Ashyoshunosligi

III hob
«ARXITEKTURA ASHYOSHUNOSLIGI» FANI
ARXITEKTORIAR UCHUN ASOSIY BILIM
MANBAYIMR
Tayanch iboralar: pardozlash, yodgorliklar, kompozitsiya, arxitektura
ashyoshunosligi, inson kayfiyati, rang berish, polimer, lok-bo‘yoqlar, rangli
tabiiy toshlar.
3.1. Qurilish ashyolarining arxitekturadagi o6rai
Arxitektura qurilish ashyolari yo‘na!ishining ajralmas qismini 
tashkil etadi. M a’lumki, buning uchun har bir mutaxassis 
tabiatning nozik in’omlaridan to ‘g‘ri foydalanishni, shuningdek, 
tanlangan qurilish sohasini, pardozbop ashyo turlari va ulaming
36

---

iii/.ilishini bilishi va ularning ushbu sharoitga mosligini tassavur 
clii bilishi kerak.
Arxitektura tushunchasi qurilish va dizayn kompozitsiyalar 
lo'plamini ko‘rganda nafaqat unga m a’no beradi, balki estetik 
siI'atini yaxshilaydi. Bino va inshootlaming go‘zalligi va uning 
mustahkam bolishiga erishish nafaqat moddiy jihatdan barpo 
(|ilish, balki m e’moriy mu him jihatini ham o ‘z ichiga oladi. 
Qurilish ashyolarining tashqi ko‘rinishi, mustahkamligi zararli 
moddalar ta’siriga chidamlihgi o‘zaro hamohang bo‘lmog‘i lozim. 
I J/oq yillar davomida bino yuzasida uning estetik ko‘rinishi asta- 
sekin o‘zgara boshlaydi, pardozbop ashyolar rangi xiralashadi, 
liar turli belgi va mayda darz-yoriqlar paydo bo'ladi. Haqiqiy 
bilimdon arxitektor bulami loyilia ishlari boshlamnasdan oldin 
bilishi va oldini olishi kerak bo‘ladi.
Har bir m e’mor va quruvehi kelajakda qurilishning qaysi 
sohasida ishlamasin, uning asosiy vazifasi qurüish ashyolarining 
lurlari va ularning xossalarini mukammal bilgan holda inshoot- 
larning qaysi qismida qanday ashyo ishlatilishini bilishi kerak.
Qurilish ashyolarining xossalari va ularning bir-biri bilan 
bog‘iiqligini hamda arxitektura shaklini yaratishda rang tanlash- 
ning nozik tomonlarini o ‘rganish arxitektura ashyoshunosligi 
fan in in g d o lzarb m u a m m o sid ir. Q u rilish a sh y o la rin in g
xossalarini davlat andozalariga mos zamonaviy usullarda sinab 
tavsiya berish binolarni arxitektura talablari bo‘yicha qurishda 
katta ahamiyatga ega.
Respublikamizning qurilish maydonlarida rang-barang mahal- 
liy tabiiy tosh ashyolari, sement, yog‘och buyumlari, temir, shisha, 
pardozbop bo‘yoq, g‘isht, har turli rangdagi sopol qoplamalar va 
boshqa ashyolar ko‘plab ishlatilmoqda. Bu esa respublikamizdagi 
qurilish maydonlarining yanada go‘zal, mahobatli boMishida 
arxitektorlaming olib borayotgan ishlari sifatining bundan-da 
yaxshilanishiga katta ta’sir qiladi.
Binoni qurishda og‘ir beton o ‘rniga issiqlikni kam o‘tkazadigan 
juda yengil betonlarni ishlatish binoning umumiy og‘irligini
5 marta kamaytirishi mumkin, natijada bino uchun sarflanadigan 
umumiy mablag‘ ham tejaladi.
37

---

X orijda faoliyat k o ‘rsatayotgan arx itek to rlar ish ta jri- 
balaridan ko‘rinib turibdiki, ikkilamchi resurslardan ham har 
turli mineral bog'lovchilar, sopol buyumlar, betonlar va boshqa 
pardozbop qurilish ashyolarini ishlab chiqarish ham da ularni 
qo‘llash natijasida iqtisodiy jihatdan yuqori samaralarga erishish 
mumkin.
Ilk bor fransuz muhandisi F. Kuane 1825-yilda o ‘zining 
glinobit konstrusiyasini qurish borasidagi bilimini rangli beton 
buyumlarini ishlab chiqarishda ishlatdi. U tayyor beton yuzasiga 
rangli manzara yaratish maqsadida qorishma tarkibiga kul o‘mida 
rangh qum ishlatib, arxitektura ashyoshunoshgiga yo‘l ochib berdi.
M a’lumki, rangli beton yuzalariga faktura ishlovi berish ikkita 
asosiy talabga b o ‘y sinishi kerak, ya’ni fakturaning umumiy 
arxitektura yechimiga mosligi va ularning birligi hamda ishlab 
chiqarishning texnologik jarayonlari, bezakli konstruksiya va 
buyumlaming ishlab chiqarilish uslublarining inobatga olinishi 
zarurhgini nafaqat arxitektor, balki quruvchi mutaxassislar ham 
bilishi shart.