda suyultirilgan polim erni issiq bitum eritmasiga
74

---

qo'shish va h.k. Poliiner qo‘sMmalar tannarxi qimmat bo‘ladi. 
Shu sababli polimer-bitumli asfalt-betonlar katta ahamiyatga ega 
boMgan yo‘l qurilisWarida ishlatiladi. Lekin, bunday asfalt- 
betonlarning yuqori chidamliligi e’tiborga olinsa, ya’ni yillararo 
la’mirlashning qisqarishi, uzoq yillar buzilmasligi unga ketadigan 
sarf-xarajatni kamaytiradi va iqtisodiy tomondan samaradorlikni 
oshiradi.
Shular ichida 0 ‘zbekiston Fanlar akademiyasining Umumiy va 
noorganik kirnyo mstituti oJimlari tomonidari tavsiya etilgan S P- 
OEP poliiner qo‘shiJmani TAYLQEÍ olimlari (t.f.n. Xojjmetov N., 
l.í.n. Kasimov I.) asfalt-betonga qo‘shib uni issiq-quruq sharoitda 
surilishga bardoshliligini oshirisiiga muvaffaq bo‘ldñar.
Asfait-betonning sifatini yaxsMashda rezina kukunini ishlaíish 
y o‘i quriJishida keng tarqaldi. Avtomobil shinasi maydaiab olingao 
rezina kukunini asfait-betonning 0 ‘zbekiston sharoitida surilishga 
bardoshhligini, darz va yorilishga qarshiligini hamda muzlashga 
chidamliligini hamda mustahkamligini oshiradi. Respublikada har 
yili keraksiz bo‘lib qolgan avtomobil shinalari zaxhasi ko‘pavib 
bormoqda. Rezina-bitumli asfalt-beton qorishmasini tayyorlayot- 
ganda yuqori haroratda qizdirish vaqti m e’yoridan oshmasligi 
lcerak. Aks holda bitum rezina aralashmasi yuqori haroratda tez 
eskiradi. Qayishqoqligi yo‘qoladi, m o‘rtligi ortadi.